Þjóðviljinn - 22.11.1986, Blaðsíða 7

„Gálkn" eftir Tryggva Ólafsson.
MYNDLISTARSYRPA
Það er til mikils vansa hvernig
opinberir aðilar hér á landi hafa
vanrækt að kynna hræringar í
evrópskri myndlistsamtímans hér
á landi, og nánast óskiljanlegt
hvernig Listasafn Islands hefur
komist upp með að vanrækja
skyldur sínar í þessurr, efnum
áratugum saman. Þeim mun
meiri fengur er af þeirri sýningu
12 finnskra listamanna, sem
opnuð var á Kjarvalsstöðum um
síðustu helgi. Þessi sýning gefur
okkur allgóða innsýn í nokkrar
hræringar í finnskri nútímalist, og
eiga frumkvöðlar hennar miklar
þakkirskyldar.
Þegar gengið er inn í austursal
Kjarvalsstaða blasa við okkur
þrjú stór málverk eftir finnsku
listakonuna Leenu Luostarinen,
sem eru grípandi fögur og full af
nýrómantískum exxpressíon-
isma. Luostarinen sameinar í
verkum sínum norrænan tilfinn-
ingahita og suðræn viðfangsefni,
eins og myndina af múrveggnum
sem leiðir hugann til norður-
strandar Afríku. Meðal annarra
athyglisverðra verka á sýning-
unni eru tréskúlptúrar eftir Ra-
doslaw Gryta, sem í einfaldleik
sínum gefa til kynna þá viðleitni
efnisins að upphefja þyngdaraflið
og leita til himins. Eða flennistór-
ar jarðlitastemmur Raili Tang,
sem fylla gafl salarins og eru eins
konar formlausar hugleiðingar
um samspil litanna. Spennan í
þessum myndum byggist ekki
síður á þeim vitnisburði sem þær
eru um glímu listakonunnar við
viðfangsefnið, þar sem útkoman
er engan veginn fyrirfram gefin.
Margt fleira athyglisvert er á
þessari sýningu, sem áhugafólk
um myndlist 'ætti ekki að láta
fram hjá sér fara.
Totemsúlur
í vesturanddyri Kjarvalsstaða
hefur Helgi Gíslason sett upp
myndarlega sýningu á tréskúlp-
túrum, sem teygir sig reyndar inn
í Vestursalinn þar sem Sigurður
Örlygsson sýnir málverk. Skúl-
ptúrar Helga eru eins konar
totem-súlur úr gróflega höggnum
viði þar sem víða koma fram
málmeggjar eða oddar, og sums
staðar hefur Helgi roðið lit á
myndirnar eins og til þess að
undirstrika totem-eðli þeirra.
Helgi sýnir mikla tilfinningu fyrir
efninu, þegar best lætur eru
myndir hans afhjúpun á formum
sem legið hafa djúpt í sameigin-
legri dulvitund mannsins frá
örófi. Helgi hefur þannig sýnt
okkur að hann hefur galdur högg-
myndalistarinnar á valdi sínu og
er orðinn í fremstu röð lista-
manna okkar á þessu sviði. Þetta
er sterkasta sýning sem ég hef séð
frá Helga til þessa.
Sambandsleysi
Sigurður Örlygsson hefur færst
mikið í fang með sýningu sinni í
Vestursalnum, þar sem hann
sýnir 13 stór myndverk. Þetta eru
stórar, formsterkar og litríkar
akrílmyndir með grófu yfirborði
og viðskeyttum aðskotahlutum
sem Sigurður tengir formum
myndflatarins eins og hann sé að
teygja málverkið í áttina að
skúlptúrnum. Það er rétt til fund-
ið hjá Sigurði að takmarka fjölda
verkanna og velja þeim gott
rými, því myndirnar njóta sín til
fulls í þessum stóra sal og bera
hann uppi með aðstoð þriggja
höggmynda eftir Helga sem bæta
sýninguna upp. En þegar ég
stend andspænis þessum verkum
Sigurðar og reyni að átta mig á
hvað þau segja mér, þá fæ ég það
á tilfinninguna að eitthvað vanti á
sambandið, annað hvort frá
minni hálfu eða myndanna. Þótt
þessar myndir séu stærri og ein-
faldari í formi en þær sem ég hef
áður séð frá Sigurði, þá eru þær
um leið fjarlægari og einhverfari.
Myndirnar verka á mig eins og
klettaveggurinn sem lifir sínu lífi
hvort sem einhver horfir á hann
eða ekki, og þá er spurningin
bara hvort sambandsleysi mitt
við myndirnar stafar af of duldum
eiginleikum þeirra eða hvort hér
sé tjaldað of stórum leiktjöldum.
