Þjóðviljinn - 01.07.1988, Blaðsíða 5

MINNING
Svavar Guðnason
listmálarí
Fæddur 18. 11. 1909 - Dáinn 25. 6. 1988
Svavar Guðnason var fæddur
18. nóvember 1909 á Höfn í
Hornafirði, einn fjögurra barna
hjónanna Ólafar Þórðardóttur og
Guðna Jónssonar, verslunar-
manns. Lauk Samvinnuskóla
1930 og vann síðan við þá vinnu,
sem bauðst í Reykjavík. Árið
1935 sigldi hann til Kaupmanna-
hafnar til náms hjá Kærsten
Iversen við Listaháskólann.
Gerði þar stuttan stans, því hefð-
bundin módelvinna og steinrunn-
ið skólaformið var honum lítt að
skapi. Honum tókst þó að sýna
nokkur verk á Kunstnernes
Efterársudstilling þetta sama ár.
En hann bjó við léttan mal í tómri
þakkytru. Hitti þá Skúla Þórðar-
son magister á förnum vegi, og
gat hann greitt götu Svavars og
selt mynd, og veitti ekki af, því
hann varð að fara á sjúkrahús
vegna vannæringar, þótt dvölin
yrði skömm. Leit hann ævinlega
á Skúla sem lífgjafa sinn síðan.
Næstu ár voru erfið, en hann
tók þátt í samsýningum og
kynntist dönskum málurum, sem
síðar urðu fremstir í flokki. Árið
1938 fær hann loks íslenskan
styrk og fer til Parísar á skóla
Fernand Léger. Var þar í viku.
Hitt var þó meira um vert, að þar
hitti hann aftur ýmsa kunningja
úr hópi danskra málara.
Árið 1939 kvænist Svavar Ástu
Eiríksdóttur, f. 28. jan. 1912,
dóttur hjónanna Marinar Sigurð-
ardóttur og Eiríks kaupmanns
Sigfússonar á Borgarfirði eystra.
Sama ár tók hann þátt í sýning-
unni Skandinaverne, sem sýnd
var árið eftir í Stokkhólmi.
Heimsstyrjöldin síðari braust út í
september, og hernám Dan-
merkur, sem fylgdi í kjölfarið,
gerbreytti högum manna. Sýning
var haldin í Bellavue árið 1941 í
geysistóru tjaldi, og sýndi Svavar
með ýmsum kunnustu ab-
straktmálurum Dana og seldi
nokkrar myndir. Sýningin var
tengd þeim hópi listamanna, sem
stóðu að útgáfu tímaritsins Hel-
hesten og voru skoðanabræður
hans og baráttufélagar. Vá stríðs-
ins þjappaði mönnum saman og
mótaði betur þær hugmyndir,
sem Cobramenn kynntu betur
síðar og leiddu til heimsfrægðar.
Að loknu stríði efndi Svavar til
sýningar í Listamannaskálanum
árið 1945. Viðtökurvoru vinsam-
legar, en þó blendnar. Mjög er
mér minnistætt að heyra málara,
sem þá voru ungir, minnast sýn-
ingarinnar. Þeir fóru þangað í
marggang og voru á eftir sem í
leiðslu, slík var opinberunín.
Cobrasamtökin urðu til um
þetta leyti. og fóru Asger Jorn og
Carl-Henning Pedersen frá Dan-
mörku, Karel Appel frá Hollandi
og Corneille frá Belgíu þar
fremstir í flokki. Svavar og Ásta
sneru heim í húsnæðisleysið, sem
hér var lengi eftir stríð. Þar kom
þó, að þau fengu inni á Grettis-
götu, þar sem þau bjuggu, þar til
þau fluttu í góða íbúð, þar sem
hæst ber í Háaleitinu, og útsýn er
til allra átta.
