Þjóðviljinn - 16.12.1987, Blaðsíða 12

Islenskir lesendur
eru sjálfstæðir
Rœttvið Vigdísi Grímsdóttur um Kaldaljós
„Mérfinnstég bara veraað
byrja núna, en hvert fram-
haldið verður ræðst mikið af
því hvaða viðtökur Kaldaljós
fær,“ segir Vigdís Grímsdóttir,
en undirritaður hefur komið
sérfyrirviðeldhúsborðiðhjá
henni í Norðurmýrinni. Kaffit-
ár í bollum, Kaldaljós á borði,
úti rigningarsuddi, inni samtal
umskáldagaldur.
Vigdís hefur sent frá sér sína
fyrstu skáldsögu, en sagan ber
þess engin merki að hér sé um
frumraun að ræða, heldur er
Kaldaljós fullþroska skáldskapur
og kemur ekki á óvart þegar litið
er til fyrri bóka Vigdísar, smás-
agnasafnanna Tíu myndir úr lífi
þínu og Eldur og regn, en strax
með fyrstu bók sinni sýndi Vigdís
að mikils var af henni að vænta í
framtíðinni og Kaldaljós sýnir að
hún stendur undir þeim vænti-
ngum.
Skáldsagan
ekki kraftaverk
„Ég skrifaði fyrri bækur mínar
með vinnu en undanfarið eitt og
hálft ár hef ég eingöngu fengist
við skriftir og Kaldaljós er afrak-
sturinn af því.
Það er mikill munur að geta
unnið svona skipulega að skáld-
skapnum. Það er fyrst og fremst
spurningin um vinnubrögð. Ég
fékk 10 mánaða ritlaun hjá ríkinu
og frá því í mars hef ég verið á
mánaðalaunum hjá Svart á hvítu.
Pað hefur gert mér kleift að
ganga að þessu sem hverri ann-
arri vinnu og ég hef því losnað við
þessa svakalegu togstreitu sem
skapast þegar skrifað er í hjá-
verkum og tíma stöðugt stolið frá
fjölskyldu og svefni.
Fólk fær ekki notið sín í skáld-
skap nema það hafi óskiptan
tíma. Fyrr er ekki hægt að gera
kröfur til skálda. Skáldsagan er
ekkert kraftaverk heldur afrakst-
ur vinnu.“
Fyrirmyndir persóna
Kaldaljós skiptist í tvo hluta,
annarsvegar bernskuminningar
Gríms úr þröngum firði undir
háum fjöllum og hinsvegar Grím
í Reykjavík nútímans. Hver er
kveikjan að sögunni?
„Það má segja að þessi saga
spretti út úr smásögu sem ég
skrifaði. Þegar ég vann að henni
kynntist ég heimildum um þenn-
an horfna tíma, sem fyrri hluti
bókarinnar fjallar um. Þessar
heimildir sóttu að mér og ég gai
ekki gleymt þeim. Það atvikaðisl
svo þannig að ég lagðist í þessai
heimildir og las sögur og sagnii
frá Austfjörðum. Þó bókin beri
þess ekki mikil merki þá liggui
mikil heimildavinna að baki sög-
unni.
Flestar persónur sögunnar eigc
sér fyrirmyndir, sumar á lífi en
aðrar látnar. Ég þurfti að sækja
um leyfi hjá nokkrum sem eru í
sögunni og fékk það. Aðalpers-
ónan Grímur, á sér lifandi fyrir-
mynd. Það er kannski réttara að
segja að beinagrindin af persón-
unni sé lifandi maður, en að stær-
stum hluta er hann lifandi skáld-
skapur."
Það er frekar óvenjulegt að
skáldkona skrifi bernskuminn-
ingar stráks.
„Það kom aldrei annað til
greina. Grímur var strákur og
Suður-Amerískum bók- 1
menntum?
