Þjóðviljinn - 28.06.1987, Qupperneq 12

Rómveijar
tíl ískinds
Sagtfrá hugmyndum um Rómverja á ís-
landi árið 300 e. Kr.
Hermenn keisarans standa þétt saman. Þaö er eins og þeir séu að skima eftir skipi - staddir upþá Búlandstindi...
íslendingar státa gjarnan af
því aö þeir þekki uppruna sinn
beturen aðrarþjóöir. Sagan
ertil þess aögeraeinföld:Á
níundu öld komst konungurtil
valda í Noregi sem hét því að
skeröa hvorki hár sitt né
skegg fyrr en hann hefði sam-
einað landið í eitt ríki. Og
þessi fyrirætlan bitnaði illilega
á mörgum sem máttu sjá á
bak bæði auð og völdum.
Þessvegnastukkupeirúr
landi. Þeirkomutil Islands.
Þar með hefst saga íslands.
Að vísu geta gömul rit um írska
munka sem hér voru fyrir. Það
voru papar. Ari fróði hefur fyrir
satt að þeir hafi stokkið úr landi,
en skilið e/tir sig bækur írskar og
bjöllur og bagla. Ýmsir hafa orð-
ið til að vefengja frásögn Ara
Þorgilssonar og jafnvel komið
með kenningar um að landið hafi
verið albyggt írsku fólki þegar
Norðmenn tóku að þyrpast til
landsins. Ekkert hefur þó fund-
ist, sem rennir stoðum undir það
að hér hafi verið umfangsmikið
landnám fyrir landnám.
Hvað papana varðar, þessa
sauðmeinlausu og guðræknu ein-
setumenn, er harla ótrúlegt að
þeim hafi gefist mikið ráðrúm til
flutninga, úr því að þess er sér-
staklega getið að þeir hafi skilið
helstu dýrgripi sína eftir. Senni-
legast hiýtur að teljast að nor-
rænu hetjurnar, sem voru
þaulæfðar í að drepa fólk og ekki
síst fra, hafi gert sér að leik að
salla papana niður. Á það verða
þó vitanlega engar sönnur færðar
að svo stöddu.
Hver sem örlög papanna urðu
þá eru þeir hluti af sögu íslands.
Og þessvegna hefjast allar
kennslubækur um íslandssögu á
stuttaralegum frásögnum af
þeim.
En nú skal maður nefndur til
sögunnar, sem Kristján Eldjárn
skrifaði eitt sinn um: „Jón heitir
maður, Sigfússon, og býr á
Bragðavöllum í Hamarsfirði í
Suður-Múlasýslu. Hann á þann
heiður að hafa lengt sögu íslands
um 500 ár aftur í tímann. Hann
hefur fyrstur manna fundið slóðir
Rómverja hinna fornu á íslandi."
Þetta skrifaði Kristján í hinni
stórskemmtilegu bók sinni
„Gengið á reka“, sem út kom
árið 1948. Kaflinn sem þessi til-
vitnun er tekin úr heitir einfald-
lega „Rómverjar á íslandi".
Mr. Hawkes
finnur pening
Það sem Kristján Eldjárn hafði
fyrir sér voru þrjár rómverskar
myntir sem fundist höfðu hér á
landi, svokallaðir antonionar.
Tuttugu árum síðar fannst svo
einn peningur til.
Myntirnar sem hér hafa fundist
voru slegnar fyrir keisara sem
ríktu á árunum 270-305. Antoni-
onar voru upphaflega úr silfri, en
með versnandi gengi Rómar voru
þeir blandaðir kopar í æ ríkari
mæli. Þar kom, að þeir voru með
öllu verðlausir utan hins róm-
verska skattlands. Hafa ýmsir
sérfræðingar raunar haldið því
fram að hið látlausa gengissig á
gjaldmiðli Rómverja sé ein
höfuðástæðan fyrir endalokum
ríkisins. En það er önnur saga.
Fyrsta myntin sem fannst var
slegin fyrir Probus (276-’82).
Hana fann Jón bóndi, sem fyrr er
að góðu getið, árið 1905 austur á
Bragðavöllum á stað þar sem
fundist hafa margir gripir sem
rekja má til búsetu norrænna
manna.
