Þjóðviljinn - 08.05.1988, Side 11

„Nóttúran ein er sönn
því hún er list guðs“
Endurminningar Sólveigar Önnu Hooke fró
íslendingabyggðum íVesturheimi ó fyrri hluta aldarinnar
Vetur við Barney’s Point
Það var árla morguns 1930
í Riverton. ísnálar héngu í loft-
inu er við köfuðum snjóinn
þangað sem hundarnir höfðu
verið spenntir fyrir hinn vold-
uga sleða föður okkar.
Hundaeykið samanstóð af
fimm eskimóa-sleðahundum,
glefsandi og urrandi í óþolin-
mæði eftir að komast af stað.
Forystuhundurinn „Crusoe“
tók vandann af stjórnun hinna
fjögurra, stöðu sem hann hélt
allt sitt líf. Ég minnist þess að
pabbi sagði frá því hvernig
hann reyndi að létta álagið á
Crusoe með því að setja hann
næstfremstan í eykið. Crusoe
hafnaði því og lagðist niðurog
þar lá hann þar til hann var
aftur settur í forystuna.
Sleðinn var með tjörusegls-
blæjum á hliðunum, klæddur
innan og bólstraður með ullar-
efnum. Mamma, Margrét og ég
voru dúðaðar inni og ferðin hófst
með kæti og hlátrum, niður „Ice-
landic River“, að Winnipegvatni,
frosnu og snæviþöktu svo langt
sem augað eygði. Hundarnir
lögðust í klafana, pabbi hvatti þá
tímunum saman milli áninga,
sem rufu keyrsluna eftir víðáttu
auðnarinnar. Nóttin féll á og frá
rennirekkju okkar horfðum við
til mánans, stjarnanna og norður-
ljósanna, sem brugðu töfrabirtu
yfir hina hvítu veröld. í fjarska
sást stakt ljós frá glugga á bjálka-
kofa við D’Arcy’s Point. Þar
fögnuðu okkur hjónin Jimmy
D’Arcy með dökkum tindrandi
augum sínum geislandi af ham-
ingju og buðu okkur inn á hið
hlýja vistlega heimili sitt, þar sem
við gistum eftirað hafa neytt villi-
bráðar og heimabakaðs flat-
brauðs til kvöldverðar.
Snemma næsta morgun var
lagt af stað til verbúðanna og
seint um kvöldið komum við til
bjálkakofans, sem verða skyldi
heimili okkar um veturinn.
Venjulega voru nokkrir hinna
fiskimannanna þegar komnir eða
komu skömmu síðar. Á góðviðr-
isdögum var okkur Margréti leyft
að fara út og fylgjast með mönn-
unum draga net sín upp um götin
á ísnum. Stundum sýndum við
það hugrekki að taka upp ný-
veiddar geddur en aldrei álana,
sem bæði vöktu okkur áhuga og
hrylling. Við vorum fegnar að
þurfa ekki að borða þá, þar sem
þeir voru einungis hirtir í hunda-
fóður.
Það var dag nokkurn er við
Margrét vorum úti að leika okk-
ur, að við kynntumst því að lífið
krefst stundum harðneskju. Við
höfðum gengið að viðarhlaða og
skelfdumst er við sáum blóð-
rauða bletti í snjónum. Gat þetta
verið blóð? Margrét tók upp
eitthvað smátt og loðið. Þvílík
skelfing! Þetta var eyra - eyra af
hvolpi. Og fleiri eyru voru um-
hverfis. Hver hafði sýnt slíka
grimmd? spurðum við og ótti og
skelfing greip okkur er við
heyrðum ýlfrið í hvolpunum. Við
hlýddum á móður okkar með tár-
in í augunum, er hún sagði okkur
að klippa þyrfti eyru hvolpanna
svo þau frysu ekki, en það væri
mun kvalafyllra að missa eyrun
þannig. Seinna komumst við að
því að oft þurfti að stýfa rófur
þeirra einnig til þess að andgufa
eins frysi ekki á rófu þess næsta
fyrir framan í eykinu.
Sagt er að erfiðleikar laði fram
eiginleika sem ekki hefðu komið
fram við hagstæðari skilyrði.
Þetta sannaðist í veiðistöðinni.
