Þjóðviljinn - 24.07.1988, Síða 9

-j*1
Steinasöfnun
Slípaðir steinar
Þjálfun að greina úr þá
sérkennilegu
Magirfallegirogfágœtirsteinarásýningu steinasafnara í Norrœna húsinu
Flestir hafa líklega tínt upp fal-
lega steina og borið heim þegar
þeir voru krakkar. Þeir eru hins
vegar færri sem halda áfram
þeirri yðju fram eftir öllum aldri
og verja stórum hluta af sínum
frítíma í leit af fallegum og sér-
stæðum steinum er náttúra lands-
ins geymir.
Fyrir um 5 árum stofnuðu
nokkrir steinasafnarar Félag
áhugamanna um steinafræði og
hittast þeir reglulega til að miðla
og afla þekkingar um hvað eina
sem við kemur steinum og steina-
söfnun. Nú stendur félagið fyrir
sinni annarri sýningu á íslenskum
steinum í Norræna húsinu og hitt-
um við þar Axel Kaaber, sem er
aldursforseti í félaginu, og lóðs-
aði hann okkur um sýninguna.
- í Félagi áhugamanna um
steinafræði eru nú um 30 félagar,
þar af 20 virkir. Fólk á öllum aldri
og af báðum kynjum. Axel sagð-
ist eiga erfitt með að svara því
hvort fleiri gætu komist í félagið.
Sjálfum finndist honum 30 vera
nógu margir, því allt starf innan
félagsins væri unnið í sjálfboða-
vinnu. Stærra félag útheimti
meiri skipulagsvinnu og því gæti
verið sniðugra að fleiri tækju sig
saman um að stofna álíka félög.
Félagið hefur lengst af haft
fundaraðstöðu í Náttúrufræði-
stofnun íslands og í blaði félags-
ins, Steinn, eru Sveini Jakobssyni
forstoðumanni jarðfræðideildar
Náttúrufræðistofnunar, færðar
sérstakar þakkir fyrir framlag
hans til starfsemi félagsins.
Margir sérstœðir
steinar á sýningunni
í anddyri Norræna hússins má
nú sjá flestar þeirra steinateg-
unda er finnast á íslandi og er
margt fágætra steina þar. Axel
sagði að farið hefði verið til um 10
félagsmanna og valið það besta
úr söfnum þeirra til að sýna al-
tnenningi. Áhuginn fyrir fai-
legum steinum er greinilega mik-
ill bæði meðal íslendinga og er-
lendra ferðamanna, því fyrstu
vikuna höfðu 1100 manns skrifað
sig í gestabókina. Sýningin mun
standa til 22. ágúst og er ókeypis
inn á hana.
í einum sýningarkassanum
mátti sjá gott safn zeólíta, eða
geislasteina eins og þeir nefnast á
íslensku. Axel sagði að nafnið
zeólítar væri komið úr grísku og
merkti suðusteinn. Ef þeir væru
hitaðir losnaði vatn út kristalla-
byggingunni og steinninn bólnaði
UPP-
Um 20 mismunandi gerðir
zeólíta eru þekktar og fyrir
tveimur árum fann einn félag-
anna mjög sjaldgæfa tegund, sem
nefndur er yugawaralít eftir þeim
stað í Japan er hann var fyrst
greindur á. Axel sagðist ekki vita
til að yugawaralít hefði fundist
annars staðar en hér og í Japan.
Hér hefðu fundist steinar með
allt upp í 2 sm langa kristalla, en
þeir japönsku væru nokkrir milli-
metrar.
- Við gefum yfirleitt ekki upp
fundarstaði þeirra steina, sem
eru á sýningunni. Bæði er það
gert til að hlífa stöðunum við á-
sagðist einu sinni hafa lánað
baggalútaþríhyrning til þessara
nota og allt gekk vel. Hvort sem
það var nú steinunum að þakka,
eða einhverju öðru.
Axel sagðist bara á einum stað
hafa fundið baggalúta í föstu
bergi, yfirleitt findu menn aðeins
lausar kúlur. Um myndun bagga-
lúta sagðist hann lítið geta sagt
með vissu, því hann hefði 6 mis-
margir af fallegustu
landsins fundist.
zeólítum
Safnað steinum
f 7 áratugi
-Ég búinn að safna steinum í
um 7 áratugi, eða síðan ég var 7
ára og hef alltaf farið reglulega á
ákveðna staði og svæði til að leita
að steinum. Fomar megineld-
einnig hægt að láta röntgengreina
þá og hefðu félagsmenn í áhuga-
mannafélaginu um steinafræði,
fengið hverja greiningu á 1000
krónur og þó nokkum afslátt frá
venjulegu verði.
A sýningunni vom flestir
steinanna hreinir og glansandi og
var Axel spurður hvemig væri
best að hreinsa steina, sem mað-
ur fyndi út í náttúmnni. - Ef
Axel fann þennan stóra og fallega steingerving við Brjánslæk fyrir mörgum árum og sýnir hann hvemig gróðurfar var hér fyrir 4 millj. ára.
troðningi og einnig landeigend-
um. Axel sagði að milli félags-
manna væri engin leynd um fund-
arstaði sjaldgæfra steina og yfir-
leitt hefðu þeir átt mjög vin-
samleg samskipti við bændur.
