Þjóðviljinn - 08.06.1988, Síða 7

Listahátíð 1988
Listahátíð 1988
Listahátíð 1988
Listahátíð 1988
í kvöld og á föstudagskvöldið,
verða tvær forsýningar á Marm-
ara eftir Guðmund Kamban, á
stóra sviði Þjóðleikhússins. Sýn-
ingarnar eru liður i Listahátíð
1988, en Þjóðleikhúsið tekur upp
sýningar á leikritinu í haust. Til-
efni sýninganna á Marmara er
aldarafmæli Guðmundar Kamb-
ans, en hann fæddist í Litlabæ á
Álftanesi þann 8. júní 1888.
Guðmundur hélt til náms í
heimspeki og leiklist í Kaup-
mannahöfn árið 1910, og þar
kom fyrsta leikrit hans, Hadda
Padda, út á dönsku árið 1914.
Leikritið var sýnt við góðar
undirtektir í Konunglega leikhús-
inu í Kaupmannahöfn sama ár,
og í Iðnó ári seinna. Með Höddu
Pöddu hófst ferill Guðmundar
sem leikskálds og leikstjóra, en
hann var aðstoðarleikstjóri í upp-
færslu Konunglega leikhússins.
Árið 1915, þá þegar vel þekkt-
ur í Danmörku, fluttist Kamban
til Bandaríkjanna og hugðist ger-
ast rithöfundur á enska tungu.
Ætlun hans var að brjóta þannig
enn frekar list sinni íeið úr ein-
angrun til heimsfrægðar, auk
þess sem hann vildi færa heimin-
um sönnur á því að nútímamenn-
ing væri ekki framandi hugtak á
íslandi. Ameríkuförin varð hon-
um þó ekki til þess framdráttar
sem hann hafði vonast, heldur
sneri hann aftur til Danmerkur,
vonsvikinn og auralaus eftir
tveggja ára dvöl. En þó förin hafi
ekki tekist eins og til var ætlast,
kom Guðmundur þó frá Banda-
ríkjunum með hugmyndir að
mörgum seinni skáldverkum sín-
um, til dæmis gerast leikritin
Marmari, Vér morðingjar,
Stjörnur öræfanna og skáldsagan
Ragnar Finnsson, í Bandaríkjun-
um.
Á þriðja áratugnum voru mörg
verka hans frumsýnd, svo sem
Vér morðingjar, (hjá Dagmar
leikhúsinu í Kaupmannahöfn, í
Osló og í Iðnó) árið 1920, Kon-
ungsglíman, (Konunglega
leikhúsið) árið 1920 og Arabísku
tjöldin (Þess vegna skiljum við).
Á þessum árum naut Guðmund-
ur virðingar í Danmörku bæði
sem leikstjóri og sem leikskáld og
fékkst þar að auki fyrstur íslend-
inga við kvikmyndaleikstjórn, en
hann gerði kvikmyndirnar
Höddu Pöddu og Hús í svefni.
Eftir sautján ára dvöl í Dan-
mörku gerði hann aðra tilraun til
að gerast rithöfundur á ensku og
fluttist til Bretlands, en varð að
gefast upp vegna peningaleysis
og fluttist þá til Þýskalands, þar
sem hann bjó í nokkur ár. Árið
1938 fluttist hann aftur til Dan-
merkur og bjó þar til dauðadags,
en hann féll í uppgjöri danskra
frelsisliða við meinta landráða-
menn í maí 1945.
LG
Róbert Belford tekst meðal annars á hendur að bjarga sakamanni sem hann hefur áður þurft að dæma.
Helgi Skúlason (Róbert Belfort) og Ellert Ingimundarson (Thomas Murphy).
Myndir-Ari. «sgæ ggg
Mamnan;
barátta hugsjónamannsins gegn spillingunni
MENNING
Umsjón: Lilja Gunnarsdóttir
„Það væri hneyksli ef hann (Róbert) héldi áfram að vera dómari Gísli Halldórsson (Littlefield einkamála-
dómari) og Rúrik Haraldsson (William Belford stórkaupmaður, bróðir Róberts).
Haft er eftir Guðmundi Kamb-
an að hann mæti Marmara mest
verka sinna. Hann lauk við
teikritið í Danmörku árið 1918,
og kom það út á prenti sama ár.
