Þjóðviljinn - 08.01.1985, Qupperneq 5

1
Rétt fyrir jól tilkynnti
Weinberger, varnarmálaráð-
herra Bandaríkjanna, að víg-
búnaður í geimnum mundi efla
öryggi landsins. En um sama
leyti var birt merkileg skýrsla
frá Rannsóknarráði ríkisins,
National Reasearch Council,
um líkurnar á því, að reykur og
sót frá brennandi skógum og
borgum muni eftir kjarnorku-
styrjöld byrgja svo rækilega
fyrir sólu, að mikill fimbulvetur
hefjist sem eyði að líkindum
flestum þeim lífverum sem
hugsanlega lifðu af kjarnorku-
eldinn sjálfan. Og nú eru að
hefjast deilur um það í Banda-
ríkjunum hvaða áhrif þessi
kenning kunni að hafa á kjarn-
orkuvígbúnaðarstefnu stjórn-
valda.
Þessi teikning af utanríkis-
ráðherrum Sovétríkjanna
og Bandaríkjanna lýsir
bölsýni margra á þær
viðræðurum
vígbúnaðarmál sem nú
eru að hefjast.

ísw on'ieíM. Bmcc
Kjarnorkuvígbúnabur
Skýrsla um líkur á miklumfimbulvetri eftir kjarnorkustyrjöld.
Deilur um túlkun og niðurstöður
Það var fyrir þrem árum að
hoilenskur veðurfræðingur, Paul
Crutzen að nafni, vakti fyrst at-
hygli á því að meiriháttar kjarn-
orkustyrjöld gæti orðið undanfari
mikils fimbulveturs. Síðan hafa
aðrir vísindamenn, ekki síst
bandarískir, tekið undir þessi
sjónarmið, en þeir vísindamenn
eru einnig til sem viljað hafa efast
um kenninguna eða að minnsta
kosti um það, að fimbulveturinn
yrði jafn langur og harður og höf-
undar kenningarinnar telja lík-
legt.
Ahrif
vitneskjunnar
Skýrsla Rannsóknarráðsins
staðfestir kenningarnar um fimb-
ulveturinn í stórum dráttum. Og
eins og vænta mátti eru sérfræð-
ingahópar þegar farnir að velta
því fyrir sér hvaða afleiðingar það
eigi að hafa á stefnuna í kjarn-
^rkuvígbúnaðarmálum ef kenn-
íngin er rétt. Og niðurstöðurnar
virðast fara þó nokkuð eftir því,
hverjum vísindamennirnir þjóna.
Vikuritið Time getur þess til
dæmis að vísindaráðgjafi
Reagan-stjórnarinnar, George
Keyworth, og ýmsir ráðherrar
vitni til kjarnorkuvetrarins skelfi-
lega sem röksemdar fyrir nauð-
syn þess að Bandaríkjamenn
komi sér upp „stjörnustríðsvopn-
um“ í geimnum. Þeir segja sem
svo: stjörnustríðsvopnin eiga að
eyðileggja flugskeyti sem nálg-
ast, og séu slík varnarkerfi fyrir
hendi mun hvorugt risaveldið
freistast til að gera árás af fyrra
bragði - þar með væri minni
hætta á meiri háttar styrjöld og
hörmulegum veðurfarslegum
áhrifum hennar. En gegn þessu
rísa svo ýmsir vígbúnaðarsér-
fræðingar, sem leggja mikla
áherslu á það, að smíði stjörnu-
stríðsvopna ínuni knýja á Sovét-
merin um að koma sér upp hlið-
stæðum vopnum og þar með
mundu aukast líkurnar á tortím-
ingarstyrjöld. Ekki vegna þess að
menn telji svo líklegt, að risaveldi
taki af ásettu ráði þá áhættu sem
árás af fyrra bragði er, heldur
vegna þess að eftir því sem
vopnakerfum fjölgar verði erfið-
ara að koma í veg fyrir mistök og
slysni sem gætu leitt til stórslysa.
Mökkur
mikill
Bandaríkin og Sovétmenn eiga
nú um 50 þúsund kjarnorkuvopn
og sprengjukraftur þeirra er um
13 þúsund megatonn. Það hefur
veirð reiknað út, að ef um það bil
helmingur þessara vopna væri
notaður, bæði á hernaðarmann-
.virki og á um það bil þúsund stær-
stu borgirnar í Natóríkjum og
ríkjum Varsjárbandalagsins, þá
mundu allar þær sprengingar
senda milli tíu og tuttugu og fjór-
ar miljónir smálesta af ryki hátt
upp í andrúmsloftið. Hér við bæt-
ist gífurlegt magn af reyk frá
brennandi borgum og skógum
sem mundi dreifa sér um neðri
lög andrúmsloftsins en rykið. Á
skammri stund, eða á nokkrum
dögum, mundi lag af reyk og ryki
dreifa sér yfir heil meginlönd og
svo gæti farið að allt að því 99%
sólarljóssins sem venjulega fellur
á norðurhvel jarðar mundi byrgt
úti.
