Þjóðviljinn - 14.02.1985, Qupperneq 8

Þjóðviljinn - 14.02.1985, Qupperneq 8
ÞJÓÐMÁL Bandaríkin Kjamorkuvopn til fjögurra landa Grein þessi birtist í bandaríska dagblaðinu The New York Times ígœr, miðvikudaginn 13. febrúar og er eftir Leslie H. Geld, fyrrverandi háttsettan embœttismann í utanríkisráðuneyti Carter-stjórnarinnar í Bandaríkjunum Washington, 12. febrúar. Bandaríkin hafa gert áætlun um að flytja kjarnorkuvopn til Kanada, íslands, Bermuda og Puerto Rico á hættutímum að sögn embættismanna Reagan-stjórnarinnar og sam- kvæmt opinberum skjöium þar sem áætlunin er sett fram. Nýlegar fréttir í erlendum blöðum um að áætlanir þessar séu til staðar hafa skapað vand- ræði í Washington vegna þess að bandarískirembættismenn höfðu ekki upplýst viðkomandi stjórnvöld um málið. Tilvist áætl- ananna var staðfest fyrir stjórnvöldum í viðkomandi löndum eftir að blöð höfðu skrif- að um málið, að sögn embættis- manna í Washington, jafnvel þótt áætlanirnar hafi verið í gildi í allt að áratug. Samþykki áskilið Aðspurðir sögðu embættis- mennirnir að hér væri um skil- orðsbundnar áætlanir að ræða, og að forsetinn hefði ekki veitt Pentagon heimild fyrirfram um uppsetningu vopnanna, og að slík uppsetning yrði ekki framkvæmd án heimildar viðkomandi stjórnvalda. Engu að síður hafa uppljóstr- anir fréttablaða síðustu vikurnar í Kanada, á íslandi, Puerto Rico og Bermuda hrundið af stað víð- tækri opinberri umræðu og gagnrvni, sérstaklega í Kanada og á Islandi. Embættismenn stjórnarinnar létu í Ijós áhyggjur þess efnis að frekari uppljóstranir gætu leitt til vaxandi „kjarnorkuvopnaof- næmis“ í heiminum, eins og það var orðað, og væru nýjustu dæm- in um slíkt frá Nýja Sjálandi og Vestur-Evrópu, - það er að segja að fólk vildi ekki hafa hið minnsta með kjarnorkuvopn að gera. Samkvæmt umræddri áætlun eru vopn þau sem hér um ræðir kjarnorkudjúpsprengjur, sem er hver um sig 10 kílótonn að styrk- leika, sem samsvarar 10.000 tonnum af TNT sprengiefni, sem er örlítið innan við sprengjumátt Hiroshima-sprengjunnar. Sprengjum þessum yrði varpað af P-3 Oriön sprengjuflugvélum eða öðrum flugvélakosti flotans og er þeim ætlað að eyða kafbátum eða loka kafbátaleiðum. P-3 flugvél- ar eru staðsettar nánast árið um kring í öllum löndunum fjórum til kafbátahernaðar, þótt vera þeirra sé yfirlýst tímabundin af hernaðarástæðum. Áætlanirnar urðu fyrst kunnar í Kanada, á íslandi, Puerto Rico og Bermuda eftir að yfirvöldun- um höfðu borist í hendur afrit af skjölum sem stimpluð voru sem ríkisleyndarmál frá árinu 1975, þar sem fjallað var um hina mögulegu vopnaflutninga. Yfir- völdunum var tjáð að áformin væru enn í gildi. Svo virðist sem það hafi verið William M. Arkin, sérfræðingur í kjarnorkuvopnum við Institute for Policy Studies í Washington, sem kom skjölun- um á framfæri. Arkin lét The New York Times í hendur skjal sem bar yfirskrift- ina „Nuclear Weapons Dep- loyment Plan“. Svo virðist sem um sama skjal hafi verið að ræða og komið var á framfæri erlendis, að sögn embættismanna stjórnvalda. Létu embættis- mennirnir í ljós mikla óánægju með framferði Arkins, og töldu mögulegt að hann hefði gerst brotlegur við lög sem banna birt- ingu slíkra upplýsinga. Umræddar áætlanir áttu að komast til framkvæmda á hættu- tímum samkvæmt skjölunum, en ekki var gerð nánari grein fyrir því hvers konar hætta myndi kalla á beiðni um vopnaflutn- inga. Hlutverk herráðsins Skilorösbundnar áætlanir eru geröar innan kjarnorkuvopnaá- ætlunarinnar sem samin er árlega af herráði Bandaríkjanna. Kjarn- orkuvopnaáætlunin er síðan „samræmd" við áætlanir utan- ríkisráðuneytisins, en það þýðir að utanríkisráðuneytiö fær að sjá áætlunina en veitir henni ekki samþykki. Síðan er það hlutverk varnarmálaráðherrans að senda forsetanum áætlunina til sam- þykkis. Annar áðilinn veitir heimild til uppsetningu vopn- anna víðsvegar um heiminn, hinn aðilinn sér um framkvæmdina. Eitt sinn voru þessar áætlanir kallaðar skilorðsbundnir vopna- flutningar, þar sem hernum var heimilt að setja sig í samband við viðkomandi yfirvöld og setja upp vopnin að fengnu leyfi viðkom- andi yfirvalda og að uppfylltum settum skilyrðum. Embættismenn stjórnarinnar sögðu hins vegar að heimild væri ekki lengur veitt fyrirfram til hersins til þess að setja sig í sam- band við viðkomandi stjórnvöld. Sækja þyrfti um leyfi til Hvíta hússins ef hættuástand kæmi upp. Aðspurðir sögðu embættis- mennirnir að þegar kanadísk yfir- völd gerðu nýverið fyrirspurn um það hvort áætlanirnar væru til, þá hefði háttsettur embættismaður stjórnarinnar sagt þeim að svo væri ekki. Pað var á þeim for- sendum sem Robert C. Coates, varnarmálaráðherra Kanada lýsti því yfir í fulltrúadeild þingsins 21. janúar s.l. að „ekki væru til slíkar áætlanir“. Hvað varðar Puerto Rico, sem er samveldisríki undir banda- rískri vernd, þá er í gildi samning- ur sem bannar öllum kjarnorku- veldum að setja upp kjarnorku- vopn þar. Engu að síður viðurkenndu embættismenn stjórnarinnar (í Washington) í síðustu viku að að- stæður til geymslu kjarnorku- vopna og sérþjálfað lið hermanna væri til staðar í Puerto Rico til þess að taka við vopnunum. Þeir sögðu einnig aðspurðir að í um- ræddu leyniskjali væri kveðið á um að umræddan samning yrði að nema úr gildi áður en áætlunin yrði framkvæmd. Uppljóstrun í Kanada í febrúar 1984 lýsti Pierre El- liot Trudeau forsætisráðherra því yfir að við lok ársins yrðu engin kjarnorkuvopn lengur í vörslu kanadíska hersins. „Við munum losa okkur við síðustu leyfar kjarnorkuvopnanna“*, sagði hann. í byrjun janúar á þessu ári heimsótti Mr. Arkin Kanada og nýjar sögur komust á kreik, þar sem umræddum áætlunum var lýst. Hinn 10. janúar lýsti Coates utanríkisráðherra því yfir að hon- um væri ekki kunnugt um slík áform. Sama daginn lýsti Alan Romb- erg talsmaður bandaríska utan- ríkisráðuneytisins því yfir að- spurður að það væri „skilyrðis- laus stefn NATO og Bandaríkj- anna að játa hvorki né neita sann- leiksgildi nokkurra þeirra skjala sem stimpluð væru sem leyndarmál af Bandaríkjunum eða NATO.“ Hann bætti við þeirri fullyrð- irfgu, að engum vopnum yrði komið fyrir í Kanada eða annars staðar „án ströngustu samræm- ingar við gildar áætlanir NATO og samkvæmt tilskildum reglum og fyrirframgefnu samþykki ríkisstjórnar viðtökuþjóðarinn- ar.“ Þegar James F. Dobbins, aðstoðar-varautanríkisráðherra (Bandaríkjanna) fyrir málefni Evrópu og Kanda var spurður um málið í síðustu viku endurtók hann svar Mr. Rombergs. Kanadamenn fengu staðfestingu Þann 11. janúar sagði Gerard C. E. Theriault yfirmaður her- varna Kanada að aðstoðarmenn hans hefðu fengið staðfestingu á tilvist áætlananna í samtölum við háttsetta yfirmenn bandaríska hersins daginn á undan. Hann sagðist ekki hafa vitað um tilvist áætlananna fyrr en þá. Hin opinbera skýring ríkis- stjórnar Kanada var sú að áætlan- irnar væru „hypothetical" eða styddust við óraunsæjar tilgátur. Þá var það að Robert H. Falls, fyrrverandi yfirmaður kanadíska heraflans sagði í tímaritinu Mac- leans magazine: „Bandaríkin eru siðferðilega skuldbundin til þess að