Þjóðviljinn - 31.05.1988, Blaðsíða 4

LEIÐARI
KLIPPT OG SKORIÐ
Að græð-
ast fé
Loks er búiö aö leggja fram upplýsingar, en aö vísu mjög
takmarkaðar, um gjaldeyrisviðskipti dagana 6. til 11. maí s.l. Þá
keyptu bankarnir á fjórum virkum dögum gjaldeyri af Seðla-
bankanum fyrir 2.847 miljónir króna, þ.e. um fjóröungur af
gjaldeyrisvaraforða þjóöarinnar. Viöskiptaráöuneytinu hefur
gengiö frekar illa að fá upplýsingar um þessi mál hjá Seðla-
bankanum og hefur verið borið viö bankaleynd og ýmsum
tæknilegum atriöum. Svo viröist sem æöstu mönnum íslenska
bankakerfisins þyki þessi mál koma ríkisstjórninni næsta lítið
við. Það hefur því tæpast legið þungt á bankamönnum aö
kannski ætti almenningur einhvern rétt á aö fá upplýsingar um
aðdraganda síöustu gengisfellingar.
Upplýsingar um einstaka kaupendur hafa ekki verið lagöar
fram en viöskiptin hafa verið flokkuð eftir því til hvers nota átti
gjaldeyrinn og segja þær tölur býsna merkilega sögu. Mánu-
dag, þriöjudag og miðvikudag fyrir uppstigningardag, þ.e. 9. til
11. maí, seldu bankar og sparisjóöir gjaldeyri fyrir um 953
miljónir króna vegna innflutnings. Þessi tala er býsna há þegar
þess er gætt aö heildargjaldeyrissala allra banka og sparisjóða
var í aprílmánuði að meðaltali um 330 miljónir króna á dag.
Dagana fyrir uppstigningardag hafa menn drifið sig í að kaupa
gjaldeyri til að greiða þær kröfur sem lágu á borðinu hjá þeim
þótt við eðlilegar aðstæður hefðu þær fengið að bíða í ein-
hverja daga. Astæðan er augljós. IVIenn bjuggust við gengis-
fellingu íslensku krónunnar.
Dagana fyrir uppstigningardag voru símalínur forstjóranna
rauðglóandi. Vinur talaði við vin og gaf góð ráð. Menn voru
hvattir til að vera ekki að drolla með umsóknir um gjaldeyri, það
gæti kostað þá stórarfjárhæðir. Þessi hafði heyrt að ríkisstjórn-
in myndi fella gengið á uppstigningardag, annar að það yrði
næsta sunnudag, menn voru sammála um að ekki þyrfti að
spyrja hvort heldur hvenær gengið félli.
Var ekki búið að senda þingið heim? Voru forsvarsmenn
fiskverkenda ekki farnir að tala eins og gengisfelling væri
staðreynd? Og var ekki forsætisráðherra búinn að flytja sjón-
varpsávarp og segja að gengisfelling ein sér dygði ekki og
hafði látið í það skína að ríkisstjórnin væri að upphugsa efna-
hagsráðstafanir til að beita samhliða gengisfellingu? Kunning-
jar í viðskiptalífinu hvöttu hverjir aðra til lesa það sem skrifað
stóð á vegginn. Af hverju að vera að draga það að kaupa
gjaldeyrinn? Það gæti jafnvel borgað sig að slá lán til að kaupa
dollarana strax, gengisfellingin yrði aldrei undir 10% og því
gæti þetta snúist um miljónir. Væru það ekki líka peningar?
Sú þjóð er býr við hagkerfi, sem hefur frjálshyggjuna að
leiðarljósi, þarf ekki að verða hissa þótt við þessar aðstæður sé
gerð hörð hríð að gjaldeyrisvaraforðanum. Eigi það lögmál að
gilda að hver sé sjálfum sér næstur og að andskotinn megi eiga
þann, sem aftastur fer, þá verður að búast við því að kaupa-
héðnar sleppi ekki góðu tækifæri til að þéna nokkrar miljónir.
En hitt vekur nokkra furðu að stjórnendur bankastofnana hafa
tekið þátt í því kaupæði á gjaldeyri sem ríkti dagana fyrir
uppstigningardag. Bankarnir eru flestir ríkisbankar og spari-
sjóðirnir lúta héraðsbundinni stjórn. Fáar stofnanir eru með
jafnaugljósum hætti í almenningseigu. Hvað kemur til að þær
lentu í prímadonnuhlutverki í sókn markaðsaflanna að gjald-
eyrisvaraforða þjóðarinnar?