Hann sagði að um tíma hefði bor-
ið nokkuð á útlendingum í steina-
leit og hefðu márgir þeirra verið
að hirða steina til að selj a úti upp í
fararkostnað. Það hefði gert
steinasafnara óvinsæla gesti á
sumum stöðum, en ef menn
kynntu sig og bæðu um leyfi til
steinaleitar væri það oftast auð-
fengið.
Þegar við skoðuðum baggalút-
ana, sem em eins og litlir boltar,
sagði Axel frá þjóðtrú tengda
þeim. Hún er á þá leið, að ef þrír
litlir babbalútar, sem samvaxnir
eru í þríhyrning, em settir undir
koddann hjá barnshafandi konu
þá á fæðingin að ganga vel. Hann
Hér er verið að skoða safn Páls Zophaníassonar af slípuðum steinum.
munandi svör við þeirri spum-
ingu frá jafn mörgum jarðfræð-
ingum.
I einum kassanum virtist vera
glóandi gull, en það reyndist vera
jámkís, blanda af járni og brenni-
steini. Það hefur einnig verið
nefnt glópagull og hafa margir
látið glepjast af því. Stuttu eftir
aldamótin vom tilraunaboranir í
Vatnsmýrinni og töldu menn sig
komna niður á gullnámu er gyllt
slikja var á bornum. En það gull-
æði varað stutt, því rannsóknir
sýndu að þar var járnkís að
blekkja menn.
Af steingervingum er hægt að
verða margs fróðari um hvernig
náttúrufar var fyrir þúsundum og
milljónum ára. Á sýningunni á
Axel stóran og fallegan
steingerving, sem alsettur er för-
um laufblaða og skelja. Hann
sagðist hafa fundið þennan
si;eingerving við Brjánslæk fyrir
nörgum árum og sýndi hann
svernig gróður var hér fyrir um 4
nilljónum ára. Þá var loftslag
nun heitara og gróðurinn eins og
arist nú í Suður Frakklandi og
enti Axel á greinilegt far eftir
aufblað, sem hann sagði að væri
f magnolíuvið.
Svæðið við Brjánslæk, þar sem
.eingervingar finnast er nú frið-
ýstur náttúruvættur og þarf skrif-
egt leyfi frá Náttúruverndarráði
.1 að nema steina þaðan á brott.
Jokkrir aðrir fundarstaðir sér-
tæðra steina hafa einnig verið
riðlýstir og má þar nefna silfur-
■ergsnámun á Helgustað, utan
ið Eskifjörð og Teigarhom í
Bemfirði. Við Teigarhom hafa
stöðvar em langlíklegustu fund-
arstaðirnir, því sú ummyndun á
bergi sem á sér þar stað á
milljónum ára, er líkleg til að
gefa af sér fallega kristalla.
Axel sagði að það lærðist fljótt
að sjá út sérkennilega steina.
Þetta væri ákveðin þjálfun og
menn þyrftu alltaf að hafa augun
hjá sér og helst augu á tánum
líka. Oft þyrfti að brjóta steinana
til að sjá hvort þar væru merki-
legir steinar á ferð.
Hann tók sem dæmi að það
borgaði sig að skoða lausar
hraunkúlur, sem maður rækist á.
Þetta em svokallaðar hraun-
bombur, sem myndast er
hraunstraumurinn rífur með sér
berg er hann fer yfir. Það yllti
síðan á því hvað væri inni í þeim,
hvort hann hirti þær. Á einum
stað á suðvesturlandi fyndust t.d.
gabbrómolar í þeim.
Mikilvœgt að
skrá fundarstaði
- Við steinasöfnun er áríðandi
að merkja og skrá hvern stein, og
láta fylgja lýsingu á fundarstaðn-
um. Það er ágætt að setja númer á
steininn og geta síðan flett öllum
upplýsingum upp í bók. Ef þetta
er gert þá heftir steinasöfnunin
vísindalegt gildi og flestir alvöru
safnarar hafa það í huga, að
steinarnir þeirra endi hjá vísinda-
stofnunum.
Axel sagði að steinasafnararnir
hefðu náið samstarf við jarðfræð-
inga, til að fá hjálp við að greina
steinana Á Orkustofnnn
steinninn er sæmilega harður er
ágætt að láta hann liggja í sápu-
vatni og bursta hann með tann-
bursta eða pennsli. Oft em þeir
litaðir af aðkomuefnum eins og
jámi og þau nást varla af. Við-
kvæma kristalla er hins vegar best
að láta þorna vel og reyna að ná
komum burt með nál. Flestir
geyma síðan sína fallegustu og
viðkvæmustu steina í hillum eða
glerskápum, þar sem ryk sest
ekki mikið á þá.
ny
Velur steina
með fallegu munsti
PöH Zophaníasson með gottsafn slípaðra steina á
sýningunni. Tímdi ekki að selja gullsmiðunum þá
fallegustu
Á sýningunni í Norræna húsinu
vakti athygli fallegt safn af slípuð-
um steinum, sem Páll Zophanías-
son hefur unnið. - í um 10 ár sá
ég nánast öllum gullsmiðum
landsins fyrir slípuðum steinum í
skartgripi, en hélt eftir þeim fall-
egustu fyrir mitt einkasafn og það
er nánast allt á sýningunni, sagði
Páll er við litum til hans á Sel-
tjarnarnesinu.
