Þjóðviljinn - 16.06.1985, Side 5

verið mannsöfnuðurinn þar. Veður
var hið fegursta, og þótti hátíðar-
hald þetta hafa farið mikið vel
fram.
Önnur blöð sögðu ekki mikið
frá afmælisdegi Jóns að þessu
sinni, nema Fjallkonan kveður
Hafnfirðinga hafa stofnað Ung-
mennafélagið Seytjándi júní þann
dag, og Þjóðviljinn, málgagn
Skúla Thoroddsens, greinir frá
annarri uppákomu í Hafnarfirði:
Hafnfirðingar drógu fána á stöng
afmælisdag Jóns Sigurðssonar (17.
þ.m.). Margir höfðu á lopti ís-
lenzka fánann, þar á meðal tveir
Norðmenn, sem þar hafa aðsetur.
Nokkur dönsk flögg voru einnig
uppi. Einn þeirra, sem flaggaði,
var Goos nokkur danskur fulltrúi
Esbjærgs-fiskifélagsins. Þetta gerði
hann af því að hann sá aðra flagga.
- En þegar hann vissi, að það var
gert til minningar um þjóðskörung
lslands, Jón Sigurðsson, þá dró
hann flaggið niður aptur!
Djúpar rætur á „bróðurþelið"
hjá þeim stórdana!
16. júní árið 1909 segir ísafold
svo frá fyrirhugaðri afmælishátíð:
Afmælis
Jóns Sigurðssonar
verður minnst hér í bænum á morg-
Skúli Thoroddsen sýslumaður, rit-
stjóri Þjóðviljans, þingmaður. Varð
ekki ráðherra 1909. „en betur hefði
að vísu farið á því að velja eitthvert
annað ættjarðarkvæði". (Þjóðviljinn
1909).
Þorsteinn Gíslason skáld, ritstjóri
Lögréttu. „100 ára minningarhátíð
Jóns Sigurðssonar má ekki verða að
skrípaleik; sá dagur má ekki verða
bumbusláttardagur hræsni og þjóð-
lyga“. (Lögrótta 1910).
Þorsteinn Erlingsson, skáld, ræðu-
maður 18. júní 1908,17. júní 1909 og
1910. „En hún (ræða Þorsteins) var
prentuð í ísaf. á laugardaginn, og er
þar nægilegur óþefur af henni, til
þess, að ráðherra falli hún vel í geð".
(Lögrétta 1910).
Friður kominn á 10. september 1911: Kristján Jónsson talar að afhjúpuðu líkneski Einars Jónssonar af Jóni Sigurðssyni,-
við Stjórnarráðið, „sann-íslenzkasta ágætismann, er þetta land hefir alið" ((safold 1907).
un fyrir forgöngu Stúdentafélags-
ins. Bjarni Jónsson alþingismaður
talar af alþingissvölunum. Þar
verða og sungin kvæði, nýort sum.
Því næst verður gengið í skrúð-
göngu suður í kirkjugarð að leiði
Jóns Sigurðssonar og krans lagður
á minnisvarða hans. Þar talar Þor-
steinn Erlingsson, og þar verður
líka sungið. Enn er ekki ákveðið að
fullu, hvenær samkoman verður,
en Stúdentafélagið vill helzt koma
henni á kl. 6 síðd. Það er að semja
við kaupmenn um að loka búðum
kl. 6. En óvíst, hvernig það gengur.
19. júní birtir blaðið síðan
ræður Bjarna Jónssonar frá Vogi
og Þorsteins Erlingssonar, en
Þjóðviljinn segir þannig frá hátíð-
inni með smáu letri:
Afmælis Jóns sáluga Sigurðs-
sonar, forseta og skjalavarðar, var
minnzt 17. þ.m. með skrúðgöngu
og ræðuhöldum, og hafði stúdenta-
félagið, ungmennafélagið og
kennarafélagið gengist fyrir hátíð-
arbrigðunum.
