Þjóðviljinn - 21.07.1988, Qupperneq 6

þJÓÐVILIINN
Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis og verkalýðshreyfingar
Gamaldags
ráðheirar
Miklir umbrotatímar ganga yfir íslenskt samfélag. Á
sumum sviðum er um að ræða stökkbreytingar sem eiga
eftir að hafa í för með sér ófyrirsjáanlega byltingu á lífi
þjóðarinnar. Hver maður getur litið í kringum sig og velt því
fyrir sér hvernig þjóðfélagið var fyrir 10 árum og reynt að
gera sér grein fyrir því hvers vænta má í þeim efnum að
áratug liðnum.
Hér verður ekki reynt að útmála hvað fylgir í kjölfar aukinn-
ar tölvuvæðingar, uppstokkunar á fjölmiðlum eða nýjum
matarvenjum, svo að nefnd séu nokkur svið þar sem
gagngerar breytingar blasa við. Að sjálfsögðu eru breyting-
ar ekki alltaf til bóta. Ekki er t.d. öruggt að eitthvað gott muni
leiða af þeirri stórkostlega hröðu eignatilfærslu sem nú á sér
stað hér á landi í krafti himinhárra vaxta. Innan tíðar verða
fjármagnseigendur, sem innheimta okurleigu fyrir peninga-
lán, búnir að ná eignarhaldi á flestum fasteignum og at-
vinnutækjum þjóðarinnar. Þessi eignatilfærsla breytir ekki
nema í einstaka tilfelli afstöðu vinnandi manna til fram-
leiðslutækja en hún er til marks um að á fæstum sviðum
þjóðlífsins falla vötn í einum stokki heldur flæmast óhamin
um víðan völl.
Tæpast lítur nokkur maður lengur svo á að unnt sé að afla
sér menntunar í eitt skipti fyrir öll og að eftir það þurfi ekki að
setjast á skólabekk. Aðsókn á ýmiss konar námskeið sýnir
að símenntun er nauðsynleg og hún verður enn nauðsyn-
legri á næstu árum.
Þess ætti að mega vænta að með víðtækum þjóðfélags-
breytingum hefði einnig orðið breyting á viðhorfum íslenskra
stjórnmálamanna. Almannarómur kveður með síauknum
styrk þann söng að mörg þeirra mála, sem stjórnmálamenn
töldu sig fyrrum hafa einkarétt á, séu miklu betur komin í
annarra höndum. Krafan um meiri valddreifingu og aukið
lýðræði verður stöðugt háværari og má í þeim efnum merkja
óslitna þróun frá þeim tíma að fjara fór undan einvaldskon-
ungum sem töldu sig eina hafa vit fyrir fákunnandi lýðnum.
Margt bendir til að ráðamenn í íslenskri pólitík hafi því
miður allt of fáir gert sér grein fyrir því að tíminn stendur ekki í
stað. Á síðustu mánuðum hafa ráðherrarnir glögglega sýnt
að unggæðingslegt útlit og strákslegt orðbragð er síður en
svo trygging þess að menn séu ekki gamaldags. Aftur og
aftur komið í Ijós að í ríkisstjórn sitja nú andlegir arftakar
skrifstofustjóra í kanselíi og rentukammeri.
Helmingaskipti er hugtak sem notað var fyrr á þessari öld
til að lýsa því hvernig Framsóknarflokkur og Sjálfstæðis-
flokkur skiptu með sér því veitingarvaldi, sem óprúttnir
áhangendur kanselí-stílsins töldu sjálfsagt að fylgdi ráð-
herrastólum og nýttu til að veita dyggum flokksgæðingum
embætti. í samsteypustjórnum þurfti að skipta embætta-
veitingunum milli stjórnarflokka og þóttu slíkir samningar
keyra úr hófi þegar Framsókn og íhald sátu saman í stjórn.
„Einn fyrir mig og einn fyrir þig,“ var skiptareglan án tillits til
hæfni umsækjenda.
Afskiptasemi ráðherra af ráðningu bankastjóra og íhlutun
í mannahald Háskólans sýna að helmingaskiptin lifa enn
góðu lífi. Aðferð menntamálaráðherra við að koma flokks-
gæðingi í kennarastöðu er ákaflega athyglisverð í Ijósi
þeirrar aldalöngu evrópsku hefðar að háskólar reyni eftir
mætti að halda sjálfstæði sínu gegn ríkisvaldinu.
Ráðherrar vorir eru ekki menn morgundagsins í þeim
skilningi að skoðanir þeirra og lífssýn falli saman við kröfu
almennings um aukna valddreifingu. Satt að segja eru þeir
ósköp gamaldags stjórnmálamenn.
