Þjóðviljinn - 10.09.1986, Qupperneq 5

Haskoli Islands
■75 ára rannsóknir
Arnþór Garðarsson dýrafræðingur: Rannsóknir sem þessar þarf að stunda mjög lengi til þess að fá marktækar niðurstöður. Kúnstin er bara að halda út...“ Mynd E.OI.
Líffræðistofnun
Kúnstin er að halda út
Rætt við Arnþór Garðarsson dýrafræðing um rannsóknir hans á fuglalífi við Mývatn
Arnþór Garðarsson dýrafræð-
ingur starfar hjá Líffræðistofnun
og hefur fengist við ýmsar rann-
sóknir á vegum hennar ásamt
starfsbræðrum sínum þar. Til
þess að fræðast um þessar rann-
sóknir heimsóttum við Arnþór á
skrifstofu hans við Grensásveg og
báðum hann fyrst að segja okkur
frá athugunum sínum á fuglalífi
við Mývatn.
„Þessar athuganir hófust fvrir
13 árum. Ég var þá í náttúruvemd-
arráði og við vorum að gera út-
tekt á votlendissvæðum á Islandi
og sérstaklega við Mývatn sem er
mjög merkilegt í þessu tilliti.
Petta var frekar gróf athugun og
við notuðum við hana., Öugvél.
Við hana varð ég : þess þó
áþreifanlega var að það' h'afði
orðið mikil breyting á ýmsum
andastofnum á Mývatni. Þetta
gerðist þegar bæði fugl og fiskur í
Mývatni voru í mikilli lægð og
menn höfðu miklar áhyggjur af
þessu vandamáli.
Endurnar eru
langlífar
Ég fór að hugleiða hvað gæti
valdið þessu, hvort við gætum
eitthvað gert til þess að bæta ást-
andið, og hvort þetta stafaði af
mannavöldum. Endur á Mývatni
eru ákaflega langlífir fuglar og
þess vegna breytast stofnarnir til-
tölulega hægt á milli ára og í raun
og veru vissu menn ekki hvað það
var sem olli breytingunum. Með
því að telja bæði fullorðna fugla
og unga á hverju einasta ári
samviskusamlega og afla okkur
einfaldra upplýsinga getum við
kannað fjölda tegunda og hvern-
ig afkoman hefur verið á hverju
sumri. Þetta er mikil vinna því
það eru um 20.000 fuglar sem við
teljum árlega og þarna eru 24 teg-
undir anda. Síðan reynum við að
afla okkur upplýsinga um fæðu-
framboðið á Mývatnssvæðinu.
Þetta eru tiltölulega einfaldar
mælingar sem við framkvæmum á
hverju ári en aðalkúnstin er að
hafa úthaldið til að halda þessu
áfram á hverju ári.
Þurfum áratug
til rannsókna
Þessar mælingar segja okkur
ekki mjög mikið á hverju ári
þannig að það þýðir lítið að
stunda svona athugun í tvö eða
þrjú ár, við höfum þurft heilan
áratug til þess að segja okkur það
sem við vitum núna um hve mikið
er af hverri andategund og
reyndar af mýflugum líka síðustu
tíu tólf árin. Með því að bera
þetta saman getum við gert okkur
grein fyrir því hvað það er sem,
ákvarðar stærð og fjölda stofn-
anna og það er takmark þessarra
rannsókna. Þetta hefur þó miklu
víðtækari merkingu að því leyti
að þetta gefur okkur betri hug-
mynd um hvernig svona stofnar
takmarkast almennt.
Breið takmörk fyrir dýrastofna
er fæða í langflestum tilvikum og
svo er um stofnana við Mývatn.
Þetta þýðir að fjöldi hverrar
andategundar ræðst af fæðuskil-
yrðunum. Það er tiltölulega flók-
ið að mæla allar þessar fæðuteg-
undir sem að um er að ræða en við
höfum mælt mýflugur með sér-
stökum mýfluguveiðiútbúnaði.
Þannig fáum við ákveðna vísitölu
sem við getum borið saman á
hverju ári og séð þannig hvort um
aukningu eða fækkun á mýflug-
um er að ræða, á milli ára. Mý-
flugustofnarnir eru að koma út úr
tölvunum hjá okkur núna og það
er geysilega mikil vinna að flokka
þetta niður í tegundir. En það
hefur komið í ljós að þessir mý-
flugustofnar eru mjög breytilegir
á milli ára og við vitum það núna
að bitmýið sem elst upp í Laxá,
sem fellur úr Mývatni, er örugg-
lega takmarkað af fæðu og út frá
því reiknum við með því að svo sé
einnig um annað mý og það séu
einhverjar breytingar í þeirri
fæðu í vatninu sem valda fækkun
eða fjölgun mýsins.
