Þjóðviljinn - 11.08.1987, Blaðsíða 8

Italski
kommúnista-
flokkurinn
a krossgötum
Palmiro Togliatti var leiötogi ítalskra
kommúnista á stríðsárunum og
leiðandi í baráttunni gegn fasisman-
um.
Sagt frá nýlegri rœðu flokksleiðtogans
Alessandro Natta á miðstjórnarfundi
flokksins og innra uppgjöri sem á sér
stað í flokknum í kjölfar kosningaósig-
ursins í júní sl.
Antonio Gramsci, stofnaði PCI 1921
og lagði fræðilegan grundvöll að sér-
stöðu flokksins í heimshreyfingu
kommúnista.
Enrico Berlinguer tók af skarið um
gagnrýna afstöðu flokksins til fram-
kvæmdar sósíalismans í A-Evrópu.
„Vinstrihreyfingin í Evr-
ópu stendur frammi fyrir
sameiginlegum vanda.
Efnahagslegar og félags-
legar umbreytingar síðasta
áratugs, kreppa velferðar-
ríkisins og sú sókn nýfrjáls-
hyggjunnar, sem fylgt hefur
íkjölfarið, kallará nýttfrum-
kvæði og nýja sókn vinstri-
aflanna í Evrópu, sem við
ítalskir kommúnistar viljum
leggja okkar af mörkum til
með okkar sjálfstæða fram-
lagi, sem byggir á okkar
sérstæðu reynslu og skiln-
ingi okkar á frelsun manns-
ins og vinnunnar og um-
breytingu þessa heims sem
við búum í.“
Eitthvað á þessa leið komst Al-
essandro Natta, formaður ítalska
kommúnistaflokksins að orði í
langri ræðu, sem hann hélt nýver-
ið á miðstjórnarfundi flokksins,
sem haldinn var í kjölfar kosning-
anna 14. júnísl., þarsem flokkur-
inn beið talsverðan ósigur.
{ ræðu sinni beindi formaður-
inn athygli að því að sá vandi sem
flokkurinn stæði nú frammi fyrir
væri ekki með öllu sérítalskur.
heldur meira og minna sameigin-
legur öllum vinstriöflum í álf-
unni, sem hefðu vanmetið kraft-
inn sem lá á bak við þá sókn ný-
frjálshyggjunnar sem hófst í lok
síðasta áratugs og stendur enn,
eins og nýleg kosningaúrslit í
Frakklandi, Bretlandi, V-Pýska-
landi, Ítalíu og Portúgal bera
vitni.
En þótt formaðurinn hafi
þannig staðfest þennan vanda og
vilja flokksins til þess að taka
höndum saman við önnur vinstri-
öfl í V-Evrópu, þá virðist enn
langt í land að ítalskir kommún-
istar hafi komist að niðurstöðu
um þær efnahagslegu og félags-
legu forsendur sem liggja að baki
þessari þróun og hafa skapað til-
vistarkreppu að því er virðist
meðal allra vinstriflokka í álf-
unni. Að minnsta kosti verður
ekki lesin út úr ræðu formannsins
einhlít skýring á þeim vanda sem
við er að etja.
Sérstaða PCI
Allt frá stofnun flokksins hafa
ítalskir kommúnistar haft nokkra
sérstöðu meðal kommúnista-
flokka í álfunni. Antonio
Gramsci, stofnandi flokksins
setti þegar á 3. áratugnum fram
skilgreiningu á ítölsku þjóðfélagi
og ítölskum veruleika sem var í
veigamiklum atriðum frábrugð-
inn þeirri einföldu þjóðfélags-
greiningu sem oft einkenndi leiö-
toga Þriðja alþjóðasambandsins.
