Þjóðviljinn - 03.06.1988, Blaðsíða 4

LEIÐARI
KLIPPT OG SKORIÐ
Listahátíö til
heilla best
Þaö er aö byrja Listahátíö í Reykjavík, sú tíunda í rööinni. Og
þaö er eins og fyrri daginn: sá sem reyna vildi aö fella dóm um
dagskrána í heild sinni kemstfljótt í meiri vanda en hann ræöur
viö: hvar skal byrja hvar skal standa? Hver og einn mun aö vísu
eiga hægt með að nefna eitthvað þaö sem hefur rækilega
vakið upp listvísa forvitni hans. Og menn geta lýst almennt
oröuöum fögnuði yfir því, aö flutt verður íslensk list og alþjóö-
leg, ný og klassísk, aö atkvæöamenn okkar í tónlist og leikhús-
lífi og myndlist láta til sín taka um leið og viö fáum til okkar
sýningu eftir einn af ágætustu höföingjum myndlistar á okkar
öld, Marc Chagall, og mikill flokkur pólskra listamanna sækir
okkur heim og flytur m.a. eitt þeirra miklu verka sem sanna
okkur aö tónlist nýsköpuö getur enn talaö til okkar máttugri
raust, hvaö sem líður tilbreytingalausu glamri dægranna. Og
svo mætti lengi áfram halda.
Átján ár eru síöan Listahátíð var fyrst haldin í Reykjavík. Sem
betur fer eru menn flestir upp úr því vaxnir nú oröiö aö væla yfir
því að slíkt tiltæki kosti mikla peninga eöa sé aðeins fyrir
skelfilegt snobbliö. Raddir heyrast enn í þá veru, en einna
helst þá sem eitthvert ósjálfrátt nöldur sem vart tekur aö gera
sér mikla rellu út af. í annan staö eru menn flestir búnir aö losa
sig viö lítt raunsæjar hugmyndir um Listahátíö sem alþjóðlegan
stórviöburð, sem draga kunni til sína erlenda feröamenn í
stórum stíl. Vitanlega hefur enginn neitt á móti því aö slíkir
gestirsláistíhópinn-en hittskiptirmeiramáli aö viö vitum sem
best, aö Listahátíð er fyrir okkur íslendinga og þaö er undir
okkursjálfum komið hvernig til tekst, hverreisn eryfirtiltækinu.
Á setningarhátíð fyrstu Listahátíðar sumariö 1970 flutti Hall-
dór Laxness ávarp þar sem hann vék m.a. aö því aö í listum
veröa ekki framfarir með svipuðum hætti og menn þykjast geta
mælt á öörum sviðum. Vísindaleg þekking, drjúgur hagvöxtur,
auösæld meö gnótt neysluvöru - ekki dugir þetta til aö efla
sköpunarmátt í listum, ekki dugir þetta velmegunarþjóöfé-
lögum til aö sýna fram á aö þeirra list sé merkilegri og sannari
en sú list sem orðin er hundraö ára eöa þúsund ára. Þessi
staöreynd er okkur holl aö því leyti, aö hún eflir trú okkar á
óforgengileika ágætra mannanna verka: má vera að engum
auðnist aö standast nauð tímans, en listin er þó flestum öðrum
seigari í andófinu, orðstír hennar reyndar miklu langlífari en
frægö stríðsgarpa og annarra höföingja. Hitt er svo lakara,
þegar menn láta aðdáun á listrænum afrekum fortíöar verða
sér til afskiptaleysis og áhugaleysis um það sem til verður á
okkar dögum. Þeir sem í þá gröf falla finna þar skammgóöan
vermi: ef menn ekki hleypa aö sér lifandi list er hætt viö að
sambandið viö afreksverk fortíöarinnar veröi fyrr en varir ófrjótt
og flýti fyrir því að menningararfurinn veröi aö safngrip í nei-
kvæöri merkingu þess orös.
En þótt því væri fram slegið hér aö ofan aö sem betur fer
hefði tekist allvíötæk samstaöa um Listahátíð, þá úreldist samt
ekki þörfin á aö halda opnu því gagnrýna auga. Sem spyr bæði
um samsetningu dagskrár: hvort er hún nógu ögrandi? eöa
hvort er hún nógu íslensk? - og svo jafnvel um sjálft tiltækið. Er
kannski óþarft að hafa sérstaka Listahátíð, á list ekki aö lifa allt
áriö um kring? Því er náttúrlega til aö svara, aö hátíð er gott
tilefni til að ögra tregðunni og nískunni viö listalíf í þessu ríka
samfélagi. Hún er líka tilræði viö þaö vitundarleysi í afþreyingu
sem á sér margar hávaðasamar hátíðir í Evrópvísjón og feg-
urðarkeppni, sem íslendingar ku leggja meira í en nokkur þjóö
önnur. Hátíö er til heilla best, segir þar, hún getur stillt saman
strengi og krafta þegar vel til tekst og leyst úr læöingi fögnuö
sem finnur sér betri leiðir en sú lyfting sem aðrir „vímugjafar"
þykjast gefa mönnum. Og mætti svo lengi halda áfram já-
kvæðum áróðri fyrir Listahátíð. Þótt vitanlega megum viö ekki
gleyma því, aö góð list er ávallt hátíð í sjálfu sér, ber í sér þann
góöa sigur sem birtist í fullveldi mannsins yfir miöli sínum. Hátíö
er nauðsyn en hún má aldrei standa ein út af fyrir sig án öflugra
tengsla viö hvunndagsleika mannlífs og menningar.
