Þjóðviljinn - 13.11.1987, Blaðsíða 4

LEIÐARI
Þjóðarbókhlaðan og menningarstefnan
Paö vantar ekki aö ráöamenn fari hlýjum oröum
um íslenska menningu. Þarf ekki einu sinni hátíöleg
tækifæri til. Menningin íslenska, segja þeir, er okkar
fjöregg, okkar besta landvörn, án hennar erum við
ekki og verðum ekki sjálfstæð þjóö. Það ber aö hlúa
að henni meö öllum hugsanlegum hætti.
En í þessum efnum hættir orðum og gjöröum til aö
veröa einskonar ógæfusamir elskendur sem ekki fá
aö hittast og fallast í faöma. Að minnsta kosti hefur
reyndin orðið sú að á Alþingi íslendinga hefur reynst
auövelt að berja saman meirihluta sem fellst á það
aö þaö sé upplagt aö spara við menninguna. Og eru
þó framlög til lista og menningarlífs í þrengri merk-
ingu varla nema svosem hálft prósent af útgjöldum
ríkisins.
Ekki nóg með aö þessir menn vilji skera niður hin
og þessi framlög. Þeir eru furöu fljótir að brjóta lög
sem þaö sama Alþingi haföi áöur sett og átti aö
tryggja þaö að tiltekin starfsemi eða framkvæmdir
slyppu sæmilega undan árvissri niðurskurðaráráttu.
Við gætum minnt á Kvikmyndasjóð sem oft hefur
verið stoliö af. Og nú síðast á aö stela 127 miljónum
króna af Þjóöarbókhlöðunni.
Eins og menn muna fann Sverrir Hermannsson
þáverandi menntamálaráðherra upp á sérstökum
eignaskatti til að rísa undir þjóðarátaki til byggingar
þjóðarbókhlöðu - bókahallar þeirrar sem Alþingi
sjálft hafði ákveðið að þjóðin gæfi sér í tilefni ellefu
hundruð ára afmælis Islandsbyggðar 1974. Þessi
sérstaki skattur átti að skila 177 miljónum króna á
næsta ári - en samkvæmt fjárlagafrumvarpinu eiga
aðeins 50 miljónir að fara til framkvæmda á árinu.
Þessi ráðstöfun er vitanlega siðlaus. Hún er í hróp-
legri mótsögn við svardagana alla um gildi menning-
ar og um Bókaþjóðina miklu. Hún riðlar enn því
undirbúningsstarfi sem unnið hefur verið á Lands-
bókasafni og Háskólabókasafni. Hún framlengir það
ófremdarástand sem ríkir í Háskólanum - um leið og
ráðherrar hafa uppi svardaga um skilning sinn á gildi
Háskólans skrúfa þeir fyrir súrefni til heila hans,
bókasafnsins. EinarSigurðsson háskólabókavörður
segir reyndar í nýbirtri grein að „hvergi á Vestur-
löndum er að finna háskóla sem býr hlutfallslega við
jafnrýran ritakost". Og niðurskurðurinn er heimsku-
legur einnig vegna þess, að það er dýrt að hafa hús í
smíðum kannski áratugum saman án þess að not
verði af þeim höfð.
í fyrrnefndri grein minnti Einar Sigurðsson á það,
að aldamótakynslóðin, sem varfáliðuð og fátæk var
ekki nema þrjú ár að byggja Safnahúsið - og hann
spyr hvort hin framkvæmdaglaða kynslóð samtí-
mans (sem nýbúin er að byggja Flugstöð og Kringlu
á stuttum tíma) ætli að verða þrjá áratugi að byggja
Þjóðarbókhlöðu. (Framkvæmdir við hana hófust
1978). Það er von að spurt sé. Hvernig stendur
annars á því, að aldamótakynslóð, eða þá kreppu-
kynslóðin fátæka sem reisti Þjóðleikhúsið og ótrú-
lega mikið af skólahúsum, hefur um margt verið
röskari í því að byggja yfir menninguna og stofnanir
hennar en það ríka fólk sem nú lifir, býr í 48 fermetr-
um húsnæðis hver sál og á hundrað þúsund bíla?
Svarið kemur kannski ekki allt í einu. En einn hluti
þess er sú trú, að markaðslögmál og einstaklings-
framtak leysi allan vanda, og hefur náð æ sterkari
tökum bæði á Sjálfstæðisflokki og nágrönnum hans í
pólitík. í framhaldi af því hefur mikið verið fimbul-
fambað um það á liðnum misserum að menning væri
líka markaðsvara og góð fjárfesting og að frjálsir
einstaklingar ættu að efla hana með fjárframlögum
og þar fram eftir götum. Vitanlega er það ekki nema
gott og blessað þegar einstaklingar og fyrirtæki
þeirra leggja menningunni lið, en því miður er það
reynsla Islendinga og fleiri, að slíkt dugar skammt-
slík menntavinátta er eins og hvert annað happ í
mannlegu félagi, svo notuð séu orð Halldórs Lax-
ness um Ragnar í Smára. Og happdrættisvinningar
eru því miður fáir. Altént er það óviðunandi að stefna
málum í það horf, að það getur verið háð afkomu eða
duttlungum nokkurra stórfyrirtækja hvort tiltekin
menningarstarfsemi fær að lifa á íslandi eða ekki.
Sem fyrr segir: öllum er velkomið að leggja menn-
ingunni lið og leiðirnar til þess eru margar. En þetta
einkaframtaks- og markaðshjal hefur haft þær afleitu
aukaverkanir að drepa á dreif umræðu um hlut al-
mannavaldsins í menningarstarfsemi allskonar.
Slævt hana. Látið framlög til menningarstarfsemi og
stofnanadrabbastniður-eins og hráskinnsleikurinn
um Þjóðarbókhlöðuna er ömurlegt dæmi um.
Meini menn eitthvað með svardögum um menn-
ingu er það lágmarkskrafa að látnir séu í friði þeir
peningar sem henni eru merktir, eins og réttilega er
bent á í nýsamþykktri ályktun landsfundar Alþýðu-
bandalagsins um menningarmál. Og sú krafa hlýtur
að fara næst, að þjóðin fái að vita að við ætlum ekki
að hrekjast fyrir markaðsvindum, enda má menning
smáþjóðar síst við slíku kæruleysi á okkar öld. Og þá
er ráð að byrja á því að tvöfalda heildarframlög til
lista- og menningarmála, eins og lagt er til í sömu
ályktun. áb
KUPPT OG SKORIÐ
Ríkisútvarpið
fær prik
Þjóðviljinn hefur tekið upp
frétt sem Ríkisútvarpið sagði
fyrst frá síðastliðið mánudags-
kvöld. Greint hefur verið frá
upplýsingum um tengsl Stefáns
Jóhanns Stefánssonar forsætis-
ráðherra og CIA, bandarísku
leyniþjónustunnar, á árunum
1947-9. Þessar upplýsingar koma
frá Norðmanninum Tangen,
sagnfræðingi sem hefur undir
höndum gögn úr skjalasafni
Harry Trumans þáverandi
Bandaríkjaforseta.
Allar nýjar upplýsingar um
fyrri tíð eru fréttnæmar. En þegar
um er að ræða samband íslensks
forsætisráðherra við sendiboða
risaveldis þá er um stórfrétt að
ræða, einkum ef viðkomandi ráð-
herra átti gildan þátt í ákvörðun-
um á borð við inngöngu íslands í
NATO 1949, ákvörðun sem var
og er enn ákaflega umdeild.
Vissulega hefði verið gaman
fyrir Þjóðviljann að „eiga“ þessa
frétt en við hljótum að gefa
fréttastofu Ríkisútvarpsins prik
fyrir að verða fyrst með fréttirnar
að þessu sinni. Fróðlegt er að sjá
hvernig aðrir fjölmiðlar taka á
málinu.
Feilskot DV
DV birtir í gær frétt á baksíðu
sem virðist til þess ætluð að binda
endi á umræðuna um Stefán Jó-
hann og CIA. Þar segir: „í skjali
því sem norski sagnfræðingurinn
Dag Tangen fann á þjóðskjala-
safni Bandaríkjanna um ísland
kemur ekki fram að bandarísk
yfirvöld hafi haft samráð við ís-
lenska stjórnmálamenn.“
Þjóðviljinn hefur fyrir því ör-
uggar heimildir að hér sé um að
ræða missögn hjá DV. Skjölin,
sem Tangen hefur í fórum sínum
og snerta ísland eru a.m.k. þrjú.
Eitt þeirra er skýrsla Þjóðarör-
yggisráðsins til Trumans forseta.
í því er lýst ótta íslenskra ráða-
manna við uppreisn kommún-
ista. Þetta er skjalið sem DV talar
um í gær. Upplýsingar, sem koma
fram í því eru ekki nýjar og hefur
þeirra verið getið í íslenskum rit-
um.
En það skjal, sem nú vekur
mest umtal vegna þess að þar er
Stefán Jóhanns getið, er sérstök
skýrsla frá CIA til forsetans. Hún
er ódagsett, eins og títt mun um
slíkar skýrslur, en af númeri
hennar má ráða að hún er líklega
frá 1948.
Er einhverjum
illt?
Tíminn tekur á þessu máli í
leiðara gær og telur það vera nýja
„ófrægingarherferð gegn Stefáni
Jóhanni Stefánssyni, fyrrum for-
sætisráðherra, og sannleikurinn í
því máli sóttur til Einars Olgeirs-
sonar. En að auki er fundinn til
óþekktur sagnfræðingur, sem
kinkar kolli og segir að málið
komi sér ekki á óvart, þ.e. að
Stefán Jóhann hafi starfað með
bandarísku leyniþjónustunni í
forsætisráðherratíð sinni
Hann var sæmdarmaður en sætti
ofsóknum af hendi Þjóðviljans.
Nú eiga þessar ofsóknir að ganga
út yfir gröf og dauða. Ekkert
finnst þeim, hinum nýju herrum í
Alþýðubandalaginu, nógu frá-
leitt, aðeins ef það svertir minn-
ingu Stefáns Jóhanns.“
Það liggur við að gömlum dag-
blaðalesanda vökni um augu yfir
slíkum texta. Hvað sem veröldin
vill og hvort sem hennar hvel
snýst hratt eða hægt, þá stendur
hinn eini sanni Tími í stað. Nafn
leiðarans er og í sama anda: „Út
yfir gröf og dauða“.
Sloppy Joe
Leiðarahöfundi Tímans feilar
ekki í gömlum söguskýringum
Framsóknar. Rosknir menn
muna að Framsóknarflokkurinn
átti ekki aðild að Nýsköpunar-
stjórninni, sem að lokinni
heimsstyrjöldinni síðari kom því
til leiðar að stríðsgróði íslendinga
var að miklu leyti notaður til að
byggja frystihús og kaupa togara.
Sjálft orðið „nýsköpun“ brennur
á tungubroddi Framsóknar-
mannsins jafnheitt nú og fyrir
fjórum tugum ára.
„Eftir að svonefnd ný-
sköpunarstjórn hafði eytt öllu fé
þjóðarinnar fyrir atbeina kom-
múnista var mynduð þriggja
flokka stjórn 1947 undir forsæti
Stefáns Jóhanns. Auk Alþýðu-
flokks tóku Sjálfstæðisflokkur og
Framsóknarfíokkur þátt í stjórn-
arsamstarfinu. Þar sem ljóst var
að kommúnistar báru meginsök á
óförum nýsköpunar hófu þeir
gegndarlausan áróður gegn nýju
stjórninni, og þó einkum forsæt-
isráðherra hennar. Hefur ekki
annar eins óhroði sést á prenti og
í Þjóðviljanum um Stefán Jó-
hann. Til marks um hroðann,
sagði Þjóðviljinn frá hundi á
Keflavíkurflugvelli sem hefði
verið skírður í höfuð íslenska for-
sætisráðherrans, en hundurinn
hét Sloppy Joe. Annað var eftir
þessu."
Olían sem hvarf
Það er gott að vera minnugur.
Aftur á móti getur það líklega
stundum komið sér illa að sjá
ekki nútímann í réttu ljósi af því
að fortíðin er svo ofarlega í huga
manni. Hætt er við að umfjöllun
um atburði líðandi stundar verði
þá eilíf upprifjun á því sem gerð-
ist í „den tid“.
Olía er horfin úr geymum
Bandaríkjahers ofan við Njarð-
vík. Menn óttast mengun í vatns-
bólum. í einu dagblaðanna hefur
verið nefndur sá möguleiki að
olían hafi ekki runnið niður í
jörðina heldur hafi henni verið
stolið. Þurfa menn kannski væn-
an skammt af fortíðarhyggju til
að láta sér detta þjófnað í hug?
Má vera að hugurinn þurfi að
vera upptekinn af þeim olíuævin-
týrum sem urðu á þessum slóðum
á fyrri hluta sjötta áratugarins og
enduðu að hluta til austur á Litla
Hrauni en að hluta til í Alþjóða-
bankanum.
Já, menn skyldu varast að
þrýstiprófa sig inn í slysin, svo að
notað sér orðalag Tímans í for-
síðufrétt í gær. ^p
þJÓÐVILJINN
Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis
og verkalýðshreyfingar
Útgefandi: Útgáfufélag Þjóðviljans.
Framkvœmdastjórl: Hallur Páll Jónsson.
Rltatjórar:Árni Bergmann, össurSkarphéöinsson.
Fréttastjórl: Lúövík Geirsson.
Blaðamenn: Elísabet K. Jökulsdóttir, Guðmundur Rúnar Heiöarsson,
Hrafn Jökulsson, HjörleifurSveinbjörnsson, Kristín Ólafsdóttir,
KristóferSvavarsson, Logi Bergmann Eiösson (íþróttir), MagnúsH.
Gíslason, MöröurÁrnason, ÓlafurGíslason, Ragnar Karlsson,
SigurðurÁ. Friðþjófsson, Vilborg Davíösdóttir.
Handrita- og prófarkaleatur: Elías Mar, Hildur Finnsdóttir.
Ljósmyndarar: Einarólason, SigurðurMarHalldórsson.
Útlltstolknarar: Sævar Guöbjörnsson, Garðar Sigvaldason, Margrót
Magnúsdóttir.
Skrlf8tofustjórl: Jóhannes Harðarson.
Skrifstofa: Guörún Guðvarðardóttir, Kristín Pótursdóttir.
Auglýsingastjóri: Sigríður Hanna Sigurbjörnsdóttir.
Auglýsingar: Unnur Ágústsdóttir, Olga Clausen, Guðmunda Krist-
insdóttir.
Símavarsla: Hanna Ólafsdóttir, Sigríður Kristjánsdóttir.
Bílstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Útbreiðslu-og afgreiðslustjóri: HörðurOddfríðarson.
Útbrelðsla: G. MargrótÓskarsdóttir.
Afgreiðsla: Halla Pálsdóttir, HrefnaMagnusdóttir.
Innheimtumenn: Brynjólfur Vilhjálmsson, OlafurBjörnsson.
Útkeyrsla, afgreiðsla, ritstjórn:
Síðumúla 6, Reykjavík, sími 681333. _____
Auglýsingar: Síðumúla 6, símar 681331 og 681310.
Umbrot og setning: Prentsmiðja Þjóðvlljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verð í lausasölu: 55 kr.
Helgarblöð:65 kr.
Áskrlftarverð á mónuði: 600 kr.
4 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 13. nóvember 1987