Ætlunin var að taka það strax til
sýninga í Dagmar leikhúsinu í
Kaupmannahöfn, en hætt við á
síðustu stundu, vegna deilna
Kambans við Thorkild Rose for-
stjóra leikhússins um hugsan-
legar styttingar á verkinu, og
urðu þær deilur til þess að Marm-
ari var aldrei sýndur í Dan-
mörku.
Leikurinn var frumsýndur í
Mainz í Þýskalandi árið 1933 þar
sem hann hlaut frábærar mót-
tökur, og í fyrsta skipti á íslandi
hjá Leikfélagi Reykjavíkur árið
1950, þá í upprunalegri gerð,
nema að fjórða þættinum var
sleppt, en óstytt tekur leikritið
fjóra tíma í flutningi.
Marmari gerist í Bandaríkjun-
um snemma á þessari öld. Þar
segir frá átökum Roberts Belf-
ords dómara við siðspillta
kaupsýslumenn sem auðgast á fá-
tækt og örbirgð í nafni náunga-
kærleiks og líknarmála. Róbert
birtist í upphafi leikritsins sem
maður sem þrátt fyrir velgengni
sína sem dómari (og samkvæm-
isljón) hikar ekki við að leggja
allt undir í baráttu sinni við spill-
ingu og gróðahyggju.
Andstæðingar Róberts bregð-
ast við hart þegar hann skýrir
þeim frá því að hann hyggist
skýra almenningi frá því sem
leynist undir yfirlýsingum þeirra
um náungakærleika. Einnig
lendir Róbert í andstöðu við
dómsvaldið sem hann hefur þjón-
að við mikinn orðstír til skamms
tíma, hann getur ekki lengur
samþykkt aðferðir þess og for-
sendur, og hlýtur því að segja sig
úr lögum við það sem opinber-
lega er talið vera lögum og regl-
um samkvæmt. Róbert er þannig
samnefnari uppreisnarmannsins
sem hefur kjark til að rísa upp
gegn greinilegu óréttlæti og vald-
níðslu, og hlýtur sem von er litla
þökk þeirra sem með völdin fara.
í leikriti Kambans leikur lítill
vafi á hverjir eru fulltrúar hins
góða málstaðar, og hverjir hafa
rangt fyrir sér. Hér verður ekki
skýrt frá hvernig leikar fara, en
Róbert heldur margar ræður mál-
stað sínum til varnar, svo ekki fer
á milli mála hver boðskapur
leikritsins er. Óhætt er að segja
að barátta Róberts Belfords sé
hvorki úrelt né eitthvert fyrir-
brigði sem heyri sögunni til. Það
er kunnara en frá þurfi að segja
að á hverjum degi gerist það ein-
hversstaðar í heiminum að ein-
staklingur rís upp gegn kerfi sem
honum finnst spillt og óréttlátt.
Og yfirleitt bregst hið sama kerfi
við bæði hart og óvægilega til að
þagga niður í rödd gagnrýninnar.
Marmari birtist að þessu sinni á
fjölunum í nýrri leikgerð Helgu
Bachmann, sem einnig leikstýrir
verkinu. Hjálmar H. Ragnars
samdi tónlist við leikinn, og Karl
Aspelund hannaði leikmynd og
búninga.
Hugsjónamanninn Róbert
Belford leikur Helgi Skúlason,
en aðrir leikarar eru Arnór Be-
nónýsson, Árni Tryggvason,
Bryndís Petra Bragadóttir,
Bryndís Pétursdóttir, Edda Þór-
arinsdóttir, Ellert A. Ingimund-
arson, Erlingur Gíslason, Gísli
Halldórsson, Guðbjörg Þor-
bjarnardóttir, Halldór Björns-
son, Helga Vala Helgadóttir,
Herdís Þorvaldsdóttir, Pálmi
Gestsson, Kristbjörg Kjeld, Mar-
grét Guðmundsdóttir, Róbert
Arnfinnsson, Rúrik Haraldsson,
Sigríður Þorvaldsdóttir og Þor-
grímur Einarsson.
LG
pjóðleikhúsið
Afmælis-
sýning
Aldarafmœli Guðmundar Kambans,
rithöfundar, leikstjóra, leikskálds og
kvikmyndaleikstjóra
Miðvikudagur 8. júní 1988 ÞJÓÐVIUINN - SÍÐA 7