Þekkingarbrot að
vestan
í síðasta tölublaði Dag-
fara, tímarits Samtaka her-
stöðvaandstæðinga, erfjall-
að nokkuð um bandarísk
leyniskjöl frá fimmta ára-
tugnum en þau hafa hafa
verið nokkuð í fréttum að
undanförnu. Þettaeru sömu
skjölin, eða ljósrit þeirra, og
herstöðvaandstæðingar
færðu utanríkisráðuneytinu
til geymslu ífyrradag. I Dag-
fara er m.a. að finna grein
eftir þá félaga Árna Hjartar-
son og Jón Torfason um
þessi mál og við leyfum okk-
ur að bregða skærunum á
hana. Þeirræðam.a. umþá
gloppóttu vitneskju, sem er
fyrir hendi um margt, er
varðar undanfara hernáms-
ins1951.
„Þau þekkingarbrot, sem
tiltæk eru í þessum efnum,
eru mörg fengin úr banda-
rfskum leyniskjölum sem
hægt og hægt hafa verið að
koma fram í dagsljósið. En
íslensk skjöl um þessi efni
liggja harðlæst í hirslum
utanríkisráðuneytisins, ef .
þau eru á annað borð til.
Það hljóp ekki verulegt fjör í
þessa leyniskjalaumræðu
fyrr en Tangen-málið svo-
kallaða kom upp á síðast-
liðnu hausti. Þá kom það
berlega í ljós að áhrifamikil
stjórnmála- og fjölmiðlaöfl
vilja ekki fyrir nokkra muni
að grafið sé niður í þessa
sögu. Menn virðast blátt
áfram dauðhræddir við þá
hluti sem út úr slíkri rann-
sókn gætu komið. Hrædd-
astir eru menn auðvitað um
æru og pólitískan heiður
ákveðinna stjórnmála-
manna, þeirra sem mest
mök höfðu við Bandaríkja-
menn á þessum árum. “
Snara í hengds
manns húsi
„Tangen-málið er ákaf-
lega skýrt dæmi um þessa
fortíðarhræðslu. Norski
fræðimaðurinn DagTangen
segist hafa séð í bandarísk-
um gögnum sérkennileg
tengsl Stefáns Jóhanns Stef-
ánssonar forsætisráðherra
við ótilgreinda Bandaríkja-
menn, þeirra á meðal leyni-
þjónustumenn. Fréttastofa
Ríkisútvarpsins greindi frá
þessu. Síðar kom í ljós að
Tangen hafði umrædd skjöl
ekki á reiðum höndum. Þá
varfjandinn laus. Morgun-
blaðið skrifaði stórorðar
greinar. Taugatitringurfór
um alla sali alþingis. Frétta-
stofan baðst afsökunar en
samt ályktaði útvarpsráð um
málið og vítti fréttastofuna
harðlega. Að tilhlutan út-
varpsstjóra tók siðanefnd
Blaðamannafélagsins málið
til meðferðar og taldi brotið
alvarlegt. Síðast en ekki síst
lagði þingið svo fram beiðni
þar sem óskað var eftir því
að menntamálaráðherra
gæfi alþingi ítarlega skýrslu
að undangenginni rækilegri
rannsókn um fréttaflutning
RÚV af Tangen-málinu.
Árangurinn af þessu öllu
varð sá að það tókst að
stöðva umfjöllun um þetta
mál áður en því var í raun
lokið. Spurningunni um
tengsl Stefáns Jóhanns við
Bandaríkjamenn hefur ekki
verið svarað. Grunsemdir
hafa verið vaktar en ekki
skorið úr um neitt. Offorsið
við að þagga niður um-
ræðuna vakti með mönnum
þær tilfinningar að hér væri
gruggugt mál á ferð, mál
sem ekki má tala um á sama
hátt og ekki má nefna snöru
í hengds manns húsi. “
Neitað um 99 ára
samning
í annarri grein Dagfara er
fjallað um dálítið skondna
skýrslu sem bandaríska
sendiráðið í Reykjavík sendi
til Washington 1. nóvember
1945. í lok heimsstyrjaldar-
innarfór Bandaríkjaher
ekki brott af íslandi eins og
þó hafði verið lofað þegar
hann kom hingað. Þess í
stað var farið fram á að hafa
hér herstöðvar næstu 99
árin. Viðbrögð íslendinga
voru að skipa 12 manna við-
ræðunefnd er skipuð var
fulltrúum allra þingflokka,
þremur úr hverjum. Svo
fóru leikar í það sinn að ís-
lendingar neituðu einróma
þessu erindi Bandaríkja-
manna. Þaðeríhugunarefni
að engu að síður hafa
Bandaríkin haft hér hernað-
arleg ítök allt frá lokum
heimsstyrjaldarinnar, eða í
43 ár.