Samkvæmt upplýsingum frá Seðlabankanum um gjaldeyris-
viðskipti dagana 9. til 11. maí keyptu bankar og sparisjóðir
gjaldeyri fyrir samanlagt 3.407 miljónir króna. Á sama tíma var
gjaldeyrissala þeirra til viðskiptamanna „ekki nema“ 2.397
miljónir króna. Mismunurinn er rúmur miljarður eða 1.010 milj-
ónir króna. Þegar bankar opnuðu mánudaginn 16. maí var búið
að fella gengi krónunnar um 10%. Bankastofnanir tóku til við
að selja þann miljarð sem þær áttu í erlendum gjaldeyri en
hann hafði að meðaltali hækkað um 11 %. Gróðinn var yfir 110
miljónir króna. Tapið var Seðlabankans og endar að lokum á
herðum almennings. Ýmsar spurningar vakna en eina þeirra
ber hæst: hverjir stjórna í raun og veru íslenska ríkinu?
Reagan og
Sovétmenn
Reagan Bandaríkjafor-
seti hélt í lok síðustu viku
ræðu í Helsinki áður en
hann héldi tii Moskvufund-
arins s'em nú stendur yfir.
Grípum niður í Reuter-
skeyti þar sem frá henni
segir:
„Reagan... lýsti því yfir
að virðing fyrir
mannréttindum væri órjúf-
anlegur hluti öryggismála og
sagði að Sovétmenn ættu að
tileinka sér þau mannúðar-
gildi sem auðkenndu menn-
ingu vestrænna ríkja. Sovét-
menn brugðust reiðir við
ræðu Reagans og gáfu í skyn
að hún boðaði ekkert gott
fyrir fundi leiðtoga stórveld-
annaíMoskvu."
Klausa sem þessi segir
margt um sambúð risaveld-
anna og heiminn yfir höfuð.
Vitaskuld er það rétt hjá
Reagan, að mannréttindi
skipta máli fyrirfriðargerð-
friður er meira en vopn þegi,
segir sá góði biskup Helder
Camara íBrasilíu. Og því
skyldi Reagan ekki segja
Rússumaðkomat.d. áfullu
trúfrelsi, og því skyldi Gor-
batsjov ekki svara með því
að minna á syndir banda-
rísks samfélags - t.d.
gagnvart Indjánum? Allt sé
það í lagi. en við hin skulum
þá minna alla hlutaðeigandi
áþað.aðánerilltgengi
nema heiman hafi. Og þá er
átt við þá siðferðiskröfu að
menn fari ekki sífellt í póli-
tískt manngreinarálit í
mannréttindamálum. Eða
vita menn til dæmis til þess
að Reagan forseti hafi heim-
sótt einhverja af þeim vest-
rænu og kristnu og mark-
aðsfrjálsu herstjórum og
klíkuforingjum sem víða
ráða yfir löndum og spurt þá
með nokkrum þjósti: Hvers
vegna hagið þið ykkur ekki
eins og vestrænni mannúð
sæmir?
Þetta ermér
að þakka
Hitt liggur svo nokkuð í
augum uppi hvað Reagan
forseti er að fara með ræðu
þeirri sem hann flutti í Hels-
inki. Hún er m.a. partur af
nokkuð lævíslega útfærðu
pólitísku tafli. Það hafa ver-
ið að gerast og eru að gerast
miklar breytingar í Sovét-
ríkjunum og þá ekki síst á
sviði málfrelsis og annarra
mannréttindamála. Svo
miklar reyndar að enginn
bjóst við öðru eins. Og með
taii sínu vill Reagan náttúr-
lega láta líta svo út sem þær
breytingar séu að verða fyrir
sakir áhrifa hans og hins
mikla bandaríska fordæmis.
Mætti kannski segja með
vissri illkvittni að þetta sé
hans leið til að krækj a sér í
part þeirra vinsælda sem
Gorbatsjov nú nýtur um
víða veröld.
Þetta er klókt. En þetta er
ekki veruleikinn. Vegna
þess að tímarnir eru
breyttir. Meðan Brézhnév
var og hét og „stöðnun"
ríkti, þá gátu vestrænir áh-
rifamenn - forsetar Banda-
ríkjanna eða Frakklands,
kanslari Vestur-Þýskalands
- reyndar haft áhrif á örlög
einstakra nafngreindra
andófsmanna, fengið þá úr
haldi eða úr landi. Það var
lofsverð viðleitni, en hún gat
því miður aðeins náð
skammt. Nú er hinsvegar
farin af stað mikil breyting-
askriða (og þá einnig að því
er mannréttindamál varðar)
sem á sér forsendur og
hreyfiafl í aðstæðum og
ÞÖRFUM sjálfs hins so-
véska samfélags. Og það er
vitanlega miklu skárra og
líklegra til varanlegs árang-
urs en hálfvolg tillitssemi við
kröfur eða óskir erlendra
áhrifamanna.
Skilji menn þessi orð ekki
svo, að allt sé nú komið í hið
besta lag hj á Sovétmönnum
og engin þörf að finna að
neinuframarhjáþeim. En
forgangsverkefni hjá þeim
sem vilja vel mannfólkinu í
Sovétríkjunum hlýtur að
vera það nú um stundir, að
gera sitt til að Gorbatsjov og
hans menn njóti stuðnings
jákvæðs andrúmslofts í al-
þjóðamálum. Mun ekki af
því veita til að kveða niður
tregðulögmál og andóf ým-
issa þeirra afla heima fyrir,
sem vilja sem fæstu breyta.