ÓP
KLIPPT OG SKORIÐ
Enn af samkeppni
Við vorum fyrir nokkrum
dögum að leggja út af leiðara í
Morgunblaðinu um samkeppn-
ina sem brást. Hann lýsti því
hvemig sú óskmynd og hugsjón,
að frjáls álagning lækkaði vöru-
verð snýst í andstæðu sína í veru-
leikanum: frjálsa álagningin
leiðir til þess fyrst og síðast að
heilir vöruflokkar hækka „langt
umfram það sem eðlilegt er“ eins
og blaðið sagði. Dæmi voru tekin
af nýafstaðinni könnun á verði
brauða.
Morgunblaðið átti ekkert ann-
að svar við þessum ósköpum en
segja að almenningur ætti kröfu á
að fá upplýsingar um það, hvern-
ig á þessu stæði. Og hefði þá mátt
halda áfram og spyrja: hver á að
veita þær upplýsingar og hvar á
að leita þeirra? Ef að verðlag á
tilteknum vörum hækkar nokkuð
rösklega og hjá öllum eða svotil
öllum sem hana selja, þá liggur
beinast við að um samsæri gegn
neytendum sé að ræða, einskonar
laumueinokun. Um leið hlýtur
það að vera ljóst, að svoddan
samráð um verð er laumuspil og
feluleikur og ekki fest á blað.
Hvernig má koma upp um slíkt
samsæri? Tja, spyr sá sem ekki
veit. Kannski mundi til þess þurfa
ekki bara verðlagseftirlit heldur
verðlagsleynilögreglu sem sendi
agenta sína, dulbúna sem smá-
kaupmenn, inn í frumskóginn
með guðs blessun og karateþekk-
ingu? Og þó: hvernig væri slíkt
hægt í kunningjaþjóðfélaginu þar
sem allir vita allt um alla.
Ýsa var það heillin
Það var svo dálítið broslegt að
einum degi eða tveim eftir að
Morgunblaðið birti harmaleiðara
sinn um samkeppnina sem brást,
greindi blaðið frá verðkönnun
sem það hafði sjálft gert í janúar
og ítrekað nú á miðju ári. Blaðið
hafði leitað með logandi ljósi að
vörum sem EKKI höfðu hækkað
í verði á þessum tíma og fann tvær
og þandi þær upp í fyrirsögn þvert
yfir heila síðu: „Ný ýsa og niður-
soðnar perur hafa Iækkað" segir
þar. En þessi merku tíðindi komu
blessun samkeppninnar reyndar'
ekki við. Perurnar voru í þeim
vöruflokkum (með sjampói ofl)
sem tollar voru lækkaðir af (og er
reyndar greint frá því í könnun-
inni að hinir álagningarfrjálsu
hafi slælega látið þá lækkun fram
koma). Og ýsan var óvenjulega
há í janúar vegna þess að „rugl-
ingur var á fiskverði fyrstu dag-
ana eftir að matarskatturinn var
settur á og hafði Verðlagsráð af-
skipti af málinu“. Taki menn eftir
þessu hér: Verðlagsráð hafði af-
skipti af málinu. Hið skelfilega
„stjómlyndi", hin varasömu „af-
skipti hins opinbera“ reyndust
m.ö.o. það haldreipi í fisk-
neyslumálum sem eitt dugði til
einhvers.
Samkeppni verður að vera,
mikil ósköp. En þegar hún virkar
ekki, þá er ekki um annað að
ræða en grípa til annarra ráða svo
neytandinn sé ekki dæmdur til að
hrekjast undan verðlagsvindum,
eins og vesæl kona í karlrembu-
ástarsögu.
Samkeppni
í sjónvarpi
Og svo eru til svið þar sem sam-
keppnin virðist blátt áfram ekki
eiga við.
Til dæmis sjónvarpsrekstur.
Þegar útvarpslögum var breytt
og Stöð tvö gat til orðið, vom
mörg orð látin falla um það frelsi
til að velja og hafna og finna
eitthvað við sitt hæfi sem sú ný-
breytni hefði í för með sér. Nú er
nokkur reynsla á tvær rásir kom-
in, og það kemur varla fyrir
lengur að nokkur maður reyni að
gaula frelsissálminn. Aftur á móti
eru algengar að verða klausur í
lesendabréfum og dálkum blaða,
sem lýsa allsherjarleiða á sjón-
varpi og minnkandi áhuga á því.
Víkverji Morgunblaðsins segir til
dæmis á dögunum.
„Ótrúlega margir viðmælend-
ur Víkverja hafa orð á því að þeir
séu að mestu hættir að horfa á
sjónvarp utan fréttatíma sjón-
varpsstöðvanna. Þetta fólk held-
ur því fram að efni sjónvarps-
stöðvanna sé lélegra en það var.
Getur þetta verið rétt? Er hugs-
anlegt að samkeppni sjónvarps-
stöðvanna hafi leitt til sparnaðar í
rekstri, sem hafi orðið til þess að
efnið sem boðið er upp á sé lé-
legra?“
Það er rétt sem kemur fram í
spuminngunni: samkeppnin
leiðir til þess að þeir peningar
sem íslendingar eyða í sjónvarp
skiptast í tvo staði, stöðvarnar
geta öðru hvoru gert eitthvað
sæmilegt, en báðar vantar úthald,
mannskap, hugmyndir. Auk þess
leiðir samkeppni í sjónvarpi um
allan heim ekki til aukinnar fjöl-
breytni, betri gæða, heldur til
þess að menn fá æ meira af því
sama. Það getur því meir en verið
að dagskrár tveggja sjónvarps-
stöðva á íslandi séu lakari en ein
dagskrá var áður - vegna hinna
lamandi áhrifa samkeppninnar.
Ekki meir,
ekki meir
Og þó er ekki víst að þegar
menn í stómm stíl hætta að nenna
að horfa á sjónvarp að það sé
fyrst og fremst vegna þess að dag-
skrám fari aftur. Menn gleyma
því oft að það er eitthvað til sem
heitir að éta yfir sig. Það er einsog
innbyggt í framfarahugmyndir
okkar að öll neysla hljóti að
aukast (nema kannski neysla á
feitmeti eftir að heilsubylgjan
skall yfir). En þegar betur er
skoðað: er nokkur ástæða til þess
að við getum haft gaman af því til
lengdar að horfa á sjónvarp svo
sem fjórar-fimm stundir á
kvöldi? Við vorum kannski bíó-
sjúk hér i gamla daga, meðan við
vomm krakkar, en ein bíómynd á
dag var nóg og meira en það.
Dettur engum í hug, að það sé
blátt áfram jákvætt, elskulegt og
heilbrigt merki um að fólk hefur
sloppið frá því að gera sjónvarp
að einskonar vímugjafa og er þar
með ekki enn dautt úr öllum
æðum, að menn enn hafa rænu á
að skera niður sína sjónvarps-
neyslu? Og finna sér eitthvað
annað til skemmtunar og andlegs
lífs.
ÁB.
Þjóðviljinn
Síðumúla 6-108 Reykjavík
Sími 681333
Kvöldsími 681348
Utg«fandi: Útgáfufélag Þjóðviljans.
Rltatjórar: Ámi Bergmann, Mörður Árnason, Óttar Proppé.
Fréttastjóri: Lúövík Geirsson.
Blaðamenn: Guðmundur Rúnar Heiðarsson, Hjörleifur
Sveinbjömsson, Kristófer Svavarsson, Ma|nfríður Júlíusdóttir,
Magnús H. Gíslason, Lilja Gunnarsdóttir, ólafur Gíslason, Ragnar
Karisson, Sigurður Á. Friðþjófsson, Stefán Stefánsson (íþr.), Sœvar
Guðbjömsson, Tómas Tómasson, Þorfinnur Ómarsson (íþr.).
Handrita-og prófarfcaieatur: Elías Mar, Hildur Finnsdóttir.
Ljóamyndarar: Einar Ólason, Sigurður Mar Halldórsson.
UtiHataiknarar: Kristján Kristjánsson, Kristbergur Ó. Pétursson
Framkvœmdastjóri: Hallur Páll Jónsson.
Skrifstofuatjóri: Jóhanna Leópoldsdóttir.
Skrifstofa: Guörún Geirsdóttir, Kristín Pétursdóttir.
Auglýsingastjóri: Olga Clausen.
Auglýsingar: Guðmunda Kristinsdóttir, Unnur
Ágústsdóttir, Sigurrós Kristinsdóttir.
Símavarsla: Sigríður Kristjánsdóttir, Þorgerður Sigurðardóttir.
Bílstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Utbreiðslu- og afgreiðslustjóri: Bjöm Ingi Rafnsson.
Afgraiðsla: Halla Pálsdóttir, Hrefna Magnúsdóttir.
Innhelmtumenn: Katrín Bárðardóttir, Ólafur Bjömsson.
Utksyrsla, afgreiðsla, ritstjóm:
Síðumúla 6, Reykjavík, símar: 681333 & 681663.
Augiýsingar: Síðumúla 6, símar 681331 og 681310.
Umbrot og satnlng: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Varð flausasólu: 70 kr.
Heigarblöð: 80 kr.
Áskriftarvarð á mánuði: 800 kr.
6 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 21. JÚIM988