Líklegt má telja að rannsókn-
um á fimbulvetrarkenningunni
muni haldið áfram. Taka verður
tillit til flókins samspils efna-
fræðilegra, eðlisfræðilegra og
veðurfræðilegra þátta og reyndar
er það svo, að þeir sem hafa lagt
sitt af mörkum til kenningarinnar
um kjarnorkuveturinn mikla
hafa komið úr sinni hverri átt-
inni. Sumir vísindamenn, til að
mynda Crutzen sá hinn hollenski,
sem fyrr var um getið, hafa byrj-
að á að reikna út hvaða afleiðing-
ar það hefði ef mikil skógarflæmi
brynnu í kjarnorkueldi. Aðrir, til
dæmis hinn þekkti stjörnufræð-
ingur og sjónvarpsmaður Carl
Sagan, byrjuðu á því að skoða
kæliáhrif ryks í andrúmsloftinu -
bæði á Mars og svo eftir eldgos á
jörðunni. Þessir menn voru með-
al annars að skoða það, hvort sú
kólnun veðurfars, sem átti sinn
hlut í því að risaeðlur hurfu úr
heimi, væri tengd meiri háttar
slysi eins og árekstri við smástirni
sem hefði valdið því að mikill
mökkur hefði byrgt fyrir sólu.
Frá þessum vangaveltum lá leiðin
að öðrum möguleika á því að sól
sortnaði - m.ö.o. á afleiðingum
kjarnorkustríðs.
Domsdags-
maskína
Líkur benda meiraaðsegja til
þess, að „tiltölulega" minni hátt-
ar kjarnorkustyrjöld, sem leysa
mundi um það bil hundrað mega-
tonn úr læðingi, gæti einnig orðið
upphaf að kjarnorkuvetri ef skot-
mörkin væru stórborgir. Og þeg-
ar allt er saman lagt segja vísinda-
mennirnir, sem saman tóku þá
skýrslu sem fyrr var nefnd, þá
getur einmitt fimbulveturinn leitt
til þess, að hver sá sem beitir
kjarnorkuvopnum hljóti að lok-
um þau málagjöld að farast sjálf-
ur - hvernig sem annars kynni að
fara fyrir andstæðingi hans. Carl
Sagan hefur komist svo að orði
um þessar framtíðarhorfur:
„Bandaríkin og Sovétríkin hafa í
sameiningu smíðað sér dóms-
dagsvél - en enginn vissi að hún
var þegar til orðin“.
Hvað verður?
Enn sem fyrr segir: vísinda-
menn eru ekki á einu máli. Af
þeirri samantekt í Time, sem hér
er stuðst við, er minnt á menn
eins og Edward Teller, einn af
þeim feðrum kjarnorkuvopna
sem hafa verið mjög ákafir stuðn-
ingsmenn slíkra vopna. Hann
dregur útreikninga í efa og segir
að eldstólpar þeir, sem nægilega
öflugir séu til að koma rykmekki
hátt upp í andrúmsloftið, séu
mjög sjaldgæfir og þar fram eftir
götum. Hitt mun ljóst vera, að
þeir vísindamenn sem hafa sett
fimbulveturinn á dagskrá hafa
meiri en nóg til síns máls til að
stjórnmálamönnum ætti ekki að
leyfast að skella við skollaeyrum.
Hver veit þó nema þeir geri það -
eins og þeir reyndu lengi að gera
lítið úr geislavirkni og áhrifum
hennar á erfðastofna og öðrum
þeim firnum sem kjarnorkustríði
fylgja. Einhvers staðar í kringum
kenningar um ógnarjafnvægið
svonefnda hafa jafnan verið á
vappi stjórnmálaforingjar og
herforingjar, sem höfðu fullan
hug á að prófa það í alvöru, hvort
ekki væri hægt að beita kjarnork-
uvopnum „með árangri“ í styrj-
öld. Nú síðast voru Bretar að
birta hjá sér þrjátíu ára gömul
leyniskjöl um alvarleg áform um
að beita kjarnorkuvopnum gegn
Kína - það var á þeim tíma sem
. Kínverjar þóttu einstaklega vara-
samir bandamenn Rússa í alþjóð-
amálum. ÁB tók saman.
UMSJÓN: ÁRNI BERGMANN
Þriðjudagur 8. janúar 1985 ÞJÓÐVILJINN — SlÐA 5