Þjóðviljinn - 16.08.1988, Blaðsíða 5

VIÐHORF
Það finnst ekkert ráð við sumarsút
Mitt í flóðbylgju 6. áratugarins
af lofsöngvum um ástir, sumar og
sól, kvaddi Eddie Cochran sér
hljóðs með ádrepu um þá sút sem
getur fylgt sumrinu. Því er haldið
að unglingnum að líf hans sé eilíft
fjör, en það tekur enginn mark á
honum, hann á ekki fyrir því sem
hugurinn girnist og honum
gengur brösuglega með hitt kyn-
ið. Vorið læknar þunglyndi
vetrarins, „but there ain’t no cure
for the summertime blues. “
Undanfarnar vikur hafa lands-
menn flestir kvartað yfir ólækn-
andi sumarsút. Hver lægðin á fæt-
ur annarri hefur böðlast yfir
landið, og menn hafa ekki bara
litið á klukkuna þegar þeir
vöknuðu heldur líka á almanak-
ið. Hvað, er strax komið haust?
Og meðan skúrirnar hafa gengið
yfir eða rigningin lamið látlaust,
höfum við hímt orkulaus og geð-
vond og varla haft okkur að
verki. A veturna getur maður
huggað sig við að bráðum komi
vorið, en enginn kann ráð við
sumarsút.
Menn voru farnir að tala um að
1988 væri eitt af þessum hlaup-
árum, þegar sumarið vantar al-
veg, en þá brast hann á með blíð-
viðri fyrir fáeinum dögum. Samt
léttist brúnin á landanum ekki
verulega, því að í millitíðinni var
hann skollinn á með annars kon-
ar sumarblús.
Hús á íslandi eru almennt ekki
svo há að menn geti stokkið út
um glugga með endanlegum af-
leiðingum. Að öðru leyti er á-
standið orðið svipað og í krakk-
inu mikla í Wall Street 1929.
Gestur Guðmundsson skrifar
Daglega heyrum við um ný fyrir-
tæki sem leggja upp laupana,
landsbankastjóri lýsir því yfir að
fæstir skuldunautar eigi fyrir
skuldum sínum, gömul og gróin
fyrirtæki eru hætt að standa í
skilum. Meira að segja fjár-
magnseigendurnir sem hafa átt
gullna daga með hávaxtastefn-
unni eru nú famir að reka sig á að
háir nafnvextir duga skammt
þegar skuldunautamir eiga
hvorki fyrir vöxtum né sjálfum
aðstæður hafa að vísu versnað en
ekki meira en við mátti búast og
eftir að þær höfðu verið afar hag-
stæðar um nokkurra missera
skeið. Efnahagssveiflurnar eru
orðnar eins og íslenskt veðurfar:
menn fundu fýrstu vorboðana og
settu niður kynstrin öll af kart-
öflum, en brátt fóru óveðursský-
in að hrannast upp á sumarhimn-
inum, og svo fóm kartöflugrösin
að falla. Kartöflubændur gátu
tekið undir með Eddie Cochran
Á meðan ríkisstjórnin stendur
með buxurnar á hælunum og
horfir á eftirlætisbörnin sín
dmkkna í brunninum, sér stjórn-
arandstaðan sér vitanlega leik á
borði. Sögðum við ekki, mælir
hún digurbarkalega, krefst kosn-
inga og segist reiðubúin að taka
við og leiða þjóðarbúið út úr ó-
göngunum.
Þótt atburðarásin hafi að und-
anförnu verið farsakennd, er því
miður ekki hægt að búast við því
„Eins og venjulega hlupu hagfrœðingarnir og
atvinnustjórnmálamennirnir til að byrgja
brunninn, þegar barnahópurinn varallur
kominn á bólakaf. Þeir tóku sér stöðu á
brunnbarminum og byrjuðu að rífast um það,
hvernig hœgt væri að loka, þar til verkstjó-
rann brast þolinmæðina ogskrapp ísumarfrí.
Á meðan setti hann málið í nefnd að þjóð-
legum sið. “
lánunum. Þetta ástand hefur
reyndar verið lengi í uppsiglingu,
en íslendingar eru orðnir því svo
vanir að þeir sem standa í at-
vinnurekstri hrópa Úlfur Úlfur
við hvert tækifæri, að þeir átta sig
ekki á neinu fyrr en úlfurinn er
kominn inn á stofugólf og búinn
að éta ömmu.
Kannski hefðu hagfræðingarn-
ir átt að sjá þetta fyrir, því þeir
hafa aldrei verið fleiri né haldið
eins beint um stjórnvölinn. Ytri
að enginn kann ráð við sumarsút.
Eins og venjulega hlupu hag-
fræðingarnir og atvinnu-
stjórnmálamennirnir til að byrgja
bmnninn, þegar barnahópurinn
var allur kominn á bólakaf. Þeir
tóku sér stöðu á brunnbarminum
og byrjuðu að rífast um það,
hvemig hægt væri að loka, þar til
verkstjórann brast þolinmæðina
og skrapp í sumarfrí. Á meðan
setti hann málið í nefnd að þjóð-
legum sið.
að það leysist úr öllum flækjum
með einni leikfléttu í leikslok.
Almenningur veit að vísu vel að
núverandi stjóm hefur klúðrað
rækilega því sem henni var treyst
fyrir, en hann hefur takmarkaða
trú á því að stjórnarandstaðan
geti gert betur.
Lítum aðeins á það hvaða
stjórnarandstöðu við höfum. Það
reiknar enginn með Borgara-
flokknum til neins, og þrátt fyrir
góða tilburði getur Steingrímur
tæplega gert sig að stjómarands-
töðuleiðtoga. Valkosturinn verð-
ur að koma frá Alþýðubandalagi
og Kvennalista, og hvað hafa
þessi öfl upp á að bjóða núna?
Einlægan vilja til að jafna kjörin
og einstaka góðar tillögur í pen-
ingamálum og atvinnumálum.
En þessi öfl geta ekki sett sér
neitt minna markmið en í senn að
endurreisa undirstöðuatvinnu-
vegina, varðveita jafnvægi í
byggð landsins og bæta kjör
hinna lægstlaunuðu, bæði á
vinnumarkaði og með félags-
legum aðgerðum. Og þau hafa
einfaldlega ekki getað sannfært
þjóðina um að þau kunni þau ráð
við efnahagsblúsnum sem
fullnægi öllum þessum markmið-
um.
Stjórnarandstöðuöflin leggja
nú mest kapp á að gagnrýna há-
vaxtastefnuna. Slík gagnrýni var
mikilvæg þegar hávaxtastefnan
var innleidd, en í millitíðinni er
fjármagnskostnaðurinn búinn að
éta stóra hluta atvinnulífsins út á
guð og gaddinn, og engum ár-
angri verður náð með vaxtalækk-
un nema hún verði hluti mjög
víðtækra ráðstafana.
Hávaxtastefnan hefur í raun
magnað upp ýms strúktúrvanda-
mál íslenska samfélagsins. Tapið
á undirstöðuatvinnuvegunum
hefur vaxið og afæturