Þjóðviljinn - 10.01.1987, Blaðsíða 7

Umsjón:
Ólafur
Gíslason
Þolgæði
snigilsins
Birgir Sigurðsson leikritaskáld segir frá leikritinu Dagur
vonar og viðhorfum sínum til leiklistarinnar og leikhússins

Birgir Sigurðsson
Það eru alltaf tíðindi þegar
frumsýnt er nýtt íslenskt leikrit.
Ekki síst þegar um er að rœða
reyndan höfund sem liggur mikið
á hjarta, en annað verður ekki
sagt um Birgi Sigurðsson höfund
leikritsins Dagur vonar, sem
Leikfélag Reykjavíkur frumsýnir
á sunnudagskvöldið í tilefni þess
að 90 ár eru liðin frá stofnun fél-
agsins.
Blaðamenn áttu þess kost að sjá
œfingu verksins í vikunni. Þar var
á áhrifamikinn og nœrgöngulan
hátt brugðið upp mynd af tilfinn-
ingalegu uppgjöri á milli móður,
þriggja barna hennar, sambýlis-
manns hennar og leigjanda.
Leikurinn gerist á 6. áratugnum í
Reykjavík og er mynd sú sem
Birgir bregður upp fyrir okkur af
lífi þessa fátœka alþýðufólks mál-
uð œði dökkum litum. Við hittum
Birgi að máli eina morgunstund
eftir œfinguna og ég byrjaði á því
að spyrja hann hvort þessi dökka
mynd af mannlegum samskiptum
sem þarna vœri dregin fram vœri
hugsuð sem eins konar spegil-
mynd samfélagsins, eða hvort hér
vceri frekar um einstaklingsbund-
ið drama að rœða, sem ekki hefði
víðari félagslega skírskotun.
Leikritið Dagur vonar fjallar að
sjálfsögðu fyrst og fremst um þá
einstaklinga sem í því eru - en
það vill svo til að einstaklingarnir
skrölta aldrei samhengislaust í
því samfélagi sem þeir lifa í.
Leikurinn gerist á 6. áratugnum
og ber án vafa keim af því, en ég
vona hins vegar að verkið hafi
einnig til að bera almenna og
sammannlega skírskotun.
Róttækum mönnum hættir oft
til að hugsa einstaklinginn of
mikið út frá samfélagsveruleik-
anum, þannig að þeir fá einvídd-
armynd af einstaklingnum, og
þar með samfélaginu líka. Þessi
einvíddarmynd var mjög áber-
andi á síðasta áratug í bók-
menntum, skáldskap og listum.
En þessi viðhorf eru nú orðin
gjaldþrota vegna þess að þau af-
neituðu þeim flókna, margræða
og samsetta veruleika sem við
búum við. Nú er hins vegar
kannski orðin hætta á því að
menn fari að einblína á einstakl-
inginn rétt eins og samfélagsveru-
leikinn sé ekki til. En bæði lista-
menn og aðrir verða að skoða
manninn og þjóðfélagsveruleika
hans í þeirri flóknu og margs-
lungnu samsetningu sem fólginn
er í mannlífinu, en gæta þess um
leið að tapa ekki áttum.
Er Dagur vonar þá öðrum
þrœði einhvers konar krufning á
þjóðfélaginu um leið og það lýsir
samskiptum þessa fólks?
Nei, ég álit ekki að það feli í sér
krufningu í neinni mynd - en ég
er að vona að skáldskapur verks-
ins geti komið áhorfendum við og
skipt þá máli.
Eru það einhverjir leikritahöf-
undarsem þú hefur lært aföðrum
fremur, hefur til dœmis Ibsen haft
mótandi áhrif á þig sem leikrita-
skáld?
Þessu er erfitt að svara. Ég held
að sumir eldri höfundar eins og til
dæmis Ibsen og O’Neill - og
jafnvel líka Tennessy Williams og
Arthur Miller, hafi skipt leik-
skáldskap minn miklu máli. Ekki
svo að skilja að ég telji mig vera
lærisvein nokkurs af þessum
mönnum, en hins vegar hefur sú
sterka og lifandi tilfinning sem
þeir hafa fyrir dramanu í mann-
legu lífi, höfðað mjög mikið til
mín. En í raun og veru er Tsjekov
sá höfundur sem mér þykir lang-
vænst um af leikskáldum - en ég
líkist honum ekki vitundarögn.
Reyndar finnst mér ritverk hans í
heild sinni vera einhver yndisleg-
asti skáldskapur sem ég hef lesið.
