Þjóðviljinn - 30.07.1987, Blaðsíða 5

Umsjón:
Magnús H.
Gíslason
Skagfirðingabók
„Sjógarðamir
komu veltandi
inn fjörðinn“
Sextánda bókin komin út fjölbreytt og
efnismikil
Margur málsverðurinn var dreginn að landi úr Drangey, bæði fugl og egg.
Tuttugu og eitt ár er nú liðið
síðan Skagfirðingabók, rit
Sögufélags Skagfirðinga, hóf
göngu sína. Þeir sem að því stóðu
í öndverðu voru Hannes Péturs-
son, Kristmundur Bjarnason og
Sigurjón Björnsson. Núverandi
ritstjórn skipa þeir Gísli Magnús-
son, Hjaiti Pálsson, Sigurjón Páll
Isaksson og Sölvi Sveinsson.
Ritinu var í upphafi markaður
sá bás, að þar verði safnað saman
„margvíslegum fróðleik um
Skagafjörð og Skagfirðinga. Slíkt
efni liggur víða falið en hinsvegar
líkindi til að það dreifist um of á
prenti eða komi jafnvel ekki fyrir
almenningssjónir ef vettvang
skortir, þar sem það á best
heima.“. Af þessari braut hefur
Skagfirðingabók aldrei hvikað.
Er sá fróðleikur um „Skagafjörð
og Skagfirðinga“, sem dreginn
hefur verið saman í þeim 16
bókum, sem út hafa komið, firna
mikill og margháttaður. Er óvíst
með öllu, og raunar engar líkur
til, að margt það efni, sem birst
hefur í Skagfirðingabók, hefði
nokkurntíma náð augum al-
mennings, ef hennar hefði ekki
notið við.
í því hefti, sem nú er nýútkom-
ið og er hið 16. í röðinni, eru 10
þættir. Það hefst á aldarminningu
um „Sigurð sýslumann", eins og
hann var jafnan nefndur af Skag-
firðingum. Höfundurinn er And-
rés Björnsson, fyrrum útvarps-
stjóri. Sigurður var sýslumaður
Skagfirðinga frá 1924-1957 eða í
33 ár, og jafnframt, síðari árin,
bæjarfógeti á Sauðárkróki. Hann
var ákaflega vinsæll í Skagafirði,
bæði í embætti og utan þess.
Hann var í senn mildur dómari og
réttlátur. Ágætlega skáldmæltur.
Hrókur alls fagnaðar á gleði-
mótum. Ég trúi því illa, að nokk-
ur sá, sem kynntist Sigurði sýslu-
manni, eigi um hann aðrar minn-
ingar en góðar. Það er vel við
hæfi að minnast Sigurðar í Skag-
firðingabók á aldarafmæli hans
og það því fremur, sem hann var
einn af aðalhvatamönnum að
Niðurgreiðslur á mjólk hafa
verið mjög breytilegar undanfar-
in ár. Við athugun á því, hversu
mörgum hundraðshlutum af
verðinu þær hafa numið á árun-
um 1980-1986 kemur eftirfarandi
í ljós. Er hér miðað við mjólk í 1
Itr. umbúðum.
í mars 1980 voru þær sem næst
stofnun Sögufélags Skagfirðinga.
Það hefur Andrés Björnsson nú
gert með miklum ágætum svo
sem vænta mátti.
Hákarlaskipið Haffrúin sigldi
frá Siglufirði 9. apríl 1864. Um
það bil sólarhring síðar fórst það
við Skaga, í norðaustan blindbyl.
Skipverjar á Haffrúnni, 11, fór-
ust allir. Líkin rak á fjörur, enda
mun skipið hafa farist nærri
landi, og voru jarðsungin í Ketu.
Sigurjón Sigtryggsson, fræði-
maður, greinir mjög ítarlega frá
þessum hörmulega atburði og
þeim eftirmálum, sem af honum
hlutust.
