Þjóðviljinn - 08.07.1987, Blaðsíða 6

Svarta skýið
Samsýning 9 listamanna að Kjarvalsstöðum
„Hin móderníska blinda leggst
æ þyngra á listamenn okkar tíma.
Endalok módernismans getur
...borið að með tvennum hætti,
annað hvort endað á svörtum
vegg eða með því að horft verði
svo fast að séð verði í gegnum
brögð og tálmyndir módernism-
ans, - og svarta skýið sem sækir
fram á augum nútíma (lista)-
mannsins láti undan síga fyrir sól
nýrra sjónarmiða."
Þannig kemst Hannes Lárus-
son meðai annars að orði í aðfar-
arorðum sýningarskrárinnar fyrir
sýninguna „Svarta skýið“, sem
opnuð var að Kjarvalsstöðum um
síðustu helgi. En þarna sýna 9
ungir listamenn verk sín undir
sólarmerki hinna „nýju sjónar-
miða“ sem lýst er í grein Hannes-
ar. Grein hans er að mörgu leyti
fróðleg, og þar er áreiðanlega
drepið á mörg þau vandamál,
sem snerta yngri kynslóð iista-
manna hér á landi í dag. En í
ofurviðkvæmni sinni verður hon-
um á að magna upp drauga sem
varla geta talist sú hindrun í vegi
góðrar og skapandi listar, sem
Hannes vill vera láta.
„Hin móderníska blinda" sem
Hannes talar um og lýsa má með
þeirri sjálfhverfu formdýrkun ab-
straktlistarinnar sem ríkjandi var
á 6. og 7. áratugnum hér á landi,
getur varla talist með réttu vera
vaxandi meðal íslenskra lista-
manna í dag. Hún er sem betur
fer víkjandi fyrir nýrri sjónarmið-
um, sem leggja meiri áherslu á
tengsl myndmálsins við ytra og
innra umhverfi mannsins.
Og fyrir utan módernismann
sér Hannes andskota góðrar list-
sköpunar í umkomuleysi stofnan-
anna (Listasafnsins, Myndlista-
og handíðaskólans og Há-
skólans) og getuleysi þeirra til
þess að „amla á móti listvél fjöl-
miðla.“ Því eins og síðar segir, þá
er „ófræðileg, ólistræn og
ábyrgðarlaus umfjöllun-
...(fjölmiðla)..æðsti dómstóll í
listum á íslandi í dag“ og „eitt
aðalefnið í svarta skýinu sem
sækir á augu listamannanna (og
annara manna) er síaukin stýring
fjölmiðla ...á almennum hugsun-
arhætti, lífssýn og listbrögðum.“
Hér fer sem fyrr að Hannes
bendir á vissan vanda, sem vissu-
lega kann að vera fyrir hendi, en
hann miklar vandann fyrir sér
með þeim hætti að erfitt verður
fyrir lesandann að sjá í gegnum
hið svarta ský á þann raunveru-
lega vanda, sem í listsköpun felst
og er þrátt fyrir allt mestmegnis
óháður bæði módernismanum,
stofnununum og hinum vondu
fjölmiðlum en snertir mun nær-
tækari fyrirbæri tilverunnar eins
og skilning okkar á veruleikan-
um, umhverfinu og okkur sjálf-
um og hæfileikann til að miðla
þessum skilningi í efnislegu
formi.
Slegist við ský
Þegar Súmmararnir hófu upp-
reisn sína gegn hinni sjálfhverfu
formdýrkun módernismans á
miðjum 7. áratugnum höfðu þeir
ekki aðgang að svo glæstum sal-
arkynnum sem Vestursalur Kjar-
valsstaða er. Fjölmiðlarnir og
stofnanir ríkisvaldsins sýndu
þeim mestmegnis algjört af-
skiptaleysi ef ekki beinan fjand-
skap, og sama mátti kannski
segja um ýmis samtök lista-
manna. Þeir ruddu engu að síður
brautina fyrir nýjum skilningi á
hlutverki myndlistarinnar í okkar
þjóðfélagi, og það er kannski
fyrst og fremst það brautryðjend-
astarf sem veitt hefur aðstand-
endum þessarar sýningar aðgang
að svo glæstum salarkynnum sem
Kjarvalsstaðir eru. Aðstandend-
ur þessarar sýningar eru því að
nokkru leyti að plægja þann akur
sem til var sáð fyrir meira en 20
árum síðan, og ég þykist vita af
þeim athyglisverðu tilraunum
sem Hannes hefur sjálfur gert til
nýrrar formsköpunar, að hann
ætlar hvorki stofnunum né fjöl-
miðlum að vinna það verk.