Flesta daga voru vinnuáhöld búin
til úr „drasli“, sleðar seglbúnir til
þess að auðvelda ferðir um ísinn,
ofnar gerðir úr tunnum og traust
húsgögn úr viðum trjánna í nág-
renninu. Uppáhalds leikföngin
mín voru brúða skorin úr neta-
korki. Vöggur okkar sem hengu í
ioftinu til hlýinda voru listilega
gerðir bátar, málaðir í skærum
litum. Þær voru settar á flot þegar
kom fram á sumar. Svo smíðaði
pabbi handa okkur sleða og
vagna. Sá kunni að fara með
hamar og sög! Ekki má gleyma
sokkunum sem amma Björnsson
prjónaði úr ullarbandi sem hún
spann sjálf. Þeir voru dásamlega
hlýir, en það klæjaði undan þeim!
Með vorinu tók ísinn að leysa
og við tókum með gleði og kappi
að undirbúa heimferðina til Ri-
verton, áður en ferð yfir ísinn
yrði of áhættusöm. Við kvöddum
með gleði vetrarbústaðinn og
litum síðan til baka með snert af
trega.
Fóru foreldrar þínir með þig í
tjaldferð þegar þú varst lítil?
Þannig spurði ein dætra minna
mig í byrjun sjötta áratugarins,
þegar við áðum við Minnisota-
vatn á almenningstjaldstað
þöktum tjöldum, hjólhýsum og
bátum. Ekki stóð á svari mínu.
Engir fóru í tjaldferðir á þeim
tíma og hugur minn reikaði aftur
til bernsku minnar með foreldr-
um mínum, Jóni og Jóhönnu
Björnsson frá Riverton og systur
minni Margréti (íslenskukennari
þar við skólann), við vatn miklu
stærra og stórkostlegra, Winnip-
egvatn. Að kvöldi stigum við um
borð í fiskibátinn J.R. Spear við
Hnausabryggju, næstum veikar
af eftirvæntingu, þar sem jafnvel
ferð með vörubíl að Hnausahöfn
var ævintýri. Ferð okkar hófst
síðan með dyn frá vél hins öfluga
Spear, sem klauf öldurnar norður
til Berensár, þeirra erinda að
bvggja aftur upp veiðistöðina að
Sandy Bar. Minningar mínar frá
veiðistöðinni eru eingöngu fagr-
ar: um sólskinsdaga með Mar-
gréti að grafa eftir froskum í
sandinum, fund gullfylltra steina
og um rannsókn á eyju, ósnort-
inni af menningunni. „Búið“
okkar var byggt úr fiskkössum,
diskar okkar skeljar, teppin
grænn, mjúkur mosi. Hvílíkt dá-
semdar hús sem við áttum! Þarna
íslenskir landnemar við bjálkahús í Islendingabyggðum í Kanada á fyrri hluta aldarinnar.
SumarviðSandy Bar
var hvorki útvarp né sjónvarp til
þess að stela tíma okkar, engin
keypt leikföng til þess að ræna
okkur hugmyndafluginu og engir
skipulagðir leikir til þess að
svipta okkur skarpskyggninni.
Dagar okkar voru töfrandi og
kvöldin við arineldinn leyndar-
dómsfulla, með óviðjafnanlegum
hljóðum fugla og dýra sem ef til
viíl voru reið manninum fyrir að
rjúfa friðinn í ríki þeirra.
Stór svartur otn var þunga-
miðja matreiðslutjaldsins og sá-
tum við umhverfis hann ásamt
foreldrum okkar og öðrum fiski-
mönnum. Sá sem sagði bestu
sögurnar var vinsæll, einkum ef
þær voru kryddaðar góðlátlegu
gríni.
Nú hugsa ég til þess hvað for-
eldrar okkar þurftu að leggja á
sig. Móðir mín hvfldist ekki í sói-
stól! Dagar hennar liðu við
matargerð á viðarkyntri stó,
brauðbakstur og gerð búðinga
með berjamauki. Engin verslun
til þess að hlaupa í eftir efni og
föngum, og margs vant. Hún
sýndi hugrekki og fyrirhyggju við
frumstæðustu skilyrði þrátt fyrir
öryggisleysi, og annaðist fjöl-
skylduna eins og konur hafa gert
um aldir.
Faðir minn, eins og aðrir fiski-
menn, kom ekki frá hinu óræða,
hættulega Winnipegvatni með yf-
irlæti sportveiðimannsins, heldur
þakklæti vegna þess að þeir
höfðu veitt nóg í matinn og nokk-
uð til þess að selja, en með áhyg-
gjusvip og kvíðnir ef veiði var lé-
leg. þar sem þetta var lífsbjörgin.
Eg man eftir fárviðri, þrumu-
veðri, sem skall fyrirvaralaust á -
fellibyl á máli fiskimanna. Menn-
irnir voru úti á bátum sínum,
traustum bátum en ekki gerðum
til að mæta stormum á vatninu.
Mamma, Margrét og ég vorum
einar í eyjunni. Þvflík spenna og
ævintýri fyrir mig og Margréti!
En hvflíkur ótti hlýtur ekki að
hafa búið í hjörtum foreldra
minna. Mamma áhyggjufull um
að mennimir sneru ekki aftur, og
karlmennirnir beita kænsku og
hugrekki gegn slægð hinna
blökku, áleitnu holskefla hins
reiða vatns.
Hvflíkur léttir þegar veðri slot-
aði og þeir sneru aftur til strand-
ar!
Og ár eftir ár þegar vertíðin
hófst, yfirgaf pabbi bæinn þar
sem hlutirnir voru auðveldari og
sneri aftur til vatnsins og lífsins
þar. Ég held að heimspeki hans
hafi verið þessi: „Allir aðrir hlutir
eru falskir, því náttúran er list
guðs.“
Sólveig Anna Hooke (Björnsson)
r
Hallgrímur Björnsson timbur-
meistari. Myndin er tekin um
1890.
HallgrímurBjörnsson, lengi
þekktur um byggðir Riverton
sem Hallgrímur „timbur-
meistari" (mastercarpenter),
varAustfirðinguraðuppruna.
Hann var fæddur 18. ágúst
1871,sonurBjörns
Sæmundssonar bónda á
Ekkjufelli í Fellahreppi, N-
Múlasýslu. Foreldrar Björns
Niðjatal Hallgríms og Margrétar Björnsson
voru Ingibjörg Bjarnadóttirog
Sæmundur Vilhjálmsson.
Móðir Hallgríms var Aðai-
björg, dóttir Guðmundar Hin-
rikssonar og Guðrúnar Sölva-
dóttur. Önnur börn Ekkjufells-
hjóna voru: Guðmundur, Sigfús,
Sigbjörn og Sölvi, þekktir sem
Ekkjufellsbræður, og systurnar:
Guðrún, Ingibjörg og Anna. Öll
þessi systkini bjuggu á fslandi til
æviloka.
Um tvítugt fór Hallgrímur til
Kaupmannahafnar til frekara
náms í iðn sinni, trésmíðinni, og
kom heim tveim árum síðar með
sveinsbréf sitt. Hann hóf nú störf
við smíðar og skömmu síðar, 14.
júlí 1894, giftist hann Margréti
Jónsdóttur, en foreldrar hennar
höfðu komið sem hjú að Ekkju-
felli. Fjölskylda Margrétar var úr
Skaftafellssýslu. Hún var fædd að
Árnanesi í Hornafirði 30. nóv.
1866, dóttir Jóns Jónssonar frá
Sævarhólum í Suðursveit, og
konu hans, Steinunnar Pálsdótt-
ur úr Vestur-Skaftafellssýslu.
í júní 1903 fóru Hallgrímur og
Margrét til Ameríku ásamt fjór-
um börnum sínum. Þau höfðu þá
búið um nokkur ár á Ekkjufelli,
Breiðavaði og Miðhúsum. Þau
komu til Winnipeg 3. júlí 1903 og
fór Hallgrímur fljótlega að starfa
við byggingar, fyrst á vegum ann-
arra en síðar sjálfstætt. Gengi
hans á þessu sviði er vottað í eftir-
farandi frásögn í blaðinu
„Heimskringlu“ 18. okt. 1906:
„Hr. Hallgrímur Björnsson
timburmeistari frá Winnipeg,
sem flutti frá íslandi fyrir 3 árum,
yfirgaf borgina nýlega til þess að
setjast að á stórum búgarði, sem
hann hefur keypt. Hann gat borg-
að meirihluta verðsins, sem var
$8000,- eða nærri 30.000,- kr.,
eftir að hafa unnið hér í aðeins 3
ár. Ekki lítið afrek af landnema!
Þetta er aðeins dæmi um hvað
framsækni og dugnaður manna
má sín hér, jafnvel þótt menn
kunni ekki málið þegar þeir
koma.“
Ekki er vitað hvar hinn um-
ræddi búgarður var, en vegna
stofnunar Árborgar árið 1910,
samfara þenslu í uppbyggingu
þar, flutti Hallgrímur ásamt fjöl-
skyldunni til Arnheiðarstaða í
Geysi, sem hann hafði keypt af
frumbyggjanum, Jóhanni Magn-
úsi Bjarnasyni. Um 1914 var Ri-
verton orðin miðstöð umsvifa, og
Hallgrímur fékk vinnu þar. Um
svipað leyti sótti hann um búsetu
norðan við Riverton (N.W. 18-
24-4E) og settist árið 1915 að í
aðliggjandi hverfi (S.E. 19-24-
4E) að sögn Guðjóns, næst elsta
sonarins. Um 1918 fluttu Margrét
og Hallgrímur að „Hvoli“, sunn-
an Riverton, þar sem heimilið í
ísafoldarbyggð var umgirt og ein-
angrað af fenjum, en fluttu síðar
að „Lundi“ í hús sem áður var í
eigu Kristjáns Finnssonar.
Hallgrímur og Margrét voru
góðgjörn, starfsöm og gestrisin
hjón, sem báru marga erfiðleika
og sorgir með þolinmæði og sál-
arstyrk. Margrét, sem síðari árin
undi við prjónaskap, spilaboð og
að segja barnabörnum sínum
sögur, andaðist að „Gimli-
sjúkrahúsinu" 7. ágúst 1949 og
Hallgrímur, þekktur að fádæma
þreki og glaðsinni, dó að heimili
sínu í Riverton 7. aprfl 1956.
Börn þeirra voru 10:
1) Aðalbjörg Hallgrímsdóttir,
fædd á íslandi 1894. Dó úr berkl-
um 1910.
2) Björn H. Björnsson, þekktur
sem Bjössi eða Barney, og stund-
aði fiskimennsku með Guðjóni
bróður sínum. D. 1954.
3) Guðjón H. Björnsson, betur
þekktur sem John, fæddur á ís-
landi 1896. Fiskimaður og tré-
smiður að atvinnu, kvæntur Jó-
hönnu Sigrúnu Eastman. Guðjón
stundaði fiskveiðar á Winnipeg-
vatni og lést í Riverton 1954. Þau
Jóhanna áttu 3 börn, og er Sól-
veig Anna Hooke höfundur frá-
sagnarinnar hér að ofan elst
þeirra. Hún er gift James Hooke
frá Manitoba og þriggja barna
móðir.
Systkin hennar eru Margrét Lo-
vísa Wishnowski kennari í Ri-
verton og Joan Arlene Joyal í St
Andrews.
4) Guðný Steinunn Hallgríms-
dóttir, f. 1901, lést af slysförum
við Háaland 1915.
5) Sölvi Hallgrímsson, f. 1903, dó
ungur.
6) Garðar H. Björnsson, f. í
Winnipeg 1904. Fiskimaður og
trésmiður, giftur Cecilia Pindera.
Þau áttu 5 börn. Hann dó 1967.
7) Thorir Aðalmundur H.
Björnsson, f. 1906, d. 1917.
8) Aðalbjörg Sigríður Lovísa
Björnsson (Lúlla), f. í Winnipeg
1910, gift John Angus Gillis. Þau
bjuggu í Riverton og Winnepeg
og áttu 2 börn. Lúlla andaðist
1975.
9 og 10, Sólveig og Ólafur, eru
talin hafa látist ung á íslandi.
OSLÓ
8xíviku
FLUGLEIÐIR
f -fyrirþig-

P&Ó/SÍA
1
um
FRA MLEIOUM
STEYPU SEM
ENDIST
Við notum eingöngu valin landefni laus við alkalívirkni.
Steypuverksmiðjan Ós hefur frá upphafi kappkostað að framleiða steypu sem upp-
fyllir ströngustu kröfur. Þess vegna er aðeins notað fylliefni úr landefnum sem eru óalk-
alívirk með mikið veðrunarþol.
Öll blöndun steypunnar er tölvustýrð, svo innbyrðis hlutföll fylli- og íblöndunarefna
eru mjög nákvæm.
Til frekari tryggingar fyrir kaupandann fylgir hverjum steypufarmi tölvuútskrift sem
sýnir nákvæmlega hlutföll þeirra hráefna sem eru í steypunni og er hún jafnframt
ábyrgðarskírteini kaupandans.
Óháð framleíðslu- og gæðaeftírlit:
Ós var fyrsta steypuverksmiðjan til að gera samning
við Rannsóknarstofnun byggingariðnaðarins um óháð
gæðaeftirlit á allri framleiðslu fyrirtækisins.
Hafðu samband við okkur. Við veit-
um þér með ánægju nánari upplýsing-
ar um framleíðslu okkar.
10 ára ábyrgð á steypu.