Þjóðviljinn - 18.12.1985, Blaðsíða 10

Þjóðviljinn - 18.12.1985, Blaðsíða 10
B4EKUR Pétur Gunnarsson: Sagan öll skáldsaga Punktar 1985 „Hann fann sársaukann viö eyrað, svo öxtina og um leið og hann féll - þungt högg á hnakk- ann." - Pannig endar sagan Per- sónur og leikendur, síðasta Andrabókin á undan þessari. Og þegar þessi hefst er Andri kom- inn eftir einhverjum leiðum til Kaupmannahafnar í hippastand og byltingarbrölt sem auðvitað er aðallega hanaslagur milli strák- anna uni snjöllustu síteringarnar. Ekki orð um Hemingway, hvergi minnst á Laxness, Steins Elliða- gervið gleymt. Andri er ævinlega í deiglunni, alltaf þar sem kyn- slóðin hópaðist saman. Fljótlega er skilið við Andra með júdókonu á hælunum og þá upphefur mál sitt maður sem tal- ar í fyrstu persónu unt Bylgju og Hring og furðar sig á því að hann skuli aldrei muna neitt. Þetta er Guðmundur Andri. Okkur skilst að hann talar úr samtímanum, hann er menntaður sagnfræðing- ur, sem er kaldhæðnislegt í ljósi minnisleysisins og hann leggur sinn skerf til heimilisins með því að annast litla strákinn og vélrita handrit, (á einum stað er hann til dæmis að eigin sögn að vélrita heldur á penna, maður sem skynjar ekki tímann sem sam- fellda röð tengdra atvika, verður allt þokukennt, draumkennt og um leið verður frásögnin ljóðræn og angurvær. En Guðmundur Andri er fyrirmyndin að Andra og er þá komin ný vídd í verkið. Skáldverk er veruleiki byggður á veruleika, en hér er sá veruleiki byggður á veruieika byggðum á enn öðrum veruleika. Eða var það öfugt? Og hugsanlega er hér lærdóma að hafa um það hvernig skáldverk verður til: Guðmundur Andri á til dæmis fjögur systkini sem breytast í aðeins eitt í sögu Andra, enda er það einfaldara og þægilegra í meðförum. Hann er kallaður Manni. Það má tengja krakkamáli. Sjái krakkar mann úti á götu sem þeir eiga erindi við og hann er ekki lögga kalla þeir „hei manni!“ Þeir upplifa viðkomandi persónu án nafns, stöðu eða einkenna. Manni er að sumu leyti í svipuð- um aðstæðum, hann veit ekki gjörla hver hann er. Hann er for- tíðarlaus, líf hans allt er getgáta, hann hefur ekkert gervi. Tíminn vill ei tengja sig við hann frekar en Jónas. Frásögn Guðmundar Andra er fleyguð af þeirri sögu sent rithöf- undur úti í bæ hefur skapað úr lífi Að vera hrœddur íheiminum Pétur Gunnarsson; „teiknarlega myndvís og litríkur" skáldsögu - hvaða skáldsaga skyldi það vera?) Hann man glefsur úr eigin lífi og styðst við dagbókarslitur þegar hann reynir að átta sig á lífi sínu. Mynd kvikn- ar af mynd: hann segir frá for- eldrum vinum og systkinum, minnist í framhjáhlaupi á ýmis atvik úr lífi sínu og reyni lesandi að raða þessu saman í einhvers konar heildarmynd kæmi senni- lega í ljós að sagan af Andra Har- aldssyni byggirað verulegu leyti á lífi Guðmundar Andra, þó ekki öllu. Pannig er nærtækt að rekja minnisleysið til höfuðhöggsins en sökum þess að minnislaus maður hans, sögunni af Andra og Bylgju. Þau gera ýmislegt sem GUÐMUNDUR A. THORSSON telja verður týpískt fyrir kynslóð- ina, eru í bakpokaferðalögum um exótísk lönd, fara út á land að kenna eftir að hafa gefist upp á baslinu í Reykjavík, en skyndi- lega og næstum því harkalega er þessi saga stöðvuð. Andri er tek- inn fastur fyrir hassneyslu, hann stígur upp í flugvél með rann- sóknarlögreglunni, hann heyrir táning blístra ofan í tóma flösku Óðinn til gleðinnar, fer að hlæja og hverfur þannig úr frásögninni og á aldrei afturkvæmt þangað: „Vélin kom hart niður.“ (204) Það er við hæfi að Andri Haralds- son skuli kveðja íslenskar bók- menntir með hlátri. Kannski deyr hann þarna. Auðvitað deyr hann lesanda og skapara sínum í þeim skilningi að hann er á braut úr frásögninni - Róóómantík Fjórða hefti Tímarits Máls og menningar, útkomið nýlega, er helgað rómantík og rómantískum skáldum í tilefni af því, að hálf önnur öld er liðin frá því annað tímarit um mál og mcnningu kom fyrst út, nefnilega Fjölnir. Kristján Árnason bókmennta- fræðingur skrifar grein um Raun- ir Werthcrs unga eftir Goethe, Guðmundir Andri Thorsson um Jónas Hallgrímsson, Gunnar Karlsson sagnfræðingur um róm- antík og þjóðernisstefnu, Þórir Óskarsson um Bencdikt Gröndal og birt er Ævintýr af Eggerti Glóa eftir Ludwig Tieck sem þeir Jón- as Hallgrímsson og Konráð Gíslason þýddu í fyrsta