En þegar við lítum upp úr að-
fararorðum sýningarskrárinnar
og virðum fyrir okkur sjálfa sýn-
inguna sjáum við betur þann
vanda sem við er að etja: hér eru
á ferðinni tilraunir til þess að gefa
myndlistinni ný veruleikatengsl,
opna nýjar tjáningarleiðir og
víkka um leið skilning okkar á
umhverfinu og okkur sjálfum.
Og það er ekki „svarta skýið“
sem ræður því að mönnum verð-
ur misjafnlega ágengt við það
vandasama verkefni.
Grómteknir guðir
Það er verk Jóns Óskars, sem
hann kallar því framandlega
nafni „I tego arcana dei“, sem að
mínu mati ber uppi þessa sýn-
ingu. Án þess að skilja
fullkomlega merkingu titilsins,
þá þykist ég vita að hann höfði til
þess sem við gætum kallað lang-
lífi guðanna. Örninn, konungur
fuglanna kominn úr skjaldar-
merki Bandaríkjanna og andlit
nútímamannsins birtast hér eins
og guðalíkneskjur úr grárri forn-
eskju, grómteknir eins og víga-
mennirnir frá Raice, sem sóttir
voru á hafsbotn undan ströndum
Sikileyjar fyrir fáum árum eftir
að hafa legið þar í yfir 2000 ár.
Hvort sem þetta er bandaríski
örninn eða sá sem flýgur fugla
hæst í forsal vinda, þá er hann
orðinn þreyttur á fluginu og guð-
inn í mannsmynd andar til okkar
af forneskju og fúa. Gullið, sem
þeir skreyta sig með er líka gróm-
tekið, og forneskjulegt ornam-
entið með hakakrossforminu, því
gamla sólartákni, sem þekur
hægri hluta myndarinnar, er í al-
gjörri upplausn rétt eins og sú
heimsmynd sem þessir guðir
standa fyrir. Þau hugboð sem
málverkið gefur okkur um
ógnvekjandi guði og heimsmynd
í upplausn eru undirstrikuð með
áhrifaríkum hætti í markvissri
formbyggingu og framsetningu
þannig að mynd þessi ein réttlætir
heimsókn okkar í Vestursalinn.
Jón Óskar er greinilega málari
sem á erindi til okkar.
Aðrir listamenn sem þarna
sýna láta minna yfir sér. Halldór
Ásgeirsson og Hannes Lárusson
sýna okkur tilraunir sínar með
nýtt táknmál, sem þeir hafa
reyndar sýnt áður. Sérkennilegar
myndir Huldu Hákon lýsa að allt
af því bernskri frásagnargleði en
segja kannski ekki mikið meira,
Kees Visser er greinilega líka að
leika sér í akvarellum um „litla
prinsinn“, þótt ég skilji ekki til-
ganginn með óvenjulegri upp-
setningu verka hans. Margt ann-
að fróðlegt er þarna að sjá, en
trúlega þarf meiri tilþrif til þess
að „svarta skýið“, sem sýning-
unni er stefnt gegn, verði hrakið á
brott. Hins vegar hlýtur saman-
burðurinn við þau snilldarverk
Kjarvals, sem nú prýða anddyrið
og Austursalinn á Kjarvalsstöð-
um, að hafa verið þessu unga list-
afólki hvatning. Því þrátt fyrir allt
er heiðríkjan meiri þeim megin.
En meira um það seinna. —ólg
6 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN
Sumartónleikar
Sumartónleikar í Skálholti hóf-
ust um síðustu helgi. Þetta ótrú-
lega menningarstarf, sem á sín-
um tíma hófst með samleik Man-
uelu Wiesler og Helgu Ingólfs-
dóttur, ber sífellt ríkulegan ávöxt,
öllum sem hafa vilja til gagns og
gleði.