Svavar var formaður Félags ís-
lenskra myndlistarmanna og ís-
landsdeildar Norræna listbanda-
lagsins 1954-58 og forseti Banda-
lags íslenskra listamanna 1959-
61. Var í forsvari, en Rómarsýn-
ingin var haldin og þótti standa
fast á réttinum. Árið 1960 var
stór sýning á verkum hans í
Kunstforeningen í Kaupmanna-
höfn og svo síðar í Listasafni ís-
lands. Hann varð félagi í Grönn-
ingen og sýndi 5 sinnum með
þeim, m.a. myndina stóru, Veðr-
ið, sem hann gerði að tilhlutan
Statens Kunstfond og nú er í Ár-
ósaháskóla. Hann var fulltrúi ís-
lands á Tvíæringnum í Feneyjum
1972. Auk þess tók hann þátt í
fleiri samsýningum en ég hef tölu
á. Syningar hans hér voru það
kunnar og töldust til slíkra tíð-
inda, að ég tíunda þær ekki frek-
ar. Þessi öld er senn á enda runn-
in, og vant að vita, hvernig mál-
verk hennar íslensk verða metin.
Ég er þó sannfærður um, að verk
Svavars verða meðal þeirra, sem
lengst munu lifa.
Svavari kynntist ég 1962, en þó
öllu nánar nokkrunr árum síðar,
er ég settist þar að í Skeifunni,
sem hann kallaði í Betrekkjara-
koti. Fórum þá oft í gönguferðir
um nágrennið um lágnættisbil að
lokinni vinnu. Fylgdist hann þá
grannt með veðri, skýjafari og
var athugull svo af bar. Á stund-
um var sest á rökstóla. Svavar tók
fram vindil, handlék hann sem
veiðimaður flugustöng, skar
endann með læknistilburðum og
kveikti í. Bólstraský hrönnuðust
upp, og stórfenglegur sögumaður
fór á kreik, og fór reykurinn eftir
stígandi frásagnarinnar. Þegar
hann kvaddi, varð eftir ilmur af
vindlareyk og maríutásur hljóðn-
aðs hláturs. Hann var vinur í
raun, hjálpfús og vildi hag málara
sem mestan. í málverki annarra
sá hann oft feitara í stykkinu en
efni stóðu til, og er mér ekki
grunlaust um, að þar hafi velvild
ráðið.
Svavar fylgdist grannt með
veðri í útvarpi og hvernig það
samræmdist horfum. Og víst var
þessi ijóssins maður birtunni háð-
ur, og hans veður var ekki alltaf
veður heimsins. Lærðir menn
hafa greint myndir hans og stíl,
séð áhrif birtu og landslags á
bernskustöðvum. Mér sýnist
myndirnar frekar vera veður-
fréttir úr huga dirfskufulls og
djarfhuga heimsmanns, þar sem
gætni og varúð sveitamannsins
heldur öllu í skefjum.
Ellin varð Svavari erfið. Alz-
heimerveiki greip hann óblíðum
tökum, pensill féll úr hendi. Ljós
heimsins dvínaði, og laust eftir
Jónsmessuna sofnaði Svavar inn í
sóllaust sumarið. í stríðinu gerði
Svavar mynd, sem heitir
Jónsmessudraumur. Enginn
þekkir annars draum. Þó finnst
mér ég sjá kvikan mann lyfta
grænum hatti stuttlega, sveifla
stafnum í kveðjuskyni og ganga
léttum skrefum upp himinbog-
ann innan um öll þau ský, sem
finnast í veðurfræði, og hverfa á
vit þess jökuls, sem er uppljóm-
aður af þeim litum, sem aldrei
sjást.
Ástu Eiríksdóttur og öðrum
aðstandendum votta ég innilega
samúð mína og okkar málaranna
í Listmálarafélaginu. Hún á
ómældan skerf í því lífsverki, sem
hér er skilað. ^ ...
Einar Þorlaksson
Fyrir nokkrum vikum hringdi
danskur maður og vildi koma á
þrykk, á þrem tungumálum, lit-
prentaðri bók um Svavar Guðna-
son. Okkur tókst að fá í verkefnið
þann besta rithöfund sem völ var
á og sem gjörþekkti Svavar.
