Þjóðviljinn - 18.03.1987, Side 8

Afmælisveisla
Leikfélag Akureyrar sýnir
KABARETT
eftir Masteroff, Ebb og Kander
Leikstjóri: Bríet Héðinsdóttir
Dansahöfundur: Kenn Oldfield
Leikmynd: Karl Aspelund
Þýðing: Óskar Ingimarsson
Sem kunnugt er á þessi söng-
leikur sér nokkuð flókna tilurðar-
sögu sem hófst með því að Christ-
opher Isherwood fór til Berlínar
1929 til þess að geta hitt sæta
stráka í friði. Hann var þarna í
nær fjögur ár, eða þar til nasistar
tóku völdin, og gaf seinna út tvær
skáldsögur sem byggðu náið á
reynslu hans þessi ár og þykja
gefa sannferðuga mynd af upp-
lausnarástandinu í Þýskalandi
þegar leið að valdatöku Hitlers.
Löngu seinna var svo samið
leikrit kringum persónuna Sally
Bowles, þetta leikrit varð
reyndar að kvikmynd, og aftur
enn síðar komu þrír ameríkanar
saman og gerðu söngleik upp úr
öllu saman, sem svo aftur varð að
frægri kvikmynd. Söngleikurinn
Kabarett var sýndur í Þjóðleik-
húsinu árið 1973.
Kabarett er snjallur og áhrifa-
mikill söngleikur sem dregur upp
sterka mynd af þeirri siðferðilegu
og pólitísku upplausn sem leiddi
af sér nasisma og kynþáttahatur.
Kit-Kat klúbburinn er ímynd
þessarar spillingar, staður þar
sem allt fæst fyrir peninga, og sið-
ameistari klúbbsins er spillingin
holdi klædd. Og leikurinn sýnir

SVERRIR
HÓLMARSSON
um leið hvernig nasisminn grípur
smátt og smátt um sig og eitrar líf
venjulegs fólks eins og þeirra frk.
Kost og gyðingsins Schultz og
þeirra Bradshaws og Sally Bow-
les.
Leikurinn gerist að mestu til
skiptis á gistiheimili frk. Kost og
á Kit-Kat klúbbnum. Hinar fjöl-
mörgu skiptingar þar á milli
skapa þann hraða og þá spennu
sem einkenna sýninguna. Leik-
mynd Karls Aspelunds er einföld
og haganleg og snjöll lýsing Ing-
vars Björnssonar hjálpar til við
að skapa mismunandi andrúms-
loft í ólíkum atriðum. Dansat-
riðin eru samin og flutt af mikilli
list, fyndin og snjöll og gegnir
furðu hvað Kit-Kat stelpurnar,
sem ekki eru þjálfaðir dansarar,
stigu sporin lipurlega. Hér hefur
Kenn Oldfield greinilega unnið
mikið og gott starf.
Þessi þáttur sýningarinnar -
„sjó“-þátturinn - er sterkur og
kraftmikill og styrkist enn frekar
af frammistöðu þeirra Ásu Sva-
varsdóttur og Guðjóns Pedersen
í hlutverkum Sally Bowles og Sið-
ameistarans. Ása er nánast
fullkomin í útliti og framgöngu
sem persónugervingur þeirrar
kvengerðar sem kölluð var
„flapper", ímynd hins nýfengna
frelsis konunnar til að drekka sig
fulla og sofa hjá á við karlmann-
inn. Guðjón er hins vegar óeðlið
Guðjón Petersen sem siðameistari.
og spillingin holdi klædd, kald-
rifjaður hundingi fram í fingur-
góma, notar skrokk og rödd af
listfengi.