Að þessu sinni eru áætlaðar
fjórar tónleikahelgar, hver með
tvennum tónleikum. Fyrstu tón-
leikarnir, s.l. laugardag, voru
einleikstónleikar Hedwig Bil-
gram, en hún er einn snjallasti
sembal- og organleikari Þýska-
lands um þessar mundir. Þó hún
hafi ekki komið hér áður, höfum
við notið snilldar hennar í gegn-
um Helgu Ingólfsdóttur alllengi,
því Bilgram var kennari hennar í
semballeik og barrokktúlkun á
árum áður, þ.e.a.s. í Múnchen,
þar sem Hedwig Bilgram er pró-
fessor við Tónlistarháskólann og
samstarfsmaður t.d. Karls Ric-
hters, þess makalausa meistara í
túlkun á Bach og þeim bræðrum.
Efnisskrá frúarinnar var stór-
kostlegur þverskurður á þýskum
barrokk, sem hófst með Preludi-
um í g moll eftir Buxtehude. Þar
lék hún á smáorgel kirkjunnar,
en músík meistarans frá Lúbeck
er hinsvegar ekki smá í sniðum:
hún er margslunginn, magnaður
galdur. Og Bilgram náði að skila
þeirri kveðju til okkar sem þarna
sátum. J. S. Bach fór gangandi
yfir holt og hæðir að heyra þessa
músík. Undirritaður fór að vísu
akandi, nokkurnveginn sömu
vegalengd, en áhrifin eru eigi að
síður varanleg heilsubót. Svo
kom Partita um sálmalagið Jesu,
meine Freude eftir frænda og vin
Bachs, Johan Gottfried Walter.
Ekki er það nú dónaleg músík;
frábærar varíasjónir, fullar af
tónrænum ævintýrum. Þá sneri
frúin sér að sembalnum, og lét
hann syngja prelúdíu, fúgu og
eftirspil eftir Böhm, ein af fyrir-
myndarorganistum síns tíma
(1661-1733). En þá kom sjálfur
Bach, loksins, sjötta franska svít-
an í E dúr. Lengra er ekki hægt að
komast í skemmtilegheitum,
nema ef vera skyldi í næsta, og
síðasta verkinu, sem var prelúdía
og fúga í a moll fyrir orgel eftir
sama. LÞ
Tveir sembalar
LEIFUR
ÞÓRARINSSON
Seinni tónleikar í Skálholti sl.
laugardag voru einsog þeir fyrri
helgaðir eldgamalli músík. Þar
var leikið á tvo dýrlega sembala.
Hedwig Bilgram fékk til liðs við
sig gamlan nemanda, Helgu Ing-
ólfsdóttur, og léku þær saman
músík úr enskum og pólskum
renesans og þýskum Barrokk.
Það var gaman að bera þessa af-
bragðs múskanta saman. Bilgram
er stílföst, traust og sterk í leik
sínum. Helga er það auðvitað
líka, en hún hefur meiri sveigjan-
leika, meira af póetískum eigin-
leikum af keltneskum uppruna.
En samleikur þeirra var samt
heill og klár, laglínur og rytmar
fengu sérkennilegt líf í þeirra
höndum, og þó hugarflugið væri
hátt, þá var flutningurinn aldrei
laus í reipunum.
Mikið var gaman að heyra
samlanda og samtíðarmenn
Shakespeares, þá Carlton og
Tomkins. Stíll þeirra, sem
auðvitað er fenginn frá ftalíu að
einhverju leyti, er samt svo ensk-
ur, að mann langar ekkert frekar
en syngja með eitthvað í líkingu
við: Helgum frá döggvum himna-
brunns mun hjartað þiggja fró.
Og Pólverjar áttu líka músík í þá
daga, ekki síður en í seinni tíð,
það sannaði átta danslaga flokk-
ur eftir ónefnda annó 1622.
En svo lauk þessum traktering-
um með C dúr konsertinum eftir
Bach, sem maður hafði ekki
heyrt fluttan öðruvísi en af píanó
og hljómsveit (Serkin, Busch
ofl). Og það verður nú að segjast
einsog er, að þegar Bach kemur
svona í lok tónleika, á eftir yndis-
legum meðaltónverkum, þá er
einsog allt annað týnist í ljósinu.
T.d. var ég núna næstum búinn
að gleyma ágætum konsert í a
moll, eftir J. L. Krebs eftirlætis-
nemanda meistarans. Þær stöllur
léku hann, einsog annað, fjörlega
og með andans innblæstri. Þetta
var mikil Guðs-dýrðarinnar dag-
ur. LÞ