En það var sem sagt 1.
nóvember 1945 að frá
bandaríska sendiráðinu í
Reykjavík voru sendar vest-
ur um haf upplýsingar um
hvaða 12 menn hefðu af ís-
lendinga hálfu verið skipað-
ir í viðræðunefnd um her-
stöðvabeiðnina. Með bréf-
inu varfylgiskjal: Persónu-
lýsingar á nefndarmönnum,
og er þar lögð nokkur
áhersla á að meta hvort við-
komandi nefndarmaðurer
hlynnturbeiðni Bandaríkja-
manna. Grípum niðurí
nokkrarlýsingar.
Mannlysingar í
leyndarskjölum
„BjarniBenediktsson. 37
ára, borgarstjóri í Reykja-
vík og einn af forystu-
mönnum íhaldsmanna á al-
þingi; er talinn mjög
hlynnturáætluninni. Harð-
skeyttur stjórnmálamaður
og hugsuður, ágætur náms-
maður, varð prófessor í
lögum við Háskóla íslands
23 ára og borgarstjóri tæp-
lega þrítugur. Var talinn að-
dáandi þýskrar menningar á
fyrri árum en fullkomlega
trúr bandamönnum og sér-
lega samvinnuþýður á
stríðsárunum öllum ...
Stuttur, feitur, ísannleika
sagt svínslegur (literally
porky) - seinmáll, nefmælt-
ur; ekíci aðlaðandi í útliti en
sérlega hæfileikaríkur ungur
maður og oft nefndur verð-
andi leiðtogi Sjálfstæðis-
flokksins.“
„Hermann Jónasson.
Formaður Framsóknar-
flokksins... Hann tilheyrir
vinstra armi flokksins og
hefur á stundum sýnt vilja til
að tengjast kommúnistum,
einfaldlega til að komast í
ríkisstjórn. Hannhefur nú
tekið harða andkommún-
íska afstöðu. Hann er Iík-
legur til að styðja tilmæli
Bandaríkjanna um land
undir herstöð og mundi nýta
málið til hins ýtrasta til að
vinna Framsóknarflokknum
aftur fylgi og byggja einkum
á Rússaandúð í sveitum. “
„Þóroddur Guðmunds-
son (Sósíalistaflokknum,
innsk. Þjv). Ungur maður
frá Siglufirði, virkur í að
hrinda málefnum stjórnar-
innarí framkvæmd (Ný-
sköpunarstj órnarinnar,
ríkisstjórnar sjálfstæðis-
manna, krata og sósíalista,
innsk. Þjv). Ekki óhaggan-
legur í einkaviðskiptum en
algerlega hollur flokkslín-
unni.“
ÓP
þJÓÐVILJINN
Málgagn sósíalisma, þjóöfrelsis
og verkalýöshreyfingar
Utgefandi: Útgáfufélag Þjóöviljans.
Ritstjórar:Árni Bergmann, MörðurÁrnason, óttarProppé.
Fréttastjóri: Lúðvík Geirsson.
Blaðamenn: Guðmundur Rúnar Heiðarsson, Hjörleifur
Sveinbjörnsson, KristóferSvavarsson, Magnfríður Júlíusdóttir,
Magnús H. Gíslason, Lilja Gunnarsdóttir, ólafur Gíslason, Ragnar
Karlsson, SigurðurÁ. Friðþjófsson, Stefán Stefánsson (íþr.).Sævar
Guðbjörnsson, Tómas Tómasson, Þorfinnur Ómarsson (íþr.).
Handrita-og prófarkalestur: ElíasMar, HildurFinnsdóttir.
Ljósmyndarar: Einar ólason, Sigurður Mar Halldórsson.
Útlltsteiknarar: GarðarSigvaldason, Margrét Magnúsdóttir.
Framkvæmdastjóri: Hallur Páll Jónsson.
Skrifstofustjóri: Jóhannes Harðarson.
Skrlfstofa: Guðrún Guðvarðardóttir, Kristín Pétursdóttir.
Auglýslngastjóri: Sigríður Hanna Sigurbjörnsdóttir.
Auglýsingar: Guðmunda Kristinsdóttir, Olga Clausen, Unnur
Ágústsdóttir.
Símavarsla: Hanna Ólafsdóttir, Sigríður Kristjánsdóttir.
Bílstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Útbreiðslu-ogafgreiðslustjóri: Björn IngiRafnsson.
Afgreiðsla: Halla Pálsdóttir, Hrefna Magnúsdóttir.
Innheimtumenn: Brynjólfur Vilhjálmsson, ÓlafurBjörnsson.
Útkeyrsla, afgreiðsla, ritstjórn:
Síöumúla 6, Reykjavík, sími 681333.
Auglýsingar: Síðumúla 6, símar 681331 og 681310.
Umbrot og setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verð í lausasölu: 60 kr.
Helgarblöð:70 kr.
Áskriftarverð á mánuði: 700 kr.
4 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 3. júní 1988