hafa samráð við okkur þegar þau nota land okkar til jafn til- finningalega viðkvæmra hluta og kjarnorkuvopnaáætlana. Það er siðlaus afstaða að gera slíkar áætlanir án þess að hafa samráð við viðkomandi lönd“. Á næstu dögum, þegar málið hafði vakið mikla athygli í kana- dískum fjölmiðlum og á þingi, gaf háttsettur embættismaður (bandaríska) varnarmálaráðu- neytisins þá yfirlýsingu annað hvort í Washington eða Ottawa eða á báðum stöðum til kanad- ískra yfirvalda að áætlunin væri ekki „current“ (sem mætti út- leggja að hún væri ekki á dag- skrá). Er herra Coates (varnarmála- ráðherra Kanda) svaraði fyrir- spurnum í neðri deild þingsins þann sama dag sagði hann að um „gamalt skjal“ væri að ræða, og að allar hugsanlegar áætlanir um slíkt í framtíðinni myndu fela í sér að samráð yrði haft við Kanada. Er gengið var frekar að ráðherr- anum fullyrti hann að „það væru engar slíkar áætlanir". Samkvæmt heimiidum banda- rískra embættismanna verður kjarnorkudjúpsprengjunum komið fyrir í British Colombia og Nova Scotia í samræmi við áætl- unina. Fjöldi sprengjanna á að vera 32. Þegar Carrington lávarður og aðalritari NATO talaði á fundi í Kanada fyrir nokkrum vikum um kjarnorkuvopnaáætlunina gagnrýndi hann stjórnvöld í Was- hington. Samkvæmt frásögnum blaða sagði Carrington lávarður að það væri „góð hugmynd ef samráð væru höfð við lönd á meðan kjar- orkuvopnaáætlanir væru í gangi". Hann endurtók síðan að ekki ætti að bíða með samráð til síðustu stundar, þar sem „ég hef það á tilfinninguni að samráðin yrðu ekki of mikil ef hættuástand væri skollið á“. Skýrsla um Bermuda Fyrri uppljóstranir sem einnig virðast runnar undan rifjum herra Arkins komu einnig af stað opinberri umræðu á Bermuda og íslandi. Bermuda er nýlenda bresku krúnunnar og Bretland er ábyrgt fyrir vörnum landsins. Þegar fréttir birtust snemma í janúár lýsti John W.D. Swan for- sætisráðherra því yfir að hann hefði enga vitneskju um slíkar áætlanir og krafðist hann skýr- inga frá Washington. Hann fékk einnig tryggingu fyrir því frá Reagan-stjórninni að um enga kjarnorkuvopnaflutninga yrði að ræða án leyfis réttra stjórnvalda. í þessu tilfelli var ekki hægt að sjá hvort hin réttu yfirvöld voru talin vera bresk, eða frá báðum löndunum, eða hvort fyrirfram yrði að upplýsa bresk stjórnvöld um áformin. Einn embættismað- ur stjórnvalda (í Washington) sagði að yfirstjórn breska hersins og breska flotans hefði fengið upplýsingar um þetta oftar en einu sinni. Að sögn bandarískra og erlendra sendifulltrúa hefur herra Swan látið sér skýringar stjörnarinnar í Washington nægja. ísland bað um skyringu Samkvæmt fréttum afhenti herra Arkin Steingrími Her- mannssyni forsætisráðherra ís- lands leyndarskjölin um kjarn- orkuvopnaflutninginn frá 1975 snemma f desember 1984, og hann krafðist opinberlega skýr- ingar frá Washington. Þann 7. desember sagði Geir Hallgrímsson, utanríkisráðherra íslands, að ef bandarískur forseti hafi gefið heimild til slíkra vopna- flutninga þá væri það „hreint brot á varnarsáttmálanum" á milli landanna. Þar átti hann við samkomu- lagið frá 1951 um herstöðina í Keflavík þar sem segir meðal annars: „þjóðernisleg samsetn- ing herafla og þau skilyrði sem honum er gert að hlíta við notkun aðstæðna á íslandi samkvæmt þessum samningi skulu ákvarðast í samkomulagi við ísland". Embættismenn (í Washington) sögðu að Island hefði kannað af- stöðu Danmerkur og Noregs varðandi uppsetningu kjarnorku- vopna á hættutímum, og komist að því að þau myndu geta sam- þykkt slíkt, en ekki án sérstakrar samþykktar. Embættismenn (í Washington) sögðu að þeir væru ekki vissir í sinni sök um afstöðu íslands til hugsanlegrar uppsetningar vopn- anna, en þeir töldu þó að (ís- lensk) stjórnvöld teldu sig hafa fengið næga skýringu. Könnun í Puerto Rico Umræðan um viðbúnað til að taka á móti kjarnorkuvopnum kom upp í Puerto Rico í ágúst síðastliðnum eftir útkomu niður- stöðu rannsóknar sem gefin var út af Puerto Rico Bar Associati- on. I könnun þessari varekki sér- staklega rætt um vopnaflutninga- áætlun Bandaríkjanna, en sagt var frá starfsemi sem gerði það mögulegt að koma kjarnorku- vopnum fyrir á eyjunni. Árið 1967 gekk í gildi samning- ur um bann við kjarnorkuvopn- um í Rómönsku Ameríku, og er hann þekktur undir nafninu Tlatelolco-samningurinn. Hann var m.a. undirritaður af Banda- ríkjunum. á síðari árum hafa önnur kjarnorkuveldi samþykkt að líta á svæðið sem kjarnorku- vopnalaust. Árið 1977 var sam- þykktur viðbætir þar sem Banda- ríkin samþykktu að bannið skyldi einnig ná til Puerto Rico. Banda- rískir embættismenn sögðu að á því ári hefðu verið fjarlægð þau kjarnorkuvopn, sem þar höfðu áður verið geymd. Washington lýsti því einhliða yfir á þessum tíma að bannið tæki ekki til viðkomu skipa eða flug- véla um kjarnorkuvopn. En í ág- úst síðastliðnum lýsti (banda- ríska) utanríkisráðuneytið því yfir í svari við skýrslunni frá Pu- erto Rico Bar Association að við- koma þýddi að flogið væri yfir eða lent aðeins til stuttrar við- komu. Burðarásinn í skýrslu The Pu- ertoc Rico Bar Association var byggður á vinnu herra Arkins. Embættismenn (í Washington) viðurkenndu eins og staðhæft var í skýrslunni, að Bandaríkin hefðu nokkur kjarnorkusprengjuskýli á eyjunni, og þá sérstaklega í flota- stöðinni í Roosevelt Roads í Ceiba. Jafnframt var viðurkennt að þarna væru bandarískir starfs- menn sem hefðu sérþjálfun í meðhöndlun kjarnorkuvopna og að sumar af æfingum þessa liðs tengdust nútíma kjarnorkuhern- aði. En embættismenn (banda- rísku) stjórnarinnar lögðu áherslu á að þetta væri einungis skyndiþjálfun og að daglegar skyldur liðsins fælust í starfsemi sem ekki tengdist notkun kjarn- orkuvopna. Þeir sögðu jafnframt að (bandarísk) stjórnvöld stæðu fullkomlega við Tlatelolco- samninginn. Leiðbeiningar til sendiráða Þegar embættismenn stjórnar- innar voru spurðir að því í dag hvernig stjórnvöld (í Washing- ton) myndu bregðast við frekari uppljóstrunum um kjarnorku- vopnaáform Bandaríkjanna, sögðu þeir að sendiráðum Bandaríkjanna í öllum löndum þar sem kjarnorkuvopn eða áform um slík vopn væru til stað- ar hefði verið sendar eftirfarandi Ieiðbeiningar: „Eins og við höfum oftar en einu sinni lýst yfir opinberlega, þá er það stefna bandarískra stjórnvalda varðandi uppsetn- ingu kjarnorkuvopna í öðrum löndum að hún sé í fullu samræmi við fyrirliggjandi tvíhliða samn- inga á milli ríkjanna og í samræmi við ákvörðun þjóðarleiðtoga NATO-ríkjanna, sem samþykkt var í París 1967, þar sem ákveðið var að „uppsetning þessara vopn- abirgða og eldflauga og aðstaða til notkunar þeirra verði ákveðin í samræmi við varnaráætlanir NATO og með samkomulagi við viðkomandi ríki.“ Embættismennirnir sögðu að með öðrum orðum væri (banda- ríska) stjórnin að segja að héðan í frá muni hún upplýsa, hafa samráð og leita tilskilins sam- þykkis viðkomandi ríkisstjórnar fyrir öll áform um uppsetningu kjarnorkuvopna á hættutímum. (ólg. þýddi). 8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 14. febrúar 1984

x

Þjóðviljinn

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.