Fyrir réttum 200 árurn fæddist,
á Völlum í Vallhólmi, sagnaþul-
urinn þjóðfrægi, Gísli Konráðs-
son. Að sjálfsögðu gat Skagfirð-
ingabók ekki látið slíkt fram hjá
sér fara. Minnist hún Gísla með
tvennum hætti. Grímur M.
Helgason cand.mag, ritar fróð-
Iega grein um Gísla og hið gagn-
merka ævistarf hans. Þá er og
birt, í fyrsta sinn, kvæði Gísla
„Eigin lýsing“ eða „Gaman-
geip“. Er það gamansöm sjálfs-
lýsing. Fyrsta erindið er þannig:
„Mín er regla lífsins Ijót,
láni gróða sloppin.
Eg ei hugsa’ um annað hót
utan að seðja kroppinn. “
SkU.llltWM.viiÓh
m' SSsutrta*, Skasnrtinaa
Opna úr eiginhandarriti Gísla Kon-
ráðssonar að ævisögu sinni. Mynd:
Jóhanna Ólafsd.
25% af verðinu. í sept. sama ár
um 30%. Á árinu 1981 lækka þær
svo aftur niður í um 25%. Árið
1982 hækka þær verulega og ná
þá hátt í 40%. Á árinu 1983 fara
þær niður í um það bil 25%. í
sept. 1984 eru þær komnar í um
það bil 10%. Árið 1985 lækka
þær lítillega og á sl. ári námu þær
Ævistarf Gísla sýnir þó að
fleira hefur hann fengist við um
dagana en það eitt „að seðja
kroppinn".
Sjgurjón Páll ísaksson hefur
tekið saman og búið til prentunar
í Skagfirðingabók fjölmargar
heimildir um Halldór Jónsson,
sem dómkirkjuprestur var á Hól-
um frá 1759 og til dauðadags,
1769, og jafnframt prófastur í
Skagafjarðarsýslu. Séra Halldór
þótti hinn merkasti maður og hef-
ur Sigurjón Páll unnið gott verk
með því að draga saman og vinna
úr þessum heimildum.
Nyrstu bæir, sitt hvoru megin
Skagafjarðar, heita Hraun. Er sá
einn munur á að Hraun í Fljótum
hefur fleirtölumynd en Hraun á
Skaga eintölu. Rögnvaldur
Steinsson, bóndi á Hrauni, segir
frá búskaparháttum þar í tíð afa
síns og ömmu, Sveins Jónatans-
sonar og Guðbjargar Jónsdóttur,
en þau hófu búskap á Hrauni
1883. Sveinn á Hrauni var at-
orkusamur bóndi, stundaði sjó-
inn ótæpilega og vildi láta verkin
ganga. Til marks um ákafa Sveins
við að komast á sjóinn segir
Rögnvaldur frá því, að eitt sinn
rúmum 10% af verðinu. Er það
nálægt 'A þess, sem þær námu
mest á þessu tímabili.
Auðvitað hafa þessar sveiflur
haft áhrif á söluna. Minnkandi
niðurgreiðslur hafa þýtt hærra
verð til neytenda.
-mhg
sem oftar réri hann í hákarl og var
lagst um 4 sjómflur norðaustur af
Hraunsmúla. Að stundarkorni
liðnu „fór karl að kvarta um að
sér væri kalt á öðrum fætinum, og
gætti hann að hverju þætta sætti.
Kom þá í ljós, að hann hafði farið
í tvo sokka á annan fótinn en var
berfættur í skinnsokknum á hin-
um.“
„Að Flatatungu“ nefnist frá-
sögn Þorbjörns Kristinssonar
kennara. Þorbjörn var um skeið
vinnumaður hjá Oddi bónda í
Flatatungu Einarssyni og Sigríði
Gunnarsdóttur, konu hans. Kom
þangað 1940. Er frásögn Þor-
björns öll yljuð notalegri hlýju og
gamansemi. Sjálfur á ég margar
minningar um samfundi við Odd í
Flatatungu, bæði innan heimila
okkar og utan, - og allar góðar.
Undrast ég því ekki þótt Þor-
björn beri Oddi og heimili hans
vel söguna.
í Ási í Hegranesi hefur sama
ættin búið í full 240 ár. Eftir Ólaf
umboðs- og alþingismenn Sig-
urðsson bjó þar Guðmundur
sonur hans, frá 1891-1936.
Bræður Guðmundar voru þrír.
Hlutu þeir allir nokkra menntun.
Sigurður nam járnsmíði, Gunnar
vefnað og Björn auglækningar.
Guðmundur einn fór ekki til
náms utan heimilis, svo heitið
gæti. Þó stóð hugur hans til þess.
En faðir hans, aldinn orðinn,
taldi sig ekki geta misst hann að
heiman. Nokkuð rættist samt úr
þótt í litlu væri því þegar Guð-
mundur var 18 ára var hann send-
ur til náms hjá séra Skafta
Jónssyni í Siglufirði. Ekki var þó
námstíminn langur, frá nýári til
páska. Guðmundur slóst í för
með tveimur Fljótamönnum,
skíðagörpum miklum, en sjálfur
var hann með öllu óvanur á
skíðum. Þetta var ísaveturinn
1881, stórhríðar tíðar og allt á
kafi í snjó. Greinir Guðmundur
frá þessari ferð sinni, sem ekki
gekk þrautalaust þótt allt færi vel
að lokum.
Björn Egilsson frá Sveinsstöð-
um segir frá Bjarnastaðafólki í
Vesturdal og baráttu Vestdæla
fyrir því að fá brú á Jökulsá. Hug-
myndina að þeirri framkvæmd
átti séra Vilhjálmur Briem í Goð-
dölum. Málið átti ekki upp á pall-
borðið hjá hreppsnefndinni og
beitti hún og fleiri sér mjög gegn
því. En Vestdælir létu ekki undan
síga og síðsumars 1896 var brú-
arsmíðinni lokið. Alla þessa sögu
rekur Björn mjög skilmerkilega.
Loks er svo grein Sveins Sölva-
sonar á Sauðárkróki, sem hann
nefnir „Við fugl og fisk“. Sveinn
stundaði sjó frá unga aldri og
fram á fullorðinsár, ásamt ann-
arri vinnu, sem til féll. Segir hann
frá sjóferðum sínum ýmsum og
öðrum veiðiskap, m.a. fleka-
veiðum við Drangey. Eldri menn
minnast tveggja mannskaða-
veðra, sem gengu yfir Skagafjörð
nokkru eftir 1930. Hið fyrra 2.
des. 1933, hið síðara 14. des.
1935. í bæði skiptin var Sveinn á
sjó, komst í hann krappan, vægt
til orða tekið, en bjargaðist þó
með áhöfn sinni. í þessu veðri
fórst báturinn Maí frá Hofsósi,
með 4 mönnum. Mann tók út af
öðrum báti og drukknaði hann.
Aðfaranótt 14. des. 1935 réru 5
bátar frá Sauðárkróki. Heita
mátti blíðuveður og sléttur sjór.
Um hádegisbilið daginn eftir reið
veðrið yfir eins og hendi væri
veifað. Sveinn segir svo frá:
„Við vorum rétt lagðir af stað
(heimleiðis), þegar ósköpin
dundu yfir. Ég hef aldrei séð ann-
að eins, sjógarðarnir komu velt-
andi inn fjörðinn. Þar sem var
spegilsléttur sjór fyrir augnabliki
var rokið upp í brimskafla og
blindbylur var skollinn á“.
í þessu veðri fórust tveir af
þeim fimm bátum, sem réru frá
Sauðárkróki. Á öðrum þeirra
voru þrír og fórust allir. Á hinum
voru fjórir. Tveir fórust en tveir
björguðust. Frá þessum atburð-
um segir Sveinn ákaflega glöggt
og skilmerkilega, sem og öðru
því, sem á góma ber í grein hans.
Er að henni mikill fengur.
Og lýkur hér með að segja frá
Skagfirðingabók.
-mhg
Mjólk
Miklar sveiflur
á niðurgreiðslum
Námu á sl. ári u.þ.b. fjórðungi þess sem þœr voru 1982
Fimmíudagur 30. júlí 1987 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5