Hann sagðist hafa hætt að
mestu að slípa steina nema fyrir
sjálfan sig fyrir um 10 árum, þeg-
ar það fór úr tísku að nota ís-
lenska steina í skartgripi og botn-
inn datt úr markaðnum.
- Núna handslípa ég fallega
steina sem ég finn og nota til þess
harða skífu, sem sérstaklega er
gerð fyrir steiri eða harðmálm og
síðan er notaður vatnspappír.
Páll sagðist hafa notað tromlu til
að slípa steina, er hann var mest í
þessu, en ef vel ætti að vera þyrfti
að láta á annað þúsund steina í
hana. í þeim tromlum sem fást í
búðum þurfa steinarnir að veltast
um í 1-2 mánuði, en Páll sagðist
sjálfur hafa smíðað tromlu og
unnið steinana þannig áður, að
slípunin tók ekki nema viku.
Páll er rennismiður og sagðist
hann einu sinni hafa smíðað vél
til að slípa öskubakka úr steinum.
Það hefði hins vegar reynst allt of
seinlegt verk að gera þá og vél-
inni Iagt eftir fyrsta öskubakk-
ann. Á sýningunni má sjá einmitt
mjög fallegan öskubakka, þar
sem munstrið í steininum er eins
og árhringir í trjástofni.
- Jaspís og kvarts eru einu ís-
lensku steinarnir sem ég nota.
Munstrið í steinunum hefur mest
áhrif á það hverja ég vel og síðan
slípa ég þá þannig að það komi
vel út. Páll sagði að venjulega
sagaði hann steinana í flísar, en
hann hefði einnig slípað heila
steina. Hann sýndi okkur einn
stein, sem hann var nýbúinn að
finna og leit ekkert sérstaklega
spennandi út. En Páll taldi að
eftir slípun yrði þetta með fallegri
steinum í safninu. Á röndunum
sæjist að steinninn væri mosaag-
at, en í þeim eru falleg dökkgræn
strik.
- Ég er búinn að vera viðloð-
andi steinasöfnun í 20 ár og kem
yfirleitt með jeppann hlaðinn af
steinum úr fjallaferðum. Venjan
er að hirða upp ansi mikið af því
\7<Pn
Axel Kaaber er búinn að hafa steinasöfnun að áhugamáli í
steinana á sýningu Félags áhugamanna um steinafræði
kassans má sjá baggalúta. Myndir: Sig.
sem maður sér og henda síðan
80-90% þegar heim er komið.
Þegar búið er að saga steinana
sést oft að þeir eru ónothæfir og
bara það fallegasta valið úr.
ný
Páll Zophaníasson heldur hér á hring með steini sem hann slipaði
til samanburðar á óunnum steini, sem hann bindur vonir við að vei
mjög fallegur eftir rétta meðhöndlun.
7 áratugi og fræddi hann gesti um
í Norræna húsinu. í hægra horni
ER FLUTT
Við höfum flutt söludeild LADA-bílanna af Suðurlandsbraut 14 í LADA-húsið
300 metrum ofar, að Ármúla 13, þar sem viðskiptavinir LADA-umboðsins
eru velkomnir. Komið og þiggið veitingar og ræðið við sölumenn okkar
í stóru og vistlegu húsnæði.

Opið verður laugardag frá kl. 10-17 og
sunnudag kl. 13-17. Næg bílastæði.
■o Allir finna bíl á veröi viö sitt hæfi
LADA 1200 - 1200 - 4 gira ....
LADA 1300 - Safir - 4ra gíra . .
LADA 1500 - Lux - 4ra gira . ..
LADA 1600 - Lux - 5 gira......
LADA 1500 - Station - 4ra gira .
LADA 1500 - Station - 5 gira ..
LADA 1300 - Samara - 4ra gira
LADA 1300 - Samara - 5 gíra .
LADA 1500 - Samara - 5 gíra .
LADA 1600 - Sport - 4x4, 5 gira m/léttistýri
. kr. 193.117,-
. kr. 259.969,-
. kr.
. kr. 316.604,-
. kr. 299 351,-
. kr. 316.604,-
. kr. 285.018,-
. kr. 299.496,-
. kr. 318.987,-
. kr. 499.234,-
Já, við kynnum nýjar aðferðir við sölu
á nýjum LADA-bifreiðum. Biðin eftir
nýja bílnum er á enda. Afhending
samstundis.
VERIÐ VELKOMIN
BÉatf 14 ~ W$ M1‘M§
8 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 24. júlí 1988
Sunnudagur 24. júlf ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 9