Þjóðviljinn - 20.08.1987, Blaðsíða 7

MINNING
Guðmundur Pálsson leikari
fœddur22.8.1927-dáinn5.8.1987
„Enginn maður er ómissandi,“
endurtók Guðmundur Pálsson
nokkuð oft í mín eyru. Ef til vill er
það rétt. En ég efast um að í okk-
ar hópi, leikaranna hjá Leikfélagi
Reykjavíkur, hafi nokkur þurft
að svara lýjandi kvabbi félaganna
um ábyrgð og aftur meiri ábyrgð,
fyrir okkar hönd, en hann Guð-
mundur. Og ég fullyrði að enginn
hefur unnið jafn mikið óeigin-
gjarnt starf fyrir félagið og hann.
Ef einhver var ómissandi, og það
einmitt núna, þá var það hann.
Eitt er nú það að Guðmundur
var einn af okkar traustustu lista-
mönnum. Áhorfendur munu
muna hann best sem slíkan. Sem
leikari stóð Guðmundur einfald-
lega of nærri mér til þess að ég fari
að tíunda afrek hans á sviðinu.
Þegar ég steig mín fyrstu skref á
leiksviði fyrir 22 árum, þá var
hann minn helsti mótleikari. Og
núna síðast höfum við verið að
vinna saman í leikgerðinni af
„Þar sem djöflaeyjan rís“ eftir
Einar Kárason. Guðmundur hef-
ur leikið Tomma, eina helstu
burðarrulluna. Og hann gerði
það þannig að ég á ekki eftir að
gleyma því. Listamaðurinn Guð-
mundur átti suma viðkvæmustu
strengina í slaghörpunni okkar,
sameiginlegu, og hann kunni að
fara með þá af snilld.
En leikhús er meira en augna-
blikin sem við stöndum í kastljós-
inu. Þau eru aðeins uppskeran.
Góður kunningi minn, bóndi
austur í sveitum, sagði um bú-
skap að hann væri viðkvæmt ferli,
sem þyrfti ýtrustu árvekni, allt frá
plægingu og þar til uppskeran
væri seld. Það sama á svo sannar-
lega við um leikhúsið. Okkur
leikhúsfólki er misjafnlega gefið
að skilja þetta.
Það var engin tilviljun að fyrsta
skrefið í áttina að því að gera
Leikfélagið að atvinnuleikhúsi,
var að ráða hann Guðmund sem
framkvæmdastjóra fyrirtækisins.
í fimmtán ár stjórnaði hann pen-
ingamálum leikhússins, og lék
jafnframt í annarri hverri sýn-
ingu. Við hliðina á tveim fyrstu
leikhússtjórunum, Sveini Ein-
arssyni og Vigdísi Finnbogadótt-
ur, réð hann stundum úrslitum
um þróunina. En það kom að því
að starf framkvæmdastjórans var
orðið það umfangsmikið að um
annað hvort var að velja, leikar-
ann eða framkvæmdastjórann.
Guðmundur valdi leikarann,
góðu heilli. Þetta var árið 1975.
Árið 1976 undirrituðu Leikfé-
lagið og Reykjavíkurborg samn-
ing um byggingu Borgarleikhúss.
Guðmundur hefur frá upphafi
verið aðalfulltrúi okkar í bygg-
ingarnefnd hússins, og vakað þar
yfir öllum smáatriðum. Lífeyris-
sjóður okkar leikara er rétt að
slíta barnsskónum, og enn er það
Gummi sem hefur haldið þar á
öllum málum. Hann hefur verið
framkvæmdastjóri sjóðsins,
svona rétt með öllu hinu. f nokk-
ur ár var hann í stjórn Félags ís-
lenskra leikara, og núna síðustu
tvö árin hefur hann aftur setið í
leikhúsráði Leikfélagsins sem
einn fulltrúi okkar leikara. Af
hverju hlóðst þetta allt á hann
Gumma? Var hann svona metn-
aðargjarn? Nei, það var nú öðru
nær, og þó. Ég held að fáir menn
sem ég hef þekkt hafi haft jafn
lítinn áróður fyrir sjálfan sig, og
jafn brennandi metnað um leið
fyrir leikhúsið sem heild. Og
þessi afstaða hans var tilgerðar-
laus. Hún var ekki ásetningur.
Hún var honum eðlislæg. Það
vissu allir að ef Gummi var að
berjast fyrir einhverju, þá var
það af því að hann trúði því að
það væri það „rétta“ fyrir okkur
öll. Maður gat verið á algjörlega
öndverðum meiði við hann, en
varð samt um leið að skoða hans
afstöðu mjög alvarlega, alltaf, af
því að maður vissi að þar voru
einlæg heilindi á bak við, og skyn-
semi. Ég held að það hafi verið
einmitt þetta, hvað hann Gummi
var laus við að vera sjálfsupptek-
inn sem gerði það hvað hann gat
stundum séð málin skýrt frá sjón-
armiði annarra, og hikaði þá ekki
við að skipta um skoðun. Þó hann
gæti verið smámunalega jarð-
bundinn, þegar því var að skipta,
þá var hann róttækastur allra
leikara, þegar það var það
„rétta", og mikið framsýnni en
þeir sem yngri voru. En þrátt
fyrir alla hæfileika sem prýddu
hann Gumma, og allt sem hann
hefur gert í leikhúsinu og fyrir
leikhúsið, þá verður það samt
það sem sækir sterkast á, þegar
maður fær þessa ótímabæru dán-
arfrétt, að góður vinur er horf-
inn. Félagi sem lánaðist, það sem
er ekkert alltof algengt, að vera
drengur góður. Það er biturt að
þetta skyldi gerast núna. Hann
Gummi hefði átt að fá að vera
með í að vígja Borgarleikhúsið.
Ef nokkur, þá hann. Hvað sem
Guðmundur Pálsson hefði sjálfur
sagt núna, þá segi ég að á þessum
tímamótum var Gummi ómiss-
andi.
Ég votta Sigríði Hagalín og
fjölskyldu hennar mína dýpstu
samúð. Kjartan Ragnarsson
Margar fagrar minningar koma
fram í huga minn, þegar ég kveð
minn gamla og góða vin Guð-
mund Pálsson leikara. Hann var
á „snöggu augabragði“ burtkall-
aður, þegar hann var í sumarleyfi
á Spáni, ásamt konu sinni og
dóttur. Kynni okkar Guðmundar
hófust fyrir nær fjórum ára-
tugum, þegar hann hóf nám í
Leiklistarskóla Ævars R. Kvaran
og síðar lágu leiðir okkar saman í
Leiklistarskóla Þjóðleikhússins,
en ég kenndi á þeim árum við
báða þessa skóla. Snemma kom í
ljós brennandi áhugi Guðmundar
og virðing á leiklistinni, enda
stundaði hann nám sitt af mikilli
elju og stakri samviskusemi.
Hann gekk óskiptur og heill að
hverju því verki, sem hann tók
sér fyrir hendur, og sú varð raun-
in á í öllum hans störfum síðar á
ævinni. Það var jafnan vel róið á
það borð, þar sem Guðmundur
hélt um árina.
Eftir að hann lauk leiklistar-
námi, hér heima, fór hann til
Austurríkis og stundaði fram-
haldsnám í listgrein sinni í Vínar-
borg. Guðmundur lék nokkur
hlutverk að námi loknu hjá Þjóð-
leikhúsinu, en s.l. 30 ár helgaði
hann Leikfélagi Reykjavíkur
starfskrafta sína, og segja má að
þar hafi hann unnið sitt ævistarf.
Guðmundur var kjörinn gjald-
keri Leikfélags Reykjavíkur árið
1957 og síðan var hann fram-
kvæmdastjóri félagsins frá 1963-
1975. Samtímis því starfi lék hann
með í fjöldamörgum sýningum
félagsins á þessum árum. Hann
var í stjórn LR og í leikhúsráði
félagsins þegar hann féll frá! Þá
var hann fulltrúi LR í byggingar-
nefnd Borgarleikhússins frá upp-
hafi, en auðnaðist samt ekki að
sjá Borgarleikhúsið taka til
starfa, sem hann hafði þráð svo
mjög, og sannaðist þar hið forn-
kveðna „að enginn ræður sínum
næturstað". Þá gegndi hann ýms-
um trúnaðarstörfum fyrir stétt-
arfélag sitt, Félag íslenskra
leikara, og hefur m.a. frá upphafi
annast um fjárreiður lífeyrissjóðs
þess félags.
Einn af merkustu þáttunum í
ævistarfi Guðmundar, tel ég
vera, þegar hann gegndi störfum
framkvæmdastjóra hjá Leikfé-
lagi Reykjavíkur, á árunum 1963-
1975. Leikfélagið stóð þá á
krossgötum og var mjög fjárvana
eins og svo oft áður. Það var erfitt
breytingaskeið þegar LR tók
stóra skrefið frá því að vera
leikhús nokkurra dugandi áhuga-
manna, í það að verða atvinnu-
mannaleikhús. Vinnudagur Guð-
mundar var oft langur á þessum
árum, en hann sparaði hvorki
krafta né tíma, til að vinna að
framgangi og þroska Leikfélags
Reykjavíkur og velferð íslenskr-
ar leiklistar. Fyrir það stöndum
við félagarnir í LR í óbættri þakk-
arskuld við Guðmund Pálsson
um ókomin ár.
Eftir að Guðmundur lét af
störfum sem framkvæmdastjóri
LR gafst honum meiri tími til að
snúa sér að því að leika á leiksvið-
inuíIðnó,og hefurfrá árinu 1975
verið einn af aðalleikurum félags-
ins. Auk þess lék hann talsvert
hjá Sjónvarpinu og kom fram í
mörgum útvarpsleikritum. Guð-
mundur var mjög vandaður lista-
maður og vann að öllum sínum
hlutverkum af mikilli natni og
samviskusemi. Hann var að mínu
mati ört vaxandi leikari og var
sífellt að þroskast í list sinni, allt
til síðustu stundar. Best kom það
í ljós á liðnum vetri með leik hans
í leikritinu „Þar sem djöflaeyjan
rís“, en það leikrit var sýnt í
skemmunni á Meistaravöllum við
miklar vinsældir. Þar reis
leiktúlkun hans hátt.
Guðmundur var mikill gæfu-
maður í einkalífi sínu. Kvæntur
var hann Sigríði Hagalín leik-
konu og var sambúð þeirra mjög
farsæl. Þau eignuðust eina dótt-
ur, Hrafnhildi að nafni, sem nú
stundar framhaldsnám í tónlist á
Spáni.
Ég veit að Guðmundar er sárt
saknað, af öllu leikhúsfólki á
Reykjavíkursvæðinu og víðar.
Hann var ljúfmenni í allri dag-
legri umgengni. Skyldurækinn,
orðheldinn og ósérhlífinn til allra
starfa. Hann vildi jafnan leysa
hvers manns vanda. En sárastur
er að sjálfsögðu söknuðurinn hjá
hans nánustu, eiginkonu, dóttur,
Kristínu stjúpdóttur hans og hjá
aldinni móður.
Ég og kona mín sendum þeim
hugheilar samúðarkveðjur.
Blessuð sé minning Guðmund-
ar Pálssonar. Kiemenz Jónsson
Kveðjafrá
Leikfélagi
Reykjavíkur
Leikfélag Reykjavíkur sér nú á
bak einum traustasta og besta
starfsmanni sem nokkurt leikhús
getur átt. Guðmundur Pálsson
leikari sem gjarnan hélt því fram
að enginn væri ómissandi og
maður kæmi í manns stað í
leikhúsinu skilur nú eftir sig það
skarð í röðum félagsmanna
Leikfélags Reykjavíkur sem ekki
verður fyllt. I ríflega þrjátíu ár
hefur hann verið einn helsti mátt-
arstólpi félagsins og svo sam-
gróinn því að nánast er útilokað
að gera sér í hugarlund Leikfélag
Reykjavíkur án Guðmundar
Pálssonar.
Auk þess að starfa sem leikari
hjá Leikfélaginu á fjórða áratug
var hann framkvæmdastjóri þess
í tvo áratugi og sat í stjórn og
leikhúsráði árum saman. Sem
framkvæmdastjóri og stjórnar-
maður var hann meðal þeirra sem
stærstan hlut áttu í því mikla átaki
að gera Leikfélag Reykjavíkur að
fullgildu atvinnuleikhúsi þar sem
listamennirnir gátu helgað sig
starfi sínu heilir og óskiptir í stað
þess að þurfa að sinna list sinni í
tómstundum frá annarri vinnu.
Hann var fulltrúi Leikfélags
Reykjavíkur í Byggingarnefnd
Borgarleikhússins frá upphafi og
átti sinn stóra þátt í því að það
veglega hús er nú risið og Leikfé-
lagið mun innan tíðar flytja starf-
semi sína þangað. Er sárt til þess
að hugsa að honum skyldi ekki
endast aldur til að sjá þann stóra
draum sinn rætast.
En Guðmundur lagði sitt af
mörkum á fleiri sviðum, hann var
einn aðalhvatamaður þess að
stofnaður var lífeyrissjóður fyrir
leikara og starfsfólk leikhússins
árið 1971 og sat í stjórn sjóðsins
frá upphafi jafnframt því sem
hann annaðist daglegan rekstur
hans. Einnig átti hann sæti í trún-
aðarmannaráði Félags íslenskra
leikara sem fulltrúi leikara
Leikfélagsins og var varaformað-
ur þess um skeið.
Þessi upptalning á störfum
Guðmundar er að sjálfsögðu
langt frá því að vera tæmandi en
gefur þó nokkra hugmynd um
það sem hann kom í verk með-
fram aðalstarfi sínu sem leikari
hjá Leikfélagi Reykjavíkur.
Ég mun ekki rekja leikferil
hans hér en sennilega hefur hann
leikið fleiri hlutverk hjá Leikfé-
lagi Reykjavíkur en flestir aðrir
leikarar síðustu 30 árin. Þar á
meðal eru bæði stórar og smáar
perlur sem lifa í minningunni.
Nægir þar að nefna hans síðasta
hlutverk, Tomma í „Djöfla-
eyjunni”, sem hann skilaði á sér-
staklega eftirminnilegan hátt.
Ég sem þetta rita kynntist
Guðmundi fyrir hartnær þrjátíu
árum þegar ég fór að venja kom-
ur mínar baksviðs í Iðnó og alla
tíð síðan hafa hann og Leikfé-
lagið verið óaðskiljanleg í mínum
huga. Síðar átti ég því iáni að
fagna að starfa með honum í
rúma tvo áratugi sem leikara og
að ýmsum félags- og
hagsmunamálum leikara. Það
samstarf varð mér ómetanleg
reynsla enda hafði Guðmundur
til að bera alla helstu kosti sem
leikhúsmann geta prýtt, sam-
viskusemi og vandvirkni í hverju
verki og þó umfram allt einstaka
skyldurækni og trúmennsku við
leikhúsið og leiklistina.
Með þessum línum vil ég votta
Guðmundi Pálssyni virðingu og
þakkir Leikfélags Reykjavíkur
fyrir ómetanlegt starf hans í þágu
félagsins og leiklistarinnar í hálf-
an fjórða áratug. Jafnframt votta
ég eiginkonu hans Sigríði Haga-
Iín, dætrum þeirra, barnaböm-
um, móður hans og öðram vand-
amönnum innilega samúð okkar.
Sigurður Karisson
Guðmundur Pálsson leikari er
látinn. Mikill mannkostamaður
sem ekki mátti vamm sitt vita,
virtur í hópi leikhúsfólks, áhuga-
samur, samviskusamur og
traustur samstarfsmaður.
Fréttin um lát hans kom óvænt,
hann var í blóma lífsins. Hafði að
vísu fyrr í sumar fengið vægt
hjartaáfall og gengist undir rann-
sókn sem ekki benti til alvarlegs
meins, þótt þessi aðvörun hafi ef-
laust vakið honum ugg eins og
okkur hinum. Þau hjónin, Sig-
ríður og hann, héldu full
bjartsýni til Spánar til fundar við
dóttur sína Hrafnhildi sem þar
hefur verið við tónlistarnám.