Þetta eiga menn hér eftir að
skoða betur og það verk endist
þeim eflaust næstu tíu árin.
Fuglarnir
ákveða staðinn
Það má skipta þessum rann-
sóknum niður á ýmis stig og núna
erum við komnir á það stig að við
höfum þokkalega góða hugmynd
um hvað það er sem veldur
breytingunum, í þessu tilviki fæð-
an. Þá getum við farið að gera
tilraunir og meta það miklu ná-
kvæmar hvernig fæðan takmark-
ar stofnstærðina.
Við vitum að á svæði einsog
Mývatni þar sem um farfugla er
að ræða þá ræðst þéttleiki fugl-
anna á flatareiningu af ákvörðun
fuglanna sjálfra. Þeir meta þá
hvort staðurinn sé góður til bú-
setu og hvort fæði sé nóg og ef svo
er ekki dreifa þeir sér öðruvísi og
fara annað. Þetta ákvarðar hve
mörg pör eru á svæðinu og hvað
er hægt að framleiða marga unga.
Afkoma ungviðisins er mjög
mismunandi milli ára og ef for-
eldrarnir gera þau mistök að
velja fæðulausan stað þá deyja
ungarnir einfaldlega. Það varð
vart við mikinn ungadauða, sem
stafaði af hungri þegar við vorum
að byrja rannsóknir okkar 1975
og síðan aftur 1983.
Fjöldinn sem kemur inn á
svæðið ræðst sem sagt af ákvarð-
anatöku fuglanna en hins vegar
er ekki svo um sjálfan farfugla-
stofninn sem kemur saman í
Vestur-Evrópu á vetrum frá ís-
landi og austur frá Síberíu. Sá
stofn er kannski miklu stöðugri
Og takmarkast jafnvel af allt öðr-
um skilyrðum en þeim sem ráða á
hverri varpstöð."
- Eru þetta hagnýtar rann-
sóknir?
„Það eru hagnýtar hliðar á
þessu, ef svo má segja. f tilvikinu
með Mývatn þá er það mjög fróð-
legt og einstakt vatn og menn
vilja hafa sem mest líf í því. Og til
þess að halda slíkri keðju gang-
andi þá þurfa men að hafa ákaf-
lega miklar upplýsingar til þess
að vita hvað þeir eiga að gera.
Það tekur gríðarlega mikinn tíma
að afla slíkra upplýsinga og svo
erum við með rannsóknir á öllum
hryggdýrastofnum. “
Vantar fé og fólk
- Nú eru stundaðar mjög
margbreytilegar og víðtækar
rannsóknir á vegum Líffræði-
stofnunar, hvað er það sem helst
stendur þessari starfsemi fyrir
þrifum, Arnþór?
„í fyrsta lagi er húsnæðisástand
Líffræðistofnunar á mjög hættu-
legu stigi. Stofnunin er dreifð á
þrjá staði í borginni og við erum
auk þess alveg einangraðir frá
Háskólanum sjálfum. Og með
sama framkvæmdahraða og er nú
þá sjáum við ekki fram á að þetta
lagist á næstu sjö árum.
í öðru lagi erum við að burðast
með láglaunakerfi hér sem passar
ekki almennilega saman við há-
tæknina. í svona vísindastörfum
er ekki hægt að búast við því að
menn eyði mjög miklum tíma í
eftirvinnu því það er ekki greitt
fyrir hana. Menn leiðast oft út úr
rannsóknum vegna þess að lífs-
baráttan er hörð og þetta er ein af
leiðunum sem eru notaðar til þess
að drepa niður rannsóknir.
Þegar verkefni byggjast mikið
á rannsóknarstofuvinnu þá þýðir
það mikinn stofnkostnað í tækj-
um og til þess að halda stofunni
síðan gangandi þarf fólk. Þar er
stór veikleiki hjá okkur og
reyndar í öllu
rannsóknarkerfinu. Við erum illa
settir vegna þessa við Háskólann.
Það vantar stöður fyrir fólk með
tækniþekkingu sem getur rekið
rannsóknarstofu, vegna þess að
vísindamennimir eru oft drekk-
hlaðnir kennslu og ýmsum
stjórnsýslustörfum. Þar er enn
einn veikleikinn, það vantar fólk
í stjórnunarstörf líka svo að við
þurfum ekki að vera að hlaða
slíkri vinnu á vísindafólkið. Og
þetta kostar allt peninga...“
Miðvikudagur 10. september 1986 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5