„Nei. Það eru engin suður-
amerísk áhrif í þessari sögu. Að
mínu viti er þetta mjög íslensk
bók. Tali menn um suður-
amerísk áhrif í sögunni eru þeir
blindir á íslenska sögu og menn-
ingu, þá hafa þeir riðið gljáandi
hesti inn í nútímann og gleymt
ýmsum gildum sem skipta Islend-
inga miklu máli. Við þurfum ekki
að sækja í smiðju þeirra sem búa í
Suður-Ameríku, við höfum allt
hér, enda get ég ekki betur séð en
að menn nýti sér þann arf
fullkomlega sem skrifa bækur á
íslandi í dag. Þetta er ákveðið
raunsæi.“
Nöfn hafi náftúru
Nöfn virðast skipta miklu máli
í sögunni. Það virðist enginn til-
viljun að Grímur heitir Grímur.
„Það skiptir miklu máli að
nöfnin hafi náttúru. Svava þýðir
t.d. hin endurborna, en Gottína
gengurafturíhenni. Það erísam-
ræmi við hringinn en í Kaldaljósi
er ég að fjalla um hringkenning-
una, þar sem allt leitar aftur til
sjálfs sín og endurtekur sig.
Astæðan fyrir því að mér er svo
hugleikið að fjalla um þessa
kenningu er að hún hentar sög-
unni og þetta er mjög rótgróið í
íslendingum. Þessi trú blundar í
mörgum, jafnvel í hörðustu línu-
mönnum."
Áður hefurðu fýrst og fremst
fengist við smásöguna en með
Kaldaljósi ræðstu í mjög viða-
mikla skáldsögu. Hvort formið
krefst meira af höfundinum?
„Öll form í skáldskap krefjast
jafn mikils af höfundum. Það er
regin misskilningur ef fólk heldur
að það sé léttara að skrifa smá-
sögu. Það er svo annað mál hvaða
form á betur við hvern höfund á
hverjum tíma og þá kallar efnið
einnig á mismunandi form og úr-
vinnslu.“
Á skáldsagan upp á pallborðið
í dag?
„Ég vona það, hún á að
minnsta kosti fullt erindi. Það eru
skrifaðar margar góðar skáld-
sögur í dag og þær eru mjög ólík-
ar þannig að ekki er hægt að finna
neina beina sameiginlega línu í
skáldskapnum. Höfundarnir
koma úr öllum áttum. Eftir hálfa
öld verður kannski hægt að búa
til beina línu og isma úr öllu sam-
an. Megin einkennið á höfundum
nú sýnist mér vera að þeir eru
mjög samkvæmir sjálfum sér og
hlaupa ekki á eftir einhverjum
markaðsdyntum.
íslenskir lesendur eru mjög
sjálfstæðir þó reynt sé að hafa
áhrif á þá úr öllum áttum. Þeir
lesa nokk það sem þeim sýnist og
ég hef þá trú að fólk lesi meira en
sagt er.“ -Sáf
Að mínu viti er
Kaldaljós mjög ís-
lenskbók.segir
Vigdís Grímsdóttir
grunnur sögu hans og ferðalög
hans í gegnum lífið heillaði mig.
Það lá því beint við að skrífa
þessa bók svona. Ég hafði ákveð-
inn efnivið í höndunum og ætlaði
að haldi mig við hann.“
Á gljáandi hesti
inn í nútímann
Er feminisminn í bókmenntum
dauður?
„Ég hvorki játa né neita
neinum isma. Ég er bara að skrifa
sögu sem ég vona að höfði til sem
flestra. Sjálf er ég enginn femin-
isti vegna þess að það er andstætt
lífsskoðun minni. Ég held að
konur og spyrlar ættu að hætta
öllu ismatali, það þjónar engum
tilgangi."
Þjóðsagnaminni eru mjög rík í
frásögninni en þau virðast njóta
stöðugt meiri hylli hjá íslenskum
höfundum. Eru þetta áhrif frá
12 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN