Þjóðviljinn - 08.01.1985, Blaðsíða 6

HEIMURINN
Eiturslys
Lögfræðingar ætla að
maka krókinn
Keppast við að safna skjólstœðingum í Bhopal. Hvað
kostar mannslífá Indlandi og í Bandaríkjunum?
Enn er mikið rætt um eitt
helsta iðnaðarslys seinni tíma
- eiturgaslekann í verksmiðju
Union Carbide á Bhopal á Ind-
landi sem kostaði 2500 manns
lífið. Slysið hefur vakið athygli
manna á því, að lönd þriðja
heimsins hafa í vaxandi mæli
breyst í einskonar sorp-
geymslur fyrir hættulegan iðn-
að ríkari þjóða, þar sem um-
hverfisverndarmönnum hefur
orðið verulega ágengt víða. Og
slysið í Bhopal minnir og á
það, að allt verður gróða-
mönnum að féþúfu: fimm hóp-
ar bandarískra lögfræðinga
keppast nú um að ná til sín
skaðabótamálum þeirra sem
eiga um sárt að binda í Bhopal
og ætla sér að græða sem
mest á þeim málaferlum öllum.
Sjalfsmat
lögfræðinga
Að sjálfsögðu segjast lög-
mennirnir bandarísku, sem hafa
sent erindreka sína til Bhopal til
að safna „viðskiptavinum", hald-
ið blaðamannafundi íNýju Dehli
og reynt að koma sér í mjúkinn
hjá indverskum embættis-
mönnum, að sjálfsögðu segjast
þeir allir til Indlands komnir af
hinum göfugustu hvötum. Einn
þeirra, Jay Gould, segir á þá leið,
að takmarkið sé að fá alþjóðlega
auðhringa til að gera hreint fyrir
sínum dyrum í Þriðja heiminum.
Annar segir: Við erum bara góð-
gerðarmenn í kapítalískum anda.
Frægastur lögfræðinganna mun
vera Melvin nokkur Belli frá San
Fransisco og er hann hátíðlegast-
ur í orðum: „Ég er hingað kom-
inn til að færa réttlæti og peninga
þessu veslings smáfólki, sem hef-
ur þjáðst vegna þessara ríku tík-
arsona“, segir hann.
Blaðamenn sem með fylgjast
eru ekki jafn hrifnir og lögfræð-
ingarnir eru af sjálfum sér.
Hvar skal dæmt
Lögfræðingarnir eru allir mjög
áfram um það, að reka verði
skaðabótamálin í Bandaríkjun-
um en ekki á Indlandi (Union
Carbide sem er bandarískt fyrir-
tæki eins og kunnugt er á 51% í
efnaverksmiðjunni í Bhopal).
Ástæðan er fyrst og fremst sú,
segja lögfræðingarnir, að banda-
rískir dómstólar eru miklu lík-
legri til að dæma fórnarlömbum
háar skaðabætur en indverskir.
„Mannlífið kostar meira í Banda-
ríkjunum en á Indlandi“ segir
einn þeirra. í öðru lagi er talið að
Union Carbide eigi erfiðara með
að verjast bandarískum lögum en
indverskum vegna þess að í
Bandaríkjunum þurfi ekki einu
sinni að sanna vanrækslu upp á
Union Carbide. í þriðja lagi taki
málaferli fyrir indverskum dóm-
stólum óratíma. En í fjórða lagi -
og það mun mestu skipta - þá
leyfa bandarísk lög, að lögmenn
taki til sín um þriðjung skaða-
bótafjár sem þeir „vinna“ fyrir
skjólstæðing sinn meðan ind-
versk lög gera ráð fyrir allt ann-
arri og margfalt minni þóknun.
Ekki er enn vitað hvað úr laga-
flækjum þessa hörmulega máls
verður. Til eru þeir lögfræðingar
sem telja að skaðabótamálin
komi aldrei fyrir bandaríska
dómstóla vegna hæstaréttarúr-
skurðar frá 1981, sem kveður á
um að bandarísku fyrirtæki sem
lendir í skaðabótamálum er-
lendum megi ekki stefna fyrir
bandarískan dómstól - einmitt
vegna þess að bandarísk lög séu
yfirleitt hagstæðari fórnarlömb-
um en lög flestra annarra þjóðá.
Union Carbide
En rneðan þessu fer fram eru
dregin fram ýmisleg gögn um
ábyrgð Union Carbide og ann-
arra á slysinu í Bhopal. Birt hefur
verið skýrsla frá eftirlitsmönnum
auðhringsins, sem skoðuðu
verksmiðjuna í Bhopal árið 1982
og fundu að minnsta kosti tíu
hættuleg brot á þeim reglum um
öryggi sem gilda þurfa um slík
fyrirtæki. Forstjóri verksmiðj-
unnar mun svo hafa skrifað til að-
alstöðvanna og haldið því fram
að búið væri að kippa þessum
málum í lag, en aldrei var eftir því
gengið að svo væri. Og ýmiss
konar misfellur í vitnisburði
benda til þess að ýmsar þær van-
rækslusyndir og tæknigallar sem
fundust þegar árið 1982 hafi
áfram verið til staðar. Verka-
menn við fyrirtækið og ýmsir
staðarmenn aðrir hafa fyrr og síð-
ar kvartað yfir því að stjórnendur
fyrirtækisins hafi á seinni árum
gert ýmsar ráðstafanir til að skera
niður kostnað við framleiðsluna -
ráðstafanir sem hafi síst bætt ör-
yggi fyrirtækisins.
Nýja Kaledónía
Erfiðar fæðingarhríðir
sjálfstæðs ríkis
Seint í desember var setið
fyrir nokkrum mönnum úr
sjálfstæðishreyfingu Kanaka á
Nýju Kaledóníu, sem er eyja-
klasi um þusund kílómetra
austur af Ástralíu og lýtur
franskri stjórn. Tíu menn voru
felldir, þeirra á meðal tveir
bræður Jean-Marie Tjibaou,
fyrrum kaþólsks prests, sem
er leiðtogi hinnar Sósíalísku
þjóðfrelsishreyfingar Kanaka,
FLNKS, sem hefur sett sér það
markmið að stofna sjálfstætt
ríki á eyjunum, þar sem frum-
byggjarnir, Kanakar, sem til-
heyra Melanesum, ráði lögum
og lofum.
Mikil ókyrrð hafði verið á
eyjunum vikum og mánuðum
saman. Ástæðuna má rekja til
þess, að franska stjórnin hefur
verið með áform um hæga þróun
Nýju Kaledóníu til sjálfstæðis.
Einn liður í þeirri áætlun var að
efna í nóvember til kosninga til
landstjórnar. Frumbyggjar eyj-
anna, Kanakar, voru ekki sáttir
við það hvernig að þeim er stað-
ið. Peir vilja að það séu Kanakar
sem taki vð fullveldinu og semji
síðan við aðra íbúa eyjanna. Og
því boðaði sjálfstæðishreyfing
þeirra, að Kanakar skyldu hunsa
kosningarnar í nóvember. Um
Heimamenn eru orðnir minnihluti í eigin íandi
Kanakakonur syrgja sjálfstæðissinna sem felldir voru í viðureign við hvíta
landnema á dögunum.
svipað leyti var efnt til ýmissa að-
gerða af hálfu stuðningsmanna
FLNKS, sem voru til þess fallnar
að gera franska landnema á
eyjunum uggandi um sinn hag.
Samgöngur voru truflaðar, ýmsir
hvítir menn voru teknir í einskon-
ar gíslingu og allmargir þeirra
hafa flúið til höfðuborgarinnar
Noumea.
Tvær fylkingar
Kanakar eru núna um 60 þús-
undir og þeir eru því orðnir í
minnihluta í eigin landi - alls eru
íbúarnir 145 þúsundir. En fransk-
ir landnemar eru ekki í hreinum
meirihluta heldur - þeir eru
nokkru færri en Kanakar. Meiri-
hlutanum ráða í reynd um 25 þús-
undir manna af ýmsum uppruna
(Indónesar, Tahitimenn, Víetn-
amir) og eins og er virðist meiri-
hluti fyrir all nánum tengslum við
Frakka í framtíðinni. Og vegna
þess að Kanakar hunsuðu kosn-
ingarnar í nóvember þá hefur
flokkur franskra landnema,
RPCR, nú meirihluti á landsþingi
- en hann vill alls ekki aðskilnað
frá Frakklandi.
Þaðer að mörgu leyti skiljan-
legt að Kanakar vilji ekki viður-
kenna rétt landnemanna til að
ráða framtíð landsins í sama mæli
og heimaþjóðin. Það eru ekki
nema 20-30 ár síðan nýlendupóli-
tíkin franska gerði Kanaka að
minnihlutaþjóð í eigin landi og
þeir vilja að vonum ekki að sú
tímabundna þróun ráði framtíð
landsins um aldur og æfi.
Erfitt hlutverk
Franska stjórnin hefur sent
sérstakan sendimann, Edgar Pis-
ani, til Nýju Kaledóníu til að
reyna að finna lausn sem bæði
Kanakar og landnemarnir
frönsku gætu sætt sig við. Það er
ekki auðvelt verk - þeim mun
frekar sem landnemarnir frönsku
vilja nú alls ekki af neinni heima-
stjórn vita. Fyrir þeim fara harðs-
núnir Gaullistar, sem eiga öfluga
stuðningsmenn í Frakklandi, en
þar er málið óspart notað til að
kynda undir andúð á stjórn sósí-
alista, sem er sökuð um svik við
„okkar fólk“ á þessum útjaðri
hins gamla franska heimsveldis.
áb tók saman.
6 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN