Þjóðviljinn - 15.07.1984, Blaðsíða 5

„ Ég varaðminnsta kosti ekki það hrifinn af Stalín að mér þætti taka því að mölva hausinn af honum þegar menn fóru
síðar að rakka hann niður". Ljósm: Jón Ingi.
Tíminn og ísafold voru lesin og
ekkert annað. Foreldrar mínir
voru upphaflega Framsóknarfólk
en síðar færðust þau nú yfir á sós-
íalista“.
- Var það að einhverju leyti þér
að þakka?
„Ekki veit ég það nú, en varla
hafa nú mínar skoðanir spillt
fyrir“. Og Jón brosir ljúfmann-
lega og segir að mörgum hafi nú
þótt undarlegur þessi strákgepill
sem fór allt í einu að tala um sósí-
alisma og Rússaland í héraði þar
sem Framsóknarflokkurinn var
nánast upphaf alls og endir í
stjórnmálum.
„Svo fór ég að lesa Alþýðu-
blaðið. Það kveikti í mér. Á
næsta bæ, í Dölum, var maður
sem keypti Alþýðublaðið og lán-
aði mér. Ég fékk fljótt miklar
mætur á Jóni Baldvinssyni, en
mitt fólk var þó fyrst og fremst
fyrir Sigfús Sigurhjartarson. Það
var merkismaður. Héðinn Vald-
imarsson var líka afskaplega vel
þokkaður, en margir felldu sig
ekki við það að hann var forstjóri
BP. Fannst hann þarmeð orðinn
nokkurs konar yfirstéttarmað-
ur“.
Sálufélag í
Finnagaldri
„En svona framundir 1940 þá
varð maður ekki var við aðra sós-
íalista hér í sveitinni. En þá fór nú
ástandið að batna og 1942 var
stofnað sósíalistafélag, það voru
held ég einir tólf fjórtán manns
sem fóru þar. Þá var líka afskap-
lega mikil og góð verkalýðsbar-
átta sem skilaði árangri, mest
fyrir að hér var þá talsvert um
menn sem höfðu verið í Eyjum og
sótt sjó, harðduglegir og létu ekki
undan síga.
Enn man ég Finnagaldurinn og
þá rénaði nú heldur þetta litla
fylgi sem sósíalistar áttu.“ Jón
bóndi þagnar og lítur útum glugg-
ann þarsem þokuslæðingurinn
skríður með fjallinu. „Já, þá voru
ekki margir sálufélagar en maður
stóð þetta af sér“.
- En óx ekki fylgið aftur þegar
leið á stríðið?
„Jú, mikil ósköp, þegar So-
vétríkin komu á fulla ferð í styrj-
öldina þá lifnaði nú yfir þessu aft-
ur. Ég man að við settum fram
lista í hreppsnefndarkosningun-
um eftir stríðið, það var 1946, og
fengum tvo menn af sjö, minnir
mig. Það var nú einhver hrifning
á Sovétríkjunum og Stalín og svo
var auðvitað hann Lúðvík á fund-
um hérna fyrir austan. Hann reif
þetta upp, hafði fylgi sem náði
langt út fyrir sósíalista.“
Lúðvík reif
upp fylgið
- Þið hafíð haft mikið álit á
Lúðvík?
„Afskaplega mikið. Við erum
góðir vinir, ég og Lúðvík. Við
hittumst fyrst árið 1942 og vorum
þá báðir á leið á Ungmennafél-
agsþing. Það ár voru tvennar
kosningar til þings þannig að
kringum þá baráttu hittumst við
mikið og urðum góðir vinir alla
tíð síðan. Lúðvík hefur verið ein-
stakur foringi, hann hefur hrein-
lega drifið upp fylgið, sérstaklega
meðal sjómanna og verkamanna
almennt. Hann er afskaplega
harður fundamaður, fylginn sér
og mikill baráttujaxl. Og á fund-
unum voru ábyggilega fjölmargir
sem komu fyrst óg fremst til að
hlusta á hann.
Einar Olgeirsson var hér einu
sinni á ferð líka, svo ég muni. Það
var fyrir ASÍ þing og við héldum
fund með honum. Það komu held
ég vel yfir hundrað manns og Ein-
ar gerði stormandi lukku. Ég var
mjög hrifinn af Einari“.
Stalín og
óskalandið
- Varstu hrifinn af Stalín á
þessum tímum?
„Stalín, já,“ og Jón Erlendsson
Sunnudagur 15. júlí 1984
bóndi í Hólagarði strýkur sér
nokkuð annars hugar yfir hök-
una. „Þeir voru nú margir hrifnir
af Stalín. Menn skiptust yfirleitt í
tvær fylkingar, sumir sáu beinlín-
is rautt þegar hann var annars
vegar og fundu honum flest til
foráttu. En aðrir litu á hann eins
og dýrling. Svo breyttist náttúr-
lega hljóðið í mönnum þegar So-
vétríkin fóru í styrjöldina og
færðu sínar miklu fórnir. Þá rauk
nú upp stuðningurinn við félaga
Stalín.“
Jón bóndi hugsar sig aftur um
og segir svo með nokkurri ein-
beitni: „Jú, ég var nokkuð hrifinn
af Stalín, en aldrei varð ég þó
beinlínis mjög trúaður á hann“.