Svo kom fjárveitingin úr Nor-
ræna menningarsjóðnum á dög-
unum og þá koma þessi tíðindi frá
bróður mínum, að Svavar sé
látinn.
Fyrstu kynni undirritaðs af
Svavari voru er hann kom eitt
sinn uppí litla herbergið á
Nönnugötu 16 og leit þar á
nokkrar myndir. Hann sagðist
skrifa bréf til Listaakademíisins í
Kaupmannahöt'n í meðmæla-
skyni, sem hann og gerði. En
aldrei sagði hann hvað í bréfinu
stóð og nú er hann andaður.
Skulda ég honum mikið þakklæti
íyrir sýndan áhuga og uppörvun
alla tíð, sem ef til vill blandaðist
frændrækni.
Svavar var frá Hornafirði og
þekkti þar vel móður mína og þær
systur, Hraunkotsstelpurnar,
sem hann kallaði svo. Hann
kunni margar sögur frá þessuni
árum. Löngu seinna, eða eftir
1960, kom Svavar nokkrum sinn-
um til Kaupmannahafnar og var
ætíð hressilegt að hitta hann.
Hann kom yfirleitt til þess að
taka þátt i sýningum
Grönningen-hópsins, en hann
kom æ sjaldnar hin seinni ár.
Eftir það hittumst við oftar í
Reykjavík.
Éinn veturinn uppúr 1960 kom
hann til Hafnar og hafði m.a.
myndina „Veðrið" meðferðis.
Hún var svo stór og mögnuð að
allir stóðu og göptu. Hann bar af
öðrum á sýningunni þetta árið.
Meira að segja Júlíana heitin
Sveinsdóttir, sem oft var á gangi í
nágrenni Kóngsins Nýjatorgs,
varð agndofa og talaði urn þetta
verk og var hún þó ógjarnan
margorð um hlutina, svona dags
daglega. Svavar bjó á Hótel
Kongen af Danmark og hittum
við Magnús Tómasson, Flóki og
Vilhjálmur Bergsson hann oft
þessar vikur. Við fórum með
honum á krárnar í næsta nágrenni
á kvöldin, en Svavar vann á dag-
inn við að hengja upp málverkin.
Svavar var afar geðríkur mað-
ur, rnikill vinur þeirra er voru
honum að skapi en þoldi rniður
suma aðra. Svo var um einn ó-
nefndan málara, sem reyndar tók
þátt í sömu sýningunni. Var
Svavar töluvert í því að skjóta
menn niður með orðum og þá
sérstaklega þennan málara. Við
strákarnir heyrðum einu sinni
þegar hann hleypti á málarann
einni skothríð í gegnum síma.
Það gat verið betra að lenda ekki
í þeirri útreið.
Það minnisstæðasta við kynnin
af persónunni Svavari Guðnasyni
er frásagnarlistin og orðaforðinn.
Hann sagaði frá á sínu eigin máli
sem var kröftugt og oft hæðið og
gáskafullt um leið. Sögurnar
minntu stundum á stutta þætti úr
Konungasögum. Málið var afar
skýrt og meitlað í flutningi. Hann
mun líka hafa þurft á þessum
eiginleikum að halda. En ef hann
var spurður hvað hann væri að
mála þessa stundina, þá eyddi
hann því tali. Hann var svolítið
eins og handfæramaður sem
lætur lítið uppi, þegar lengi hafa
verið slæmar gæftir. Hann talaði
aldrei um myndlist, svo ég rnuni,
en mjög gjarnan um persónur og
þá með sínum persónulega húm-
or.
Fyrstu myndirnar eftir Svavar
sá ég hjá Hauki og Guörúnu á
Kleifarvegi 3 í Reykjavík. Þar
hangir enn í dag myndin „Gull-
fjöll" og er ævintýri lík. Hall-
steinn Sveinsson, sem smíðaði
ramma, var líka alltaf með verk
eftir hann og var mjög hrifinn af
þessum málara. Svo héngu á List-
asafni íslands verk eins og „ís-
landslag" og „Stuölaberg". Þessi
snilldarverk, og mörg önnur verk
Svavars, eru eitt af því sem er
ævarandi tilhlökkunarefni að sjá
aftur, þegar komið er til íslands.