Komu menn saman í Bárubúð og
gengu þaðan til alþingishússins. -
Af veggsvölum þinghússins hélt
Bjarni Jónsson frá Vogi ræðu um
starf Jóns Sigurðssonar, og var síð-
an húrrað og sungið ættjarðar-
kvæðið „Eldgamla Isafold“.
Frá alþingishúsinu var síðan
gengið í skrúðgöngu til legstaðar
Jóns Sigurðssonar í kirkjugarðin-
um. - Þar flutti Þorsteinn skáld Er-
lingsson ræðu, og síðan var að nýju
sungið fyr greint ættjarðarkvæði,
en betur hefði að vísu farið á því að
velja eitthvert annað ættjarðar-
kvæði, með því að öll tilbreyting
lífgar meira hugann.
Hér er þess að geta, að nokkr-
um mánuðum fyrr hafði Björn
Jónsson verið skipaður ráðherra
íslands í stað Hannesar Hafstein,
- en ekki Skúli Thoroddsen eins
og komið hafði til greina.
Legátar
með krans
18. júní árið 1910 greinir ísa-
fold þannig frá afmæli Jóns Sig-
urðssonar á forsíðu:
Forseta-afmælið.
Minningarhátíð við
leiði Jóns Sigurðssonar
í gær, 17. júní, var 99. afmælis-
dagur Jóns Sigurðssonar.
Afmælisins var minst hér í
höfðustaðnum veglega og hátíð-
lega.
Árla morguns voru fánar dregnir
á stöng um allan bæinn - íslenzku
fánarnir þó því miður of fáir.
Aðalminningarhátíðin stóð um
kvöldið. Þá safnaðist saman múgur
og margmenni við alþingishúsið og
var síðan haldið þaðan í skrúð-
göngu suður í kirkjugarð, með
lúðrahljóm í broddi og blöktu ís-
lenzkir fánar yfir fylkingunni.
Það voru Sjálfstæðismenn hér í
bæ, sem gengist höfðu fyrir hátíða-
haldinu - og voru fremst í fylking-
unni stjórnir Landvarnarfélagsins
og Meirihluta-flokksins. Ennfrem-
ur voru þar ráðherrar og þingmenn
úr hóp sjálfstæðismanna. En ann-
ars fátt manna úr svokölluðu höfð-
ingjaliði bæjarins.
Þegar komið var upp að leiði
Jóns Sigurðssonar gekk Þorsteinn
Erlingsson skáld upp að legsteini
hans og flutti þaðan minningar-
ræðu þá, er prentuð er annarstaðar
í blaðinu, aðalatriðin úr henni.
1 ræðulok lagði hann tvo blóm-
sveiga á leiðið, annan frá Land-
varnarfélaginu, en hinn frá stjórn
Meirihluta-flokksins, fyrir hönd
þingmanna hans og í nafni allra
sjálfstæðismanna í landinu.
Að ræðunni lokinni söng svo
mannsafnaðurinn Eldgamla ísa-
fold - og stóðu allir berhöfðaðir
meðan á söngnum stóð.
Að svo búnu var aftur haldið inn
í bæinn og lék lúðraflokkurinn ýms
lög í sveitarbroddi. Við alþingis-
húsið skildist svo
mannsafnaðurinn.
Minningarhátíðin fór að öllu
leyti mjög vel og sæmilega fram,
svo sem hæfði mikilmenninu sem
var: óskabarn íslands, sómi þess,
sverð og skjöldur.
Næsta 17. júní er aldar-afmæli
Jóns Sigurðssonar.
Mjög mundi það að skapi hinnar
íslenzku þjóðar, ef kleift yrði að
reisa honum þá veglegan minnis-
varða, líkneski af honum eða því
um líkt.
Helzt ætti það að gera með frjáls-
um samskotum meðal allra Islend-
inga vestan hafs og austan.
En ekki er ráð, nema í tíma sé
tekið. Er það því hyggja vor, að
hefja ætti samtök í þá átt sem allra
fyrst.
Enginn Islendingur á Jóni Sig-
urðssyni fremur minnisvarða
skilinn.