Svartsýnin og
hiðóvænta
Glasnost og perestrojka í
Sovétríkjunum eru fyrir
margra hluta sakir merkileg.
Þau eru m.a. einkar þarft til-
ræði við þá svartsýni í
heimsmálum sem segir: Það
bjargast ekki neitt, það ferst
það ferst. Þýski rithöfundur-
inn Hans Magnus Enzens-
berger víkur skemmtilega
að þessum hlutum í nýlegu
viðtali. Hannsegirm.a.:
„Það er svo auðvelt að
hugsa sífellt um stórslys, það
er engin fyrirstaða í þeim
hugsunarhætti. Það er alltaf
hægt að finna hundrað þús-
und ástæður fyrir því að flest
gengur bölvanlega í heimin-
um. En þæreru allar smáar-
það erað segja: maðurhefur
ekki skilið neitt með því að
skiljaþær. Ef maðurgengur
til móts við vandamálin eins
ogheimsslitaspámaður, þá
skilur maður ekki meira
heldurminna. Ogafþeirri
ástæðu - út frá þeim
reikningi gæti maður sagt -
er skemmtilegra að spyrja:
En hvað nú ef þetta er byrj-
unin á einhverju sem við
skiljum ekki alveg enn? Það
er skemmtilegra að vera
bjartsýnismaður því þá get-
urmaður hugsað.
Lítum nú á Gorbatsjov,"
heldur Enzensberger áfram,
„hann er einn af oss, hann er
fulltrúi þeirra sem ég kalla
nútímamiðstétt og það er
ekki oft að hans líkar koma
til valda í Rússlandi. Það
gátu menn ekki séð fyrir. Og
það er svo skemmtilegt að
virða það fyrir sér, hvernig
Gorbatsjov hefur hrifsað til
sín frumkvæðið á alþjóða-
vettvangi. Nú eru það hinir
sem verða að bregðast við.
Hver hefði getað trúað því?
Nú verða Amríkanar að
leggja hausinn í bleyti og
hugsa stíft hverj u þeir geta
svarað: æ, kemurhann ekki
með enn nýja tillögu!“
Enzensberger er ekki
einn þeirra manna sem býð-
ur upp á auðvelda bjartsýni.
Kannski er það líka út í hött
að leggja mikið upp úr því á
okkar dögum hvort menn
eru bjartsýnir eða svart-
sýnir. En víst er hitt frjórra:
að taka sem best eftir því, að
heimurinn getur vel haldið
áfram að koma okkur
skemmtilega á óvart - í
smáu og stóru.
-ÁB
þJÓÐVILJINN
Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis
og verkalýðshreyfingar
Utgefandi: Útgáfufélag Þjóöviljans.
Rltstjórar: Árni Bergmann, Mörður Árnason, óttar Proppé.
Fróttastjóri: Lúðvík Geirsson.
Blaðamenn: Guðmundur Rúnar Heiðarsson, Hjörleifur
Sveinbjörnsson, KristóferSvavarsson, Magnfríður Júlíusdóttir,
Magnús H. Gíslason, Lilja Gunnarsdóttir, Ólafur Gíslason, Ragnar
Karlsson, Sigurður Á. Friðþjófsson, Stefán Stefánsson (íþr.), Sævar
Guöbjörnsson, Tómas Tómasson, Þorfinnur Ómarsson (íþr.).
Handrita- og prófarkalestur: Elías Mar, Hildur Finnsdóttir.
Ljósmyndarar: Einar Ólason, Sigurður Mar Halldórsson.
Utlitsteiknarar: Garðar SigvaJdason, Margrét Magnúsdóttir.
Framkvæmdastjóri: Hallur Páll Jónsson.
Skrifstofustjóri: Jóhannes Harðarson.
Skrifstofa: Guðrún Guðvarðardóttir, Kristín Pétursdóttir.
Auglysingastjóri: Sigríður Hanna Sigurbjörnsdóttir.
Auglýsingar: Guðmunda Kristinsdóttir, Olga Clausen, Unnur
Ágústsdóttir.
Simavarsla: Hanna Ólafsdóttir, Sigríður Kristjánsdóttir.
Bílstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Útbreiðslu- og afgreiðslustjóri: Björn Ingi Rafnsson.
Afgreiðsla: Halla Pálsdóttir, Hrefna Magnúsdóttir.
Innheimtumenn: Brynjólfur Vilhjálmsson, Ólafur Björnsson.
Útkeyrsla, afgreiðsla, ritstjórn:
Síöumúla 6, Reykjavík, sími 681333.
Auglýslngar: Síðumúla 6, símar 681331 og 681310.
Umbrot og setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verð í lausasölu: 60 kr.
Helgarblöð: 70 kr.
Áskriftarverð á mánuði: 700 kr.
4 SlÐA - ÞJÓÐVILJINN Þri&judagur 31. maí 1988