Veikleikar sýningarinnar lágu í
Hrafn Gunnlaugsson skrifar um Skyttur Friðriks Þórs
Að hitta í mark
Skytturnar, kvikmynd Friðriks
Þórs Friðrikssonar, er ein örfárra
íslenskra kvikmynda, sem hægt
er með sanni að kalla höfundar-
verk. Allt frá upphafi heldur hún
bæði í leik og mynd, og svo
heilsteypt er vinnslan, að þótt
stundum sé teflt á tæpasta vað,
fer myndin aldrei út af sporinu,
heldur fær á sig ennþá persónu-
legri sjarma. Fyrir bragðið nýtur
maður myndarinnar frá fyrstu
mínútu til þeirrar síðustu. Ég
labbaði út með þá hugsun, að hér
hefði ég upplifað listaverk: kvik-
mynd sem á stflíseraðan hátt segir
frá íslenskum raunveruleika, af
mikilli næmni og með hvössum
gagnrýnum tón, sem er þó fullur
af samúð. Áhorfandinn nær sam-
bandi við aðalpersónurnar, og
skilur þær, hversu grátbrosleg
sem atburðarásin verður. Hér er
því komin fyrsta íslenska kvik-
myndin, í fjölda ára, sem ber
skapara sínum ótvírætt vitni.
Friðrik Þór Friðriksson hefur
með þessari mynd skapað lista-
verk, sem á eftir að lifa af margar
þeirra íslensku kvikmynda, sem
gerðar hafa verið á seinni árum.
Friðrik hefur tekist að endur-
skapa raunveruleika þessara
daga sem við lifum, með því að
varpa ljósi á þjóðfélagið allt í ör-
lögum tveggja utangarðsmanna.
Hann horfir yfir garðinn, er utan
hans, sér þannig heildarmyndina,
og segir okkur meira um það
hvað býr bak við grjótvegginn, en
þótt hann stæði þar sjálfur.
Stundum minna „Skytturnar“
skemmtilega á leikrit Steinbecks
„Mýs og menn“, lýsing á vináttu,
sem er eina haldreipi
einstaklingsins í grimmum heimi.
Og í eftirminnilegasta atriði kvik-
myndarinnar, þegar öðrum
þeirra félaga er fleygt öfugum út
frá fyrrverandi ástkonu sinni, og
hefur ekki fengið að gefa henni
konfektkassann, sem hann hafði
keypt dýrum dómum (og kon-
fektkassinn því orðinn verðlaus),
þá gefur hann vini sínum kas-
sann, og sá úðar ánægður í sig
konfektinu, án þess að skilja að
hann er í rauninni að éta hjarta
vinar síns. Sársaukinn og húmor-
inn sem vegast hér á, lyfta mynd-
inni í hæðir og einfaldleiki atriðis-
ins í heild, hvernig það er byggt
upp í mynd og leik, er með því
eftirminnilegasta, sem gert hefur
verið í íslenskri kvikmynd. Og þó
Friðrik búi stundum til fólk, sem
jaðrar við að hoppa beint út úr
teiknimyndasögu, þá fer hann
samt aldrei yfir strikið. Þetta fólk
lifir sínu eigin lífi, og áhorfandinn
þekkir það sem einstaklinga.
Húmorinn verður stundum ærið
beiskur og það eru hinar
grátbroslegu senur myndarinnar,
sem gera hana hvað eftirminni-
legasta: raunverulegri en raun-
veruleikinn.
Það er dásamleg tilfinning, að
fara í kvikmyndahús í dag, og sjá
íslenska mynd, og ganga út með
þá hugsun að maður hafi upplifað
eitthvað stórkostlegt, orðið vitni
að því að Iistaverk hefur fæðst.
Friðrik Þór Friðriksson er einn
þeirra fáu manna, sem réttlæta
það, að við eyðum fé og orku í
það að búa til kvikmyndir.
Ég er ekki frá því, að þegar
fram líða stundir, og menn fara
aftur að velta því fyrir sér, hvað
var að gerast í íslenskum kvik-
myndum á níunda áratugnum,
muni þeir jafnan staldra við þessa
mynd, sem einmaling: mynd sem
stendur ein og sér sem höfundar-
verk, og vitnar um það, að ef
Friðrik Þór heldur sínu striki, sé
kominn fram á sjónarsviðið
heilsteyptur listamaður, innan
þessarar erfiðu listgreinar.
Nú þurfum við áhorfendur að
sýna það, að við kunnum að meta
slíkan mann, að við skiljum kall
tímans. Ég skora á alla að fara og
sjá „Skytturnar". Það er mikil
lífsreynsla, og skemmtun í senn.
Hrafn Gunnlaugsson

Stoffusmekkur
áttumál myndlistrarmanna í ára-
tugi, og það sýnir bara hvað við
sitjum aftarlega á merinni með
öll okkar mál, að þeir skuli ekki
hafa verið af lagðir fyrir löngu -
eins og t.d. lúxustollar á hljóð-
færum. Þessir tollar hafa meðal
annars haft þau áhrif að hér á
landi hafa ekki verið fáanlegar
bestu tegundir olíulita, þar sem
þær urðu svo yfirgengilega dýrar
með þessum tollum.
Stefnuleysi
og fjárskortur
Listasafnsins
- Nýverið voru stjórnmála-
menn spurðir álits á því í sjón-
varpinu, hvernig ríkið œtti að
standa að listaverkakaupum.
Hefur þú ekki haft afskipti af
þeim málum?
- Jú, ég á sæti í safnráði Lista-
safns íslands, sem sér um
innkaup til safnsins. Það er
skemmst frá því að segja, að þar
eru nánast engir fjármunir til
innkaupa. Þar vantar ekki bara
aukið fé, heldur líka skýrari regl-
ur um það hvernig innkaupum
skuli hagað. { rauninni er bráðn-
auðsynlegt að fá sérstaka fjár-
veitingu til þess að bæta fyrir
gamlar vanrækslusyndir, til dæm-
is til þess að kaupa verk eftir
SÚM-kynslóðina frá 7. ára-
tugnum. En reglubundin lista-
verkakaup eiga þó fyrst og fremst
að koma mönnum til góða á með-
an þeir eru að skapa verkin, jafn-
óðum og þau koma fram.
Selma Jónsdóttir hefur haft þá
stefnu, að ekkert eigi erindi inn í
safnið sem ekki fái staðist dóm
komandi kynslóða. Við sjáum af
reynslunni að þetta sjónarmið er
auðvelt að oftúlka. Hver gat til
dæmis séð það fyrir fyrir 15-20
árum að listamenn eins og Sig-
urður Guðmundsson og Hreinn
Friðfinnsson myndu fá alþjóð-
lega viðurkenningu? Síðan gerist
hvort tveggja að myndverk
hækka í verði og ekki síst, að þau
verða ekki fáanleg, þannig að
Listasafnið getur ekki boðið upp
á marktækt yfirlit yfir þróun ís-
lenskrar myndlistar. Sem dæmi
um slíka vanrækslu má nefna að
safnið á ekkert verk eftir Kristján
Guðmundsson. Það var kannski
skiljanlegt að almenningur hafi
ekki áttað sig á þeim framúrstefn-
uhugmyndum sem riktu í SÚM-
hópnum á sínum tíma, en það
verður að gera þá kröfu til
forráðamanna safna, að þeir
þurfi að minnsta kosti ekki meira
en 5 ár til þess að átta sig á hvað er
að gerast. Það er ekki hægt að
byggja innkaupastefnu ríkisins á
listaverkum á einhverjum stof-
usmekk.
- Svo að við snúum okkur að
öðru, á ekki FÍM sinn eigin sýn-
ingarsal?
Sýningarsalur FÍM
- Jú, félagið notaði eignarhlut
sinn í gamla Listamannaskálan-
um, sem fyrst gekk til Kjarvalss-
taða, til þess að kaupa húsnæði
við Laugarnesveg, sem nokkuð
var notað til sýninga. Nú hefur
þetta húsnæði verið selt, og við
höfum keypt nýtt húsnæði að
Garðastræti 6, þar sem verður
ágætis sýningaraðstaða. Þetta er
sýningarsalur, sem verður
leigður út til félagsmanna og ann-
arra, og verður hann opnaður
með pompi og pragt á sumardag-
inn fyrsta í næsta mánuði. Ekki er
búið að ganga endanlega frá
starfsreglum, en við stefnum að
því að leigja salinn gegn vægu
verði og að sýnendur sjái að öðru
leyti um framkvæmd sýninga.
Þetta eru um 110-120 ferm. sýn-
ingarpláss á jarðhæð og í kj allara,
og við teljum að þetta eigi eftir að
koma að góðum notum og verða
lyftistöng fyrir listalífið í höfuð-
borginni.
Sýning í
Gallerí Borg
- Nú ertþú sjálfur að opna sýn-
ingu á morgun í gallerí Borg, -
hvað verður á þeirri sýningu?