Árið 1923 var enskur kennari,
Mr. Leonard Hawkes, á ferðalagi
um landið. Mr. Hawkes þessi
fann annan pening á söndunum
úti fyrir mynni Hvaldals, milli
Hvalsness og Krossaness. Þess er
sérstaklega getið að kennarinn
hafi rótað dálítið meira í sandin-
um en ekki fundið fleira. En Mr.
Hawkes hafði fundið peninga frá
tíð Diocletians, sem ríkti í Róm á
árunum 284-305.
Árið 1933 fann Jón bóndi ann-
an pening í rústunum á Bragða-
völlum. Var hann sleginn fyrir
Aurelían keisara (270-275). Það
varð til þess að Matthías Þórðar-
son, þáverandi þjóðminjavörð-
ur, brá sér austur til að athuga
rústirnar, en það var þá orðið um
seinan.
Síðan liðu 35 ár. Þá fannst
fjórði peningurinn - sá eini sem
fundist hefur við vísindalega
fornleifarannsókn. Það var í
Hvítárholti í Hrunamannahreppi
í rústum norrænnar byggðar frá
landnáms- eða söguöld. Þessi
mynt var sömu gerðar og hinar,
en slegin fyrir Tacitus sem sat á
valdastóli í eina átta mánuði á ár-
unum 275-’76.
Carausius kemur
til sögunnar
Og út frá þessum rómversku
myntum setti Kristján Eldjárn
fram býsna skemmtilega kenn-
ingu í kaflanum sem áður er vitn-
að til. Sú kenning var að vísu orð-
in að tilgátu í doktorsritgerð
hans, „Kuml og haugfé“, 1956 og
loks að getgátu í „Sögu íslands"
árið 1974.
En nú skal sögunni vikið að
Marcusi Aureliusi Carausiusi.
Hann var belgískur Galli sem
hófst til mikilla mannvirðinga í
rómverska hernum. Hann var
valinn til að stjórna flotastöð
Rómverja þar sem nú er borgin
Boulogne á Norðvestur-
Frakklandi. Floti hans átti að
hafa vald á Ermarsundi og
stemma stigu við uppgangi sjó-
ræningja sem ollu Rómverjum
þungum búsifjum.
Carausius var dugmikill her-
foringi og gerði sjóræningjum
marga skráveifuna. Hann varð
hinsvegar helsti þurftafrekur á
féð sem gert var upptækt og það
vakti litla lukku suður í Róm. Því
fór svo að lokum að Carausius
var dæmdur til dauða fyrir fjár-
drátt og drottinsvik. Hann hafði
þessi skilaboð frá yfirboðurum
sínum að engu, en sigldi til Bret-
lands með flota sinn og lét hrópa
sig til keisara að gömlum og góð-
um sið.
Maximian keisari gerði mátt-
litla tilraun til að ráðast með flota
að Carausiusi en beið algert af-
hroð. Sjókeisarinn ríkti óáreittur
í sjö ár og naut jafnvel viðurkenn-
ingar rómverskra valdhafa.
Kristján Eldjárn hefur tiltekið
glefsu úr verki enska sagnfræð-
ingsins Edwards Gibbon um Car-
ausius. Þar segir:
„Flotar hans brunuðu um Erm-
arsund, drottnuðu fyrir mynni
Signu og Rínar, herjuðu á strend-
ur Atlantshafsins og létu ógnar-
nafn hans hljóma hvarvetna fyrir
utan stoðir Herkúlesar (þ.e. Gi-
braltar). Bretland, sem löngu
seinna átti eftir að verða
heimsveldi á hafinu, komst undir
stjórn Carausiusar í þá virðulegu
og eðlilegu stöðu að verða sjó-
veldi."
Rómverjar kemba
hœrur á íslandi
Og Kristján leiðir að því getum
að skip úr hinum geysiöfluga
flota sjókeisarans hafi borið til fs-
lands. Fundarstaður peninganna
þriggja á Austfjörðum verður til
að renna stoðum undir þessa
kenningu; en Austfirðir liggja
best við siglingum frá Bretlandi.
Það er þessvegna hugsanlegt
að rómverskt skip hafi strandað
austur á fjörðum og áhöfn þess
12 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 28. júní 1987