Trylltir hestar
Jóhanna Bogadóttir heldur um
þessar mundir sýningu á um 30
olíumyndum og krítarmyndum í
kjallara Norræna hússins. í
myndum hennar koma fram ofsa-
kennd átök í anda expressíónism-
ans, þar sem trylltum hestum
bregður gjarnan fyrir í hlutverki
hins frumstæða lífskrafts og þar
sem fjúkandi fúasprek og reka-
viðargrindur mynda brestandi
viðnám sem lætur undan ofsan-
um.
Jóhanna sýnir oft tilþrif í á-
hrifamikilli og djarfri litameðferð
þótt stundum skjóti hún einnig
yfir markið eins og til dæmis í
myndinni Á Sprengisandi. En
best finnst mér henni takast upp
þar sem hún losar sig að mestu
við sýnileg tákn eins og í mynd-
inni um höfuðskepnurnar, þar
sem Jóhanna kemst næst óhlut-
bundnum expressíónisma. Það er
eins og hin táknræna merking
hestsins og grindverksins vefjist
stundum fyrir henni og veiki
formbyggingu myndanna, þannig
að tilfínningahitinn, sem á bak
við myndirnar liggur, missir
marks. Ég hef það á tilfinning-
unni að rökrétta leiðin héðan
fyrir Jóhönnu sé að losa sig við
symbolismann og hella sér út í
óhlutbundinn expressíonisma,
sem gefur henni greinilega meiri
möguleika á að samræma lit og
formbyggingu.
Píramídi og
þorskhaus
Tryggvi Ólafsson sýnir nú í
Gallerí Borg um 35 akrílmyndir í
smáu og stóru formi, þar sem
hann heldur áfram að þróa sitt
agaða myndmál með einföldum
formum og hreinum litarflötum.
Þetta eru hvorki ögrandi verk né
uppreisnargjörn, heldur öllu
fremur klassísk í einföldu form-
máli sínu. Þar sem Tryggva tekst
best upp eru myndir hans sláandi
í einfaldleik sínum, þar sem form
og litur ganga upp eins og
reikningsdæmi. Tryggvi leitaði á
sínum tíma fanga í pop-
tónlistinni, sem var eins konar
andsvar við modernismanum. En
hin hráa myndnotkun pop-
listarinnar með sinni beinu skír-
skotun til menningariðnaðar
neysiusamfélagsins átti aldrei við'
Tryggva og hann hvarf frá beinni
skírskotun til samtímaviðburða
yfir í æ markvissari lýrískar
vangaveltur um samspil forms og
lita, þar sem hann tengir saman í
heildstæðri myndbyggingu leifar
úr fortíð og nútíð eða fyrirbæri úr
ríki náttúrunnar og vélamenning-
unni. Skírskotunin til hins ytri
veruleika verður jafnframt æ
veigaminni þáttur í verkum hans,
heldur leitast hann fyrst og fremst
við að láta formin í myndum sín-
um ríma hvert við annað og lúta
þannig lögmálum myndarinnar. í
myndinni „Hróf“, sem er meðal
sterkari mynda á þessari sýningu,
hefur hann nær alveg horfið frá
hlutbundinni skírskotun, og á
Tryggvi þá ekki langt í land að
lenda á bás með meisturum form-
hyggju modernismans eins og
þeim Richard Mortensen og Þor-
valdi Skúlasyni. í myndinni
„Gálkn“, sem er 250 cm á lengd
og 64 cm á hæð tekst Tryggva
frábærlega að láta ríma saman
gamalt hjól, píramída, hönd og
þorskhaus ásamt með fleiri form-
um. Þessi mynd, eins og fleiri
verk Tryggva, er eins og stemma
eða laglína, sem hægt er að lesa
frá vinstri til hægri og án þess að
skilja í rauninni hvers vegna, þá
finnur augað í þessum formum
fullkomna hrynjandi. í þessu er
galdurinn í myndlist Tryggva Ól-
afssonar fyrst og fremst fólginn.
í ormagarðinum
Að lokum langar mig að geta
um sýningu Ásu Ólafsdóttur í
Gallerí Hallgerði að Bókhlöðu-
stíg 2. Þessi skemmtilega og yfír-
lætislausa sýning hefur að geyma
collage-myndir og myndvefnað
og snúast allar myndirnar með
einum eða öðrum hætti um hið
margræða tákn snáksins. Snákur-
inn sem ímynd djöfulsins og efða-
syndarinnar, snákurinn sem reð-
urtákn og tákn fyrir viðkomu lífs-
ins. Ása fer mjúkum og kven-
legum höndum um djöfsa, og
þegar best lætur eru myndir
hennar hlaðnar erótískri spennu
með sínu loðna yfirborði og sín-
um ísmeygilegu skírskotunum,
eins og til dæmis í myndinni
„Jafnvægi“, þar sem litlir fjaðr-
aðir þríhyrningar sem leynast
undir loðnu yfirborði myndarinn-
ar og svartur saumur í pappírinn
mynda rafmagnaða umgjörð
utanum snákinn. Það þarf enginn
að láta sér Ieiðast í ormagarði
Ásu Ólafsdóttur, þótt þar sé
leikið á lágu nótunum, sem
reyndar er sjaldgæf hvíld frá hin-
um háværa bumbuslætti samtím-
ans. ólg.