hefti Fjöl- nis fyrir hálfri annarri öld. Af rómantísku tagi eru einnig greinar þeirra Helga Grímssonar um Ijóðagerð Einars Braga og Ástráðs Eysteinssonar um hina frægu bók breska sagnameistar- ans John Fowles: Ástkonu franska lautinantsins. Og enn má nefna tvær greinar í heftinu: Ing- unn Ásdísardóttir skrifar Yfirlit yfír íslensk atvinnuleikhús á liðnu leikári og Ágúst Georgsson segir frá munnmælasögum í Hvalfirði sem tengjast erlendri hersetu þar um slóðir. Ljóð í Tímaritinu eru eftir Ingi- björgu Haraldsdóttur, Stefán Flörð Grímsson, Thor Vilhjálms- son, Kristján Árnason, Gunnar Harðarson, Þórunni Valdimars- dóttur. Braga Ólafsson og Magn- ús Gezzon. hvað sem því líður kallast þessi „sögulok" á við hin raunverulegu sögulok þar sem Guðmundur Andri er nýbúinn að missa föður sinn og dauðinn setur mark sitt á frásögnina. Þeir feðgar eru stadd- ir á tónleikum þar sem Bylgja syngur Óðinn til gleðinnar; þetta máttugasta ákall tónbókmennt- anna til lífsins og hlátursins er þannig vafið saman við dauðann. Guðmundur Andri og Hringur sonur hans eiga sammerkt að vera „hræddir í heiminum." (73) Persónur og leikcndur endaði á nístandi líkamlegum sársauka, hér logar allt af innri sársauka; /.../Við þurfum að búa okkur til Á HVERJUM DEGI! Það er alltaf verið að breyta handritinu. Gervið gengur í sífellu úr sér og endurnýjast illa. Maður er kann- ski hálfan daginn að snúa sér í gang. Alltaf að búa sig til, getur aldrei verið í eitt skipti fyrir öll, á sífellt á hættu að rakna í sundur í áliti sjálfs sín og annarra. Inni í mér eru uppsprettur af óöryggi sem gætu gert alla New York vit- lausa." (269) Alltaf þegar kerfið kemur við sögu er það til ama: fruntalegir lögreglumenn við dánarbeð föðurins, inntakssnautt ritúalið við jarðarförina. Reykjavík er köld og grá og fólkið ært af neysluhyggju. - „Maðurinn er eftirlíking af fölsun.“ (215). Og: „Við vorum musteri án innihalds, það hafði verið innréttað í okkur trú, en innihaldið var farið.“ (273) - Á eftir þessum nöturlegu orðum kemur svo lokasetning bókarinnar: „þú fylltir þennan kaida geim af Iífi.“ Sá ávarpaði er Hringur sonur sögumanns og þannig lokast sagnabálkurinn eins og hann hófst með Punktin- um: á því að hylla bernskuna, sakleysið, trúnaðartraustið, ím- yndunaraflið, hæfileikann til að skynja að liver dagur er splunk- unýr dagur. Á samfelldum óði til gleðinnar. Persónur Péturs eru ekki þjóð- leikhúskjallaralið heldur umtram allt fjölskyldufólk, pabbi mamma barn og rúgbrauð. Gamall Bing Crosby söngur verður nokkurs konar viðlag við þessa fjölskyldu- sælu þrátt fyrir allt og allt - Ánd I seem to find the happiness I seek/ when we’re out together dancing cheek to cheek. Eiginlega er þetta fjölskyldusaga, annað hvort frumgerð af sögunni um Andra, og þá sú rétta útgáfa, eða hin æskilega útgáfa, það sem hefði getað orðið ef Ásta og Har- aldur hefðu lafað saman. Þetta hjónaband er erfitt en fólkið á samt eitthvað saman og heldur þannig ákveðinni reisn; aftur og aftur koma Iýsingar á sambandi foreldra og barna - Hringur er innsiglið það sem bindur og sennilega er það þegar öllu er á botninn hvolft styrkur Guð- mundar Andra en ekki veikleiki að þjást af minnisleysi því fyrir vikið á hann auðveldara en ella með að upplifa með syni sínum nýjar og nýjar furður hvunndags- ins. Sagan öll er miklu lengri en fyrri bækurnar í Andraflokknum, miklu flóknari í byggingu, á margan hátt lokaðra verk en hin- ar fyrri sem byggðu margar á óvæntum og sniðugum lýsingum á sameiginlegri reynslu allra. Sem fyrr einkennist stfll Péturs nokkuð af metnaði til að troða víðernum í litla málsgrein, segja allt sem máli skiptir með einu leiftri. Hann er feiknarlega myndvís og litríkur en sú angur- værð sem mjög hefur aukist frá fyrri bókunum veldur því að hann kemur ekki alveg jafn glað- hlakkalega í fangið á okkur. Kannski má finna að því að hug- leiðingar Péturs um hvunndags- lífið verði á stundum langdregn- ar, hversdagsleikinn verði dauf- legur þrátt fyrir orðfimi. Þessi bók er samt sem áður landvinn- ingur fyrir Pétur Gunnarsson. En hver er Guðmundur Andri? 10 SÍÐA — ÞJOÐVILJINN Miðvikudagur 18. desember 1985 t 4 4.4 4 4 4 G 4 4 i ► é'ér4v4 4'li*4'4 4’4’'6'4 4'Hl‘'4 4’4t’t' 4'*'4'é*6'44é'4'é'é*4'4'* i

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.