Þetta átti ekki síst við um skilning
hans á menningararfleifðinni og
þeim djúpu rótum sem kaþólsk
menning átti sér rneðal ítalskrar
alþýðu. Togliatti, eftirmaður
Gramsci og lærisveinn hélt áfram
að marka sérstöðu flokksins þar
sem oft þurfti að þræða vandrat-
að einstigi gagnvart ofríki sta-
línismans innan evrópskrar
verkalýðshreyfingar. Það kom
hins vegar í hlutskipti fjórða leið-
toga flokksins, Enrico Berlingu-
er, að taka endanlega af skarið
um sérstöðu flokksins innan al-
heimshreytmgar kommúnista uni
Ieið og hann gerði flokkinn að
áhrifaafli í evrópskri vinstrihreyf-
ingu, þarsem leitað varsamvinnu
við sósíalista og sósíaldemókrata
á grundvelli þeirrar efnahagslegu
og pólitísku nauðsynjar sem
spratt af ofríki og vígbúnaðark-
apphlaupi stórveldanna, og þeirri
upphleðslu alþjóðlegs auðmagns
sem kallaði á aukna hugmyndaf-
ræðilega og pólitíska samvinnu
verkalýðs og vinstriafla í Evrópu
án tillits til landamæra. Á grund-
velli þessa urðu ítalskir kommún-
istar meðal áköfustu stuðnings-
manna um eflingu Evrópuband-
alagsins um leið og þeir létu af
andstöðu sinni gegn NATO sem
sameiginlegu varnarbandalagi
Evrópuríkja og Bandaríkjanna.
Evrópukommúnismi
ítalskir kommúnistar snéru op-
inberlega bakinu við Sovétríkj-
unum og Varsjárbandalagsríkj-
unum eftir innrásina í Tékkósló-
vakíu 1968 og tóku að boða um
miðjan síðasta áratug svokallað-
an Evrópukommúnisma, sem átti
að ganga lengra til vinstri en
hefðbundin jafnaðarstefna án
þess þó að byggja á því alræðisst-
jórnarfari sem ríkti austan járnt-
jaldsins. Á tímabili urðu lífleg
hugmyndafræðileg skoðanaskipti
á milli ítalskra, franskra og spán-
skra kommúnista um þessa
Alessandro Natta, núverandi formaður PCI.
„þriðju leið“, án þess að hún
fengi þó nokkurn tímann á sig
heilsteypta mynd. Enda koðnuðu
frönsku og spönsku kommúnista-
flokkarnir fljótlega upp úr þessu
niður í innbyrðis átökum, þar
sem afturhaldsöflin urðu endan-
lega ofaná.
„Sögulegar sættir“
og „lýðræðislegur
valkostur“
Þetta voru miklir umbrotatím-
ar á Ítalíu, og aðstæður innan-
lands leiddu til þess að ítalski
flokkurinn tók þá stefnu á miðj-
um síðasta áratug að gera sögu-
legar sættir við kristilega dem-
ókrataflokkinn í því skyni að losa
ítalskt lýðræði úr þeirri sjálfheldu
sem það var komið í með tvo
stóra flokka sem stóðu hvor and-
spænis öðrum án þess að geta þó
stjórnað landinu. Þetta leiddi til
þess að flokkurinn veitti ríkis-
stjórn Kristilega flokksins
óbeinan stuðning á þingi án
beinnar stjórnarþátttöku á árun-
um 1976-79.
Þegar þetta samkomulag stóru
flokkanna, sem kennt var við
„lýðræðislega samstöðu" fór út
um þúfur tóku ítalskir kommún-
istar undir forystu Berlinguers
mjög að hamra á „sérstöðu" sinni
gagnvart öðrum stjórnmála-
flokkum, ekki síst með tilliti til
þeirrar spillingar sem grafið hafði
um sig í stjórnkerfinu eftir
margra áratuga stjórnarforystu
kristilega flokksins. Berlinguer
setti siðferðilegar kröfur á
oddinn í ítöiskum stjórnmálum,
og hafði mikil áhrif sem slíkur.