Yfirlitssýningin á verkum Svav-
ars í Reykjavík árið 1960 er ó-
gleymanleg og er hún enn í dag
það besta veganesti sem mér hef-
ur verið gefiö.
Svavar átti ekki sinn líka sem
málari. Sennilega var hann fædd-
ur með einstaka hæfileika til þess
að skynja náttúruna og tjá sig í
litum. Litasnilli hans er stundum
sú leiðsla, innblásin af slíkum eld-
móði og aga, að myndirnar fanga
mann t'östum tökum árurn sam-
an. Enda þurfti meira en einn
Hriflu-Jónas til þess að mæða
þennan geníala Hornfirðing.
Málverkin hans Svavars eru
eilíf blóm í dýrð sinni og vitnis-
burður um þetta mikla skáld lit-
anna.
Ég samhryggist Ástu einlæg-
lega, en hún hefur verið málaran-
um ómetanleg og megi hún ætíð
lifa vel.
Tryggvi Ólafsson
FRETTIR
1 * ~
Fiskveiðiráðstefnan
Vrtamín í kvótaumræðuna
Aðalviðfangsefni ráðstefnunnar eru hinarýmsu aðferðir við stjórnun
fiskveiða með hjálp aflakvóta. Ragnar Arnason: Mœlirmeð kvóta-
kerfi NýsjálencLinga. Sveinn H. Hjartarson: Sannfærst um ágœti okkar
fiskveiðistjórnunar
„Á ráðstefnunni hafa verið
haldnir margir mjög svo athyglis-
verðir fyrirlestrar um hinar ýmsu
aðferðir við stjórnun fískveiða
með hjálp aflakvóta, enda eru hér
saman komnir flestir virtustu vís-
indamenn heims á sviði fískihag-
fræði. Eg er heldur ekki í nokkr-
um vafa um að það sem hér hefur
farið fram mun setja svip á okkar
Margir fremstu vísindamenn
heims á sviði fiskihagfræði auk
embættismanna og stjórnenda
fiskveiða frá mörgum þjóð-
löndum hafa þingað á Hótel
Sögu í vikunni og borið saman
bækur sínar um nýjustu tækni og
vísindi í kvótamálum. Mynd-Ari.
umræðu um stjórnun fískveiða í
framtíðinni,“ sagði Ragnar
Árnason dósent og einn af stjórn-
endum alþjóðlegrar ráðstefnu
um stjórnun fískveiða sem haldin
er á Hótel Sögu og lýkur á morg-
un.
Einna mesta athygli á ráðstefn-
unni hefur vakið stefna Nýsjál-
endinga í fiskveiðistjórnun og
sagði Ragnar að það væri engum
blöðum um það að fletta að ís-
lendingar ættu að taka upp kvót-
akerfi þeirra. Hjá þeim eru kvót-
arnir varanleg eign sem eigendur
þeirra geta selt, leigt eða ráðstaf-
að að vild. Að vísu er í því efni
sleginn einn varnagli sem er sá að
útlendingar mega ekki eiga nema
50% í hverjum kvóta.
Ragnar sagði ennfremur að að-
stæður hérlendis og þar ytra væru
mjög svipaðar nema hvað þeir
eru með fleiri tegundir fisks í
kvótanum en við. Alls munu vera
um 29 fiskitegundir undir kvóta
hjá Nýsjálendingum en nýtan-
legar fiskitegundir eru ekki nánd-
ar nærri eins margar hér við land.
Meðal ráðstefnugesta, sem eru
um 50 talsins frá öllum heimsálf-
um nema frá Afríku, eru ekki að-
eins vísindamenn á sviði fiskihag-
fræði heldur og líka embættis-
menn og stjórnendur fiskveiða
frá mörgum þjóðlöndum til að
kynna sér það sem sérfræðing-
arnir hafa að segja og bera saman
bækur sínar. „_u
Föstudagur 1. júlí 1988 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5