- Þetta eru málverk, segir
Daði og dregur fram nokkrar
myndir sem hann hefur sett upp
inni í stofu heima hjá sér. Þetta
eru litríkar og „flúraðar" myndir
sem bera vott um meiri formfestu
og natni í vinnubrögðum en fyrri
verk hans... - Ég hef fyrst og
fremst mótast af áhrifum frá ís-
lenskum myndlistarmönnum eins
og Kjarval og Svavari Guðna-
syni, segir Daði, og þessar mynd-
ir sem ég sýni núna eru meira
unnar en þær sem ég sýndi síðast.
Þetta verða allt verk sem ég hef
unnið frá síðustu sýningu 1985.
Nýja málverkið, sem svo er kall-
að, hefur alls staðar skipst upp í
fleiri greinar frá því að það kom
fyrst fram fyrir um það bil 5
árum. Ég tel mig ekki vera í hópi
expressíónistanna, kannski er
þetta frekar einhvers konar ný-
mótvæginu gegn þessu, tilfinn-
ingasamspili þeirra Kort og
Schultz annars vegar og Cliffords
og Sallý hins vegar. Hér vantaði
talsvert á þá dýpt sem getur
megnað að gera sögu þessa fólks
verulega átakanlega. Ein ástæða
fyrir þessu er auðvitað skyndileg
veikindi Þráins Karlssonar sem
hafði æft hlutverk Schultz, mjög
mikilvægt hlutverk í leiknum.
Fremur en að fresta afmælissýn-
ingunni hljóp Pétur Einarsson í
skarðið með tveggja daga fyrir-
vara. Það var af sönnum hetju-
skap gert og frammistaða hans
stórkostleg miðað við aðstæður -
en það segir sig nánast sjálft að
hann skorti þá tilfinningalegu
innistæðu sem ætla má að Þráinn
hafi verið búinn að koma sér upp.
Soffía Jakobsdóttir fór fallega
með hlutverk frk. Kort en náði
ekki að snerta verulega djúpa
strengi. Einar Jón Briem kom vel
fyrir í hlutverki Cliff Bradshaws
en samspil hans og Ásu var stirt
og skorti tilfinningahita.
En þegar á heildina er litið er
hér á ferðinni kraftmikil, fjörug
og spennandi sýning sem er vel
þess verðug að nota til að halda
upp á sjötugsafmæli Leikfélags
Akureyrar. Það hefur kostað
meiri baráttu og þrautseigju en
flesta grunar að tryggja atvinnu-
leikhús í sessi á Akureyri og lang-
ar mig til að nota tækifærið og
óska öllum sem þar hafa lagt
hönd á plóginn til hamingju og
þakka um leið fyrir þær fjöl-
mörgu ánægjustundir sem ég hef
átt í Samkomuhúsinu á Akureyri.
Sverrir Hólmarsson
súrrealismi. Ég lærði í Nýlista-
deild MHÍ á sínum tíma, og var
svo einn vetur í Hollandi 1983-84,
þar sem ég lagði mest stund á litó-
grafíu og grafík. Dvölin í Hol-
landi hafði fyrst og fremst þá þýð-
ingu fyrir mig, að ég gat unnið í
heilt ár að myndlist auk þess sem
þar eru frábær söfn og sýningar.
Hins vegar fannst mér ekki mikið
vera að gerast í myndlistinni í
Hollandi, og ég er semsagt ekki
einn þeirra sem tek hollenska
velferðarkerfið í listinni fram yfir
það íslenska að öllu leyti. En við
eigum þó margt ógert hér, eins og
sést best á því að einu höfundar-
launin, sem ég man eftir að hafa
fengið greidd hér á landi voru frá
Rás 2 fyrir einhverja tilraunam-
úsík, sem ég lék einhvern tímann
inn á hljómplötu. Ég hef hálfa
stöðu sem kennari og hefði engar
tekjur af myndlistinni ef ekki
væri grafíkin, sem almenningur
hefur sýnt áhuga á. Ég væri ekki í
þessu félagsstússi ef búið væri að
koma réttindamálum okkar í við-
unandi horf...
Við þökkum Daða Guðbjörns-
syni fyrir spjallið og óskum hon-
um góðs gengis með sýninguna
sem verður opnuð í Gallerí Borg
á morgun.
ólg.
8 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN jMlðvlkudagur 18. mars 1987