Æðasláttur nútfmans
íslenski dansflokkurinn
Listdanssýning
eftir Hlíf Svavarsdóttur og
Nönnu Ólafsdóttur
Tónlist: Olivier Messiaen, Lárus H.
Grímsson og George Crumb.
Eftir hinn frækilega listsigur
dansflokksins síðastliðinn vetur
undir stjórn Ed Wubbe beið
margur maðurinn spenntur eftir
framhaldinu. Sú sýning sem hér
er á ferðinni er kannski ekki eins
metnaðarfull og áhrifamikil og sú
síðasta en hún er mjög vel heppn-
uð og góður vitnisburður um það
að dansflokkurinn sé að finna
rétta stefnu og stíl. Og að þessu
sinni eru dansahöfundar íslensk-
ir.
Nanna Ólafsdóttir hefur unnið
mikið og gott starf fyrir dans-
flokkinn á undanfömum árum.
Það voru margir fallegir hlutir í
ballett hennar Ögurstund, við
undurfallega tónlist Messiaens,
einkum sóló Katrínar Hall í lok-
in, en það var einsog vantaði
herslumun á formhugsunina. Það
gætti vissrar einhæfni í hreyfing-
um og maður saknaði sterks stfls.
Þessi skortur varð einkum
áberandi með samanburði við
balletta Hlífar sem einkennast af
mjög sterkri tilfinningu fyrir stfl
og formi, en Hlíf hefur líka að
baki langa og víðtæka reynslu
bæði sem dansari og danshöfund-
ur með Hollendingum sem
standa í fremstu röð í nútíma-
danslist í heiminum.
Duende er saminn við tónverk
eftir Bandaríkjamanninn George
Crumb sem aftur hefur notfært
sér ljóðbrot eftir Lorca. Þetta er
seiðandi og áhrifarík tónlist,
þrungin hljóðum hafsins og
vindsins. í ballett Hlífar eru fjórir
dansarar staddir á strönd hins
mikia hafs og tjá í dansi sínum
þau sterku öfl lífsins sem toga í
manneskjuna úr öllum áttum.
Þetta var seiðmagnaður ballett
sem sýndi vel hversu hugkvæm
Hlíf er í útfærslu hreyfinga og hve
mikla tilfinningu hún hefur fyrir
heildarbyggingu og hrynjandi.
Guðmunda Jóhannesdóttir og
Katrín Hall fóru fallega með sín
hlutverk, en hér bar nokkuð á
þeim átakanlega skorti á góðum
karldönsurum sem lengi hefur
hrjáð dansflokkinn.

SVERRIR
HÓLMARSSON
Hápunktur þessarar sýningar
þótti mér ballettinn Amalgam
sem Hlíf samdi sérstaklega fyrir
þessa sýningu og Lárus H.
Grímsson hefur samið nýtt tón-
verk fyrir. Tónlist Lárusar er
raftónlist, sterkt, rytmískt verk
fullt af æðaslætti og krafti en kalt
og vélrænt eins og svo mikið af
poppi nútímans. Ballett Hlífar
við þessa tónlist er makalaust
heilsteyptur, kraftmikill og heill-
andi. Dansararnir hreyfðu sig
eins og vélmenni, í stfl sem minnti
bæði á ýmislegt í tónmyndbönd-
um þessa dagana og einnig ex-
pressionisma frá því kringum
1930. Þetta var verk sem bar öll
merki dagsins í dag, flutti boð sín
beint til okkar hér og nú. Þarna
var sjálfur taktur tímans á ferð-
inni: kaldur, vélrænn, kraft-
mikill, ögrandi og dálítið skelfi-
legur. Þetta var listviðburður.
Sendið sjónvarpið á staðinn.
Sigurjón Jóhannsson gerði
ágæta búninga við Ögurstund og
Amalgam og Páll Ragnarsson
lýsti sýninguna af mikilli prýði -
lýsingin í Amalgam var sérlega
góð og átti stóran þátt í að auka
áhrifamátt verksins.
Sverrir Hólmarsson.
ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 7