Og hann ætti að vera kominn
upp á aldar-afmæli hans, 17. júní
1911.
ísafold og Fjallkonan sögðu
líka frá því, að:
Fyrr um daginn hafði heima-
stjórnarflokkurinn sent legáta sína
2 eða 3 til grafarinnar með krans,
og hefir „Lögrétta" eigi getað stillt
sig um að illskast yfir því, að þeir
voru ekki látnir einir um hituna.
Lögrjetta segir nefnilega á
nokkuð annan veg frá þessum at-
burðum, og er nú heldur ekki far-
ið að hitna í kolunum út af afmæli
Jóns Sigurðssonar:
Afmælisdagur
Jóns Sigurðssonar
Nú er 99. afmælisdagur Jóns Sig-
urðssonar nýliðinn hjá. 17. júní
næstkomandi vor á 100 ára minn-
ingarhátíð hans að haldast. En því
miður er það ekki hættulaust, að úr
því verði þjóðskrípaleikur og
landssvívirðing í höndum núver-
andi stjórnarflokks. Svo mjög hef-
ur nafn Jóns Sigurðssonar verið
vanbrúkað og svívirt af þeim lýð nú
á síðustu árum. Eigi jafnhjegómleg
loddarasál og Björn Jónsson að
hafa meðgjörð meðslíkt, þámásvo
sem nærri geta, hvernig fer. Ein af
mörgurn ástæðum fyrir því, að það
verður að hreinsa til í ráðherrasæt-
inu sem allra fyrst, er sú, að 100 ára
minningarhátíð Jóns Sigurðssonar
má ekki verða að skrípaleik; sá
dagur má ekki verða bumbusláttar-
dagur hræsni og þjóðlyga.
Lfkfylgd
og óþefur
Flögg voru uppi um allan bæ nú
17. júní. Um morguninn var lagður
á leiðið fallegur sveigur „frá
Heimastjórnarfjelaginu „Fram“.
En fyrir kvöldið komu upp götu-
miðar frá stjórnarmönnum og var
þar auglýst, að hornablástur yrði
við alþingishúsið kl. 8'/2 um kvöld-
ið, og svo gcngið þaðan inn að leiði
Jóns Sigurðssonar, en þar ætlaði
Þorsteinn Erlingsson að segja
eitthvað. En lýðskrum og hræsnis-
raus forsprakka núverandi
stjórnarflokks á næstundanförnum
afmælisdögum J.S. þekti almenn-
ingur hjer, svo að ekki var nema
örfátt af fólki saman komið þarna,
þegar byrja skyldi gönguna. Var þá
það ráð tekið, að lúðrarnir voru
þeyttir þar í hálftíma, til þess að
reyna að safna mönnum saman. En
treglega gekk það, og voru þeir,
sem komu, mestmegnis unglingar
og kvenfólk. ísaf. segir, að það hafi
verið um 2000 manns. En það var
eigi meira en V10-V5 hluti þeirrar
tölu. Hópurinn var eins og meðal
líkfylgd, sem gekk á eftir lúðrunum
og flöggunum inn Suðurgötuna.
Þeir, sem heyrðu til Þ.E. suður við
leiðið, sögðu, að nú þætti honum
víst stjórnarskútan orðin nokkuð
lek, rjeðu það af ræðu hans. En
hún var prentuð í ísaf. á laugardag-
inn, og er þar nægilegur.óþefur af
henni til þess, að ráðherra falli hún
vel í geð.
Það er eins og menn kannist við
þetta misjafna mat á útisamkom-
um, yfirbragði þeirra, þátttak-
endum og fjölda, svo að segja frá
deginum í gær.
A aldarafmæli Jóns Sigurðs-
sonar 1911 voru allir hinsvegar
samtaka, á yfirborðinu a.m.k.,
enda var nú Kristján Jónsson
orðinn ráðherra í stað Björns
Jónssonar. ísafold segir reyndar
almenna óánægju yfir því, að ráð-
herra skyldi fara utan þrem
dögum fyrir 17. júní minninguna
til að fá konungsstaðfestingu á
lögum Alþingis:
Hvenær væri ástæða fyrir ís-
landsráðherrann að vera viðstadd-
ur, ef eigi við aldarafmæli Jóns Sig-
urðssonar og setningu hins íslcnzka
háskóla?