Hvaða hugmyndir gerir þú þér
um leikhúsið? Hvert er hlutverk
þess í okkar þjóðfélagi og hvaða
gagn getur það gert?
Oscar Wilde sagði einu sinni að
öll list væri vita gagnslaus. Þetta
hrökk uppúr honum í einhverju
partíi - og auðvitað er þetta tóm
lygi-
Listin gerir mikið gagn. Hún
sýnir manninum meðal annars
það sem hann á að vita en vill ekki
vita, - eða það sem hann veit en
lætur sem hann viti ekki. Listin
færir manninn nær sjálfum sér og
gefur honum kannski meiri
möguleika en flest annað til þess
að upplifa djúpan mannlegan
sannleika.
Leikhús getur verið spegill,
sem segir hver af öllum fegurst er
- eða ljótust - eftir því sem
verkast vill. Slíkir speglar eru
nauðsynlegir, ekki síst á þeim
gjörspilltu og hættulegu tímum
sem við lifum nú.
Auðvitað hefur leikhúsið ýmis-
legt annað til að bera eins og af-
þreyingu og skemmtun, en því
miður verður það að segjast að
skemmtiiðnaðurinn í leikhúsi
hefur stundum orðið til þess að
grafa undan listrænum heilindum
þess.
Reyndar eru menn orðnir svo
rammvilltir í samfélögum nútím-
ans að þeir eiga orðið mjög erfitt
með að greina á milli listar og
afþreyingar sem er framleidd í
dósaverksmiðjum markaðs-
hyggjunnar - greina á milli þess
sem er ekta og óekta - og þetta
hefur leitt til þess að þessi jörð er
smám saman að verða að ein-
hvers konar afþreyingarplánetu.
Afþreyingarástríðan leitast við
að afmá mannlega einlægni og
mannúð, svæfa samvisku okkar
þrynirósarsvefni og breyta lífinu
okkar í einhvers konar fífladans á
brún hengiflugsins.
Á leikhúsið andsvar við þessu?
Já, gegn þessu þarf listin og
leikhúsið að snúast. Og listin ger-
ir það best að mínu mati með þvf
Sigurður Karlsson og Guörún Gísladóttir í hlutverkum sinum í leikriti Birgis,
Dagur vonar.
að sýna sjálfa sig og um leið
manneskjuna í öllum þeim vídd-
um sem til eru. Skáldskapurinn
og listin hafa miljón andlit, og sá
fjölbreytti og tilfinningaríki veru-
leiki sem listin býr yfir er
eitthvert besta vopn sem til er
gegn alræðishyggju kommersíal-
ismans og allri einræðishyggju af
pólitískum toga.
Listræn sköpun - þegar hún rís
undir nafni - hefur manninn að
þungamiðju. Hún hjálpar honum
til þess að viðhalda og efla sjálfs-
vitund sína, sem leynt og ljóst er
verið að drepa til þess að gera
manninn meðfærilegri lyrir
alræðis- og einræðisöflin.
Leikhúsið og listin hafa þá póli-
tískt hlutverk í víðum skilningi
þess orðs?
Já, við sjáum hvernig einvídd-
arhugsunin leiðir til þröngsýni og
óþols og á endanum til miskunn-
arleysis. Við höfum séð hvernig
stórkostlegar hugsjónir hafa ver-
ið færðar upp á manninn sem
fjötrar, þannig að það sem átti að
fresla hann verður að ófrelsi
hans. Þetta hefur meðal annars
gerst vegna þess að menn hafa
neitað að meðtaka manneskjuna
í öllum sínum myndum. Þessi af-
neitun felur í sér mannúðarleysi
sem gerir lýðræðið óvirkt og
leiðir endanlega hugsjónir um
betra samfélag inn á blóðugar
blindgötur.
Er leikhúsið vettvangur fyrir
stórar hugsjónir?
Já, við höfum þörf fyrir hug-
sjónamenn þar eins og annars
staðar. Og hugsjónamennirnir
þurfa ekki aðeins að vera slægir
sem höggormar og saklausir sem
dúfur, þeir þurfa líka að rækta
með sér þolgæði snigilsins, sem
hafði verið að skríða upp steininn
í 5000 ár þegar hann sofnaði og
datt niður, leit upp eftir steinin-
um þar sem hann lá og sagði
stundarhátt: „jæja, þá er að drífa
sig upp!“
I þessum viðhorfum snigilsins,
vinar okkar, felst raunverulega
dagur vonar.
ólg.
Laugardagur 10. janúar 1987 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 7