Fyrstu nóttina ytra lést hann í
svefni.
Það er mikill sjónarsviptir að
Guðmundi Pálssyni og skarð fyrir
skildi í starfsemi Leikfélags
Reykjavíkur. Guðmundur helg-
aði leiklistinni alla sína starfs-
krafta. Hann stundaði nám við
Leiklistarskóla Þjóðleikhússins á
sínum tíma og lék þar nokkur
hlutverk. Síðar fór hann til fram-
haldsnáms í Vín en réðst loks til
starfa hjá Leikfélagi Reykjavíkur
og starfaði þar allt til dauðadags,
á fjórða áratug. Leikfélagið og
starfið þar var honum ekki bara
atvinna, heldur líf hans og yndi
og hann bar velferð félagsins fyrir
brjósti öðrum fremur. Guð-
mundur sat lengi í stjórn Leikfé-
lagsins og var gjaldkeri þess og
framkvæmdastjóri í tæpa tvo ára-
tugi allt fram til ársins 1976. Sam-
starf hans og Sveins Einarssonar
leikhússtjóra skilaði af sér merku
og gróskumiklu leikhússtarfi allt
frá því að Leikfélagið varð
atvinnuleikhús 1963 og þann
tæpa áratug sem þeir störfuðu
saman. Fyrir tveimur árum var
Guðmundur aftur kosinn í stjórn
Leikfélagsins. Okkur, sem þá
vorum við stjórnvölinn, þótti
þörf á rosknum og reyndum sam-
starfsmanni og lét Guðmundur til
leiðast. Nutum við reynslu hans,
ábyrgðartilfinningar og áhrifa allt
til hinstu stundar. Veitti hann
okkur ánægjulegt aðhald. Þótt
hann væri ljúfmenni hið mesta
gat fokið í hann fyndist honum
ekki rétt staðið að málum. Fylgdi
hann þá sjónarmiðum sínum eftir
af festu og einurð en ekki erfði
hann misklíð við nokkurn mann.
Guðmundur lék á ferli sínum
mikinn fjölda hlutverka hjá
Leikfélaginu, alls munu þau nálg-
ast hundraðið og fjölmörg þeirra
eru okkur áhorfendum huggun í
minningunni, nú þegar leikarinn
er allur. Meðal veigamestu hlut-
verka hans má nefna Túsenbach í
Þrem systrum, Lucky í Beðið etir
Godot, Pétur í Sögu úr dýragarð-
inum, Stómil í Tangó, Stúdíósus í
Jörundi, Tesmann í Heddu Ga-
bler, Harry í Hjálp, Hans í Selur-
inn hefur mannsaugu og nú síð-
ustu ár m.a. pabbann í Jóa, Mon-
sjúr í Gísl og Ólaf í Land míns
föður. Eru þá ótaldar margar óg-
leymanlegar persónulýsingar
hans í gamanleikjum og revíum,
ég minnist bara frá allra síðustu
árum Raymonds í Forseta-
heimsókninni, prestsins í Hass-
inu hennar mömmu, saksókna-
rans í Félegu fési og Kvists í
Draumi á Jónsmessunótt - og
auðvitað mætti lengi telja því að
Guðmundur kunni þá list að gera
sér mat úr litlum hlutverkum ekki
síðuren hinum veigameiri. Hann
var leikari sem stöðugt var að
þroskast og þróa list sína. Hann
bjó yfir eiginleikum sem nýttust
honum hvað best sem gaman-
leikara: smitandi hlýju og glað-
værð, sjálfsagðri og eðlilegri
sviðsnærveru sem gat þó virkað
innilega kauðsk ef á þurfti að
halda - allt virtist svo fyrirhafnar-
laust. Hann var orðinn meistari í
sköpun skringilegra karla og
hafði hin síðari ár skipað sér í hóp
okkar vinsælustu gamanleikara.
Það var oft gaman að fylgjast
með áhorfendum þegar Guð-
Flmmtudagur 20. ágúst 1987 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 7