Óskiljanlegt hvað hr. Kr. J.
gengur til að rjúka af stað 2-3
dögum undan hátíðinni, þar sem
hann getur fengið ágæta ferð eftir
viku.
En að öðru leyti birtu öll blöðin
langar lýsingar á hinum margvís-
legu atburðum hátíðarinnar með
En að öðru leyti birtu öll blöðin
langar lýsingar á hinum margvís-
legu atburðum hátíðarinnar með
ræðum og kvæðum. Nú vildu allir
Lilju kveðið hafa, og enn gerðist
sú gamla og nýja saga, að þeir
brostu breiðast, sem áður voru
fýldastir, og vildu öðrum fremur
eigna sér minningu þjóðskör-
ungsins. Hér er ekki ástæða til að
rekja gang þessarar afmælishá-
tíðar. Frásögn Þjóðviljans af
henni er einna best þjöppuð sam-
an.
Friður
Eftir þetta var sæmilegur friður
um afmæli Jóns Sigurðssonar.
Blómsveigur var lagður á leiði
hans og fleira gert til hátíða-
brigða, en einkum tóku íþróttafé-
lögin þó daginn að sér. Norðlend-
ingar höfðu riðið á vaðið með
íþróttamóti á Akureyri 1909 og
Húsavík 1910. Frá 1911 var hald-
ið árlegt 17. júní-mót á íþrótta-
vellinum í Reykjavík, sem vígður
hafði verið 11. júní það ár. Ekki
er nafn Jóns Sigurðssonar samt
við 17. júní í Almanaki Þjóðvin-
afélagsins fyrr en árið 1926. Var
Jón þó fyrsti forseti þess félags.
17. júní er talinn þjóðhátíðar-
dagur fslendinga frá stofnun lýð-
veldisins 1944. Þó hefur hann
aldrei verið lögskipaður sem slík-
ur af Alþingi. Hann er gerður að
löggiltum fánadegi 17. ágúst 1944
með forsetaúrskurði, og vorið
1945 lýsir forsætisráðherra því
yfir, að hann skuli teljast þjóð-
hátíðardagur á sama hátt og 1.
desemberhafi áður verið. 25. maí
sama ár birti ríkisstjórnin þau til-
mæli, að allir hlutaðeigandi gæfu
starfsfólki sínu frí þennan dag.
Þessi tilmæli ríkisstjórnar voru
síðan endurtekin á hverju ári
fram til 1969.
En þá var svo komið eftir 25 ár,
að flest verkalýðsfélög ásamt
BSRB höfðu komið 17. júní inn í
kjarasamninga sem sérstökum
orlofsdegi. Þá féllu niður hin ár-
legu tilmæli frá ríkisstjórn. Og
24. desember árið 1971 vaí 17.
júní loks lögskipaður af Alþingi
sem frídagur ásamt lögum um 8
stunda vinnudag.
Bjami Jónsson frá Vogi, þingmaður
og kennari, ræðumaður 17. júní 1907
og 1909. „Bjarni Jónsson alþingis-
maður talar af alþingissvölunum. Þar
verða og sungin kvæði, nýort sum“
(Isafold 1909).
Hannes Hafstein skáld og ráðherra.
„Fánalaus voru landstjórnarhúsið og
alþingishúsið;..forsetinn"..., - hann
þótti ekki mönnum þeim, er nú ráða
fyrir landi voru, þess maklegur". (ís-
afold 1907).
Björn Jónsson ritstjóri (safoldar, ráð-
herra. Ræðumaður 17. júní 1907 og
1908. „Eigi jafn hjegómleg loddara-
sál og Björn Jónsson að hafa með-
gjörð með slíkt (100 ára afmæli Jóns
Sigurðssonar), þá má svo sem nærri
geta, hvernig fer" (Lögrétta 1910).
ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5