Þessari yfirlýsingu fylgir glettið
bros, Jón stendur upp og tekur
litla líkneskju ofan af hillu, brúna
og gamla. Þegar rýnt er í gipsið
kemur í ljós að hér er á ferðinni
gamalt höfuðleður af Jósep Stal-
ín, bónda í Kreml. „Ég var að
minnsta kosti ekki svo mikill stal-
ínisti að mér fyndist taka því að
mölva á honum hausinn þegar að
því kom síðar að menn fóru að
rakka hann niður“. Jón hampar
haus Stalíns og segist halda að
það hafi enginn annar en Gestur
Þorgrímsson gert styttuna af
höfði Jóseps gamla, „þó er ég
ekki viss, en hitt man ég að það
var Kjartan Helgason, sem nú er
með ferðaskrifstofu, sem lét
framleiða styttuna og selja“.
Sovétríkin berast í tal, og Jón
bóndi segir að það sé auðvitað
erfitt fyrir fólk að gera sér rétta
mynd af Sovétríkjunum í dag, því
fréttaflutningur þaðan sé svo ein-
hliða, „það er fátítt ef maður les
eitthvað jákvætt um Sovétríkin,
það er einsog fjölmiðlar haldi að
þar séu ekkert nema fangabúðir.
En þeir hafa þó að minnsta kosti
ekki atvinnuleysið sem er nú víða
mikill bölvaldur“.
Svo stendur hann upp, setur
Stalín upp á hillu og segir stund-
arhátt: „En það hefur auðvitað
sitthvað komið fram um Sovét-
ríkin sem menn bjuggust ekki við
í upphafi“.
Á flokksskóla
Jón Erlendsson er þeirrar
skoðunar að Alþýðubandalagið
gæti gert meira í málefnum
bænda. „Lúðvík Jósepsson sagði
eftir kosningasigurinn 1978 að
sigurinn þá væri að þakka þremur
hópum: útivinnandi konum,
ungu fólki og sveitafólki. Hann
lagði sérstaka áherslu á að flokk-
urinn þyrfti að gæta hagsmuna
þessa fólks. En á því finnst mér
hafa orðið svolítill misbrestur.
Alþýðubandalagið gæti satt að
segja sinnt bændum betur. Og
hvað varðar konurnar, þá eru
þær nú komnar með sérframboð,
þannig að greinilega hefur
flokknum ekki heldur tekist
nægilega vel upp í þeim efnum.
Þetta þurfum við að laga.“
Yfir kaffinu segir Jón að hvað
svo sem segja megi um Alþýðu-
bandalagið, þá hafi það þó komið
ýmsu í framkvæmd meðan á ríkis-
stjórnarsetu þess stóð. „Menn
geta heldur ekki ætlast til of mik-
ils í ýmsum málum á borð við her-
stöðvamálið til dæmis. Að því
verður að hyggja að þegar þrír
fjórðu þingmanna eru hersinna
þá er erfitt að ætla að reyna að
koma herúrlandi.Ogégtelsj álf-
ur að þrátt fyrir það sé eðlilegt að
reyna að leita eftir samstarfi við
aðra flokka, jafnvel um þátttöku
í ríkisstjórn“.
„Einu sinni á ævinni hef ég
komið til Reykjavíkur. Þá fór ég
á þing Sósíalistaflokksins haustið
1945 og sameinaði það við setu á
skólabekk í flokksskóla Sósíalist-
aflokksins. Það var afar lær-
dómsríkt. Þar var til dæmis
Gunnar Benediktsson og kenndi
okkur ræðumennsku. Annar
kennari sagði okkur til í hagfræði
og það var Jónas Haralz. Það hef-
ur víst eitthvað hljóðnað í kring-
um sósíalisma hans. Uppúr því
fór ég austur og kom aldrei til
Reykjavíkur aftur.“
Éftir kaffið og spjall yfir með-
læti kveðja Ásta og Jón okkur á
hlaðinu, það er farið að birta til.
Áður en við höldum út á fjörðinn
segir Jón að endingu:
„Ég hef nú oft verið kallaður
kommúnisti og satt að segja
kunnað þeirri nafnbót ekki illa.
En það er annað mál hvort ég rís
undir henni“.
-ÖS
Ásta Aðalheiður hefur búið í Hóla-
gerði með Jóni bróður sínum um
langa hríð. „Ætli mér líki bara ekki vel
hérna“ sagði Jón, „annars væri ég
líklega farinn". Ljósm: Jón Ingi.
ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5