Jafnframt kom að því í kringum
1980 að flokkurinn breytti stefnu
sinni í innanríkismálum: Krafan á
hendur kristilega lýðræðisflokkn-
unt um að kreppa hins ítalska lýð-
ræðis yrði leyst með sættum þess-
ara stóru flokka var lögð til hliðar
en tekið upp nýtt vtgorð: „lýðr-
æðislegur valkostur", sem var
áskorun til sósíalista, frjálslyndra
afla og umbótasinnaðra kaþó-
likka um myndun vinstristjórnar í
líkingu við það stjórnarmynstur
sem þá þegar var komin góö
reynsía á í mörgum stærstu borg-
um Ítalíu og einnig í nokkrum
héraðsstjórnum.
Leiðtogaskipti
Allan þennan tíma héldu
kommúnistar fylgi sínu eða juku
við það á meðan Kristilegi flokk-
urinn hélt áfram að tapa fylgi.
Þegar kosið var til Evrópuþings-
ins skömmu eftir sviplegt fráfall
Berlinguers sumarið 1984 urðu
kommúnistar í fyrsta skipti
stærsti flokkurinn á ltalíu með
um 35% atkvæða á móti ca. 34%
sem fóru til kristilega flokksins.
Það kom í hlut Alessandro Natta,
gamalreynds flokksmanns, sem
menntaður er í klassískum
fræðum, latínu og grísku, að taka
við merki Berlinguers. Síðan hef-
ur flokkurinn tapað fylgi í öllum
kosningum og fór í þingkosning-
unum í júní sl. niður í rúm 26%
atkvæða. Þótt Natta hafi ekki til
að bera þá persónutöfra, sem
prýddu Berlinguer og höfðu gert
hann að einum áhrifamesta
stjórnmálamanni Ítalíu, er naut
virðingar langt út fyrir raðir síns
flokks og síns heimalands, þá er
ekki einhlítt að kenna nýja
leiðtoganum alfarið um fallandi
gengi flokksins. Þar koma til aðr-
ar og flóknari ástæður, sem ein-
mitt voru til umræðu á umrædd-
um miðstjórnarfundi.
„Sérstaða"
og hreinlífi
í ræðu sinni á miðstjórnarfund-
inum lagði Natta áherslu á
tvennt: annars vegar yrði flokk-
urinn að vera trúr uppruna sínum
og þeirri hefð sem hann er sprott-
inn úr og á rætur sínar að rekja
bæði til Þriðja alþjóðasambands-
ins og andspyrnunnar gegn fas-
ismanum á ftalíu. En jafnframt
verði hann að vera í stakk búinn
til þess að bregðast við kröfum
nýs tíma og þeim öru þjóðfélags-
breytingum sem einkenna samtí-
mann.
Um þá breytingu sem orðið
hefur á flokknum frá dauða Berl-
inguers segir Natta að smám sam-
an hafi flokkurinn yfirstigið þá
áherslu á „sérstöðu", sem ein-
kenndi stefnu Berlinguers og
margir hafi túlkað sem sekter-
isma eða hreinlífisstefnu
gagnvart öðrum stjómmálaöfl-
um.
Þetta er að mörgu leyti rétt.
Áhersla Berlinguers á siðferði-
lega sérstöðu kommúnistaflokks-
ins gagnvart öðrum flokkum var
að vísu réttlætanleg að því leyti til
að kommúnistar stóðu að mestu
leyti utan við þá víðtæku siðferði-
legu spillingu sem hafði grafið um
sig í ítalska stjórnkerfinu. En það
var auðvelt að snúa henni upp í
einfeldningslega siðferðisvand-
lætingu og benda á að hún væri
þrautalending flokksins til að
skapa sér sjálfsímynd hinnar
hreinu meyjar og víkjast þannig
undan ábyrgð á að takast á við
hin raunverulegu vandamál. Slík
einangrun var flokknum ekki
síður hættuleg. En eins og Natta
segir réttilega, þá hefur þessi
stefnubreyting flokksins einnig
8 SlÐA - ÞJÓÐVILJINN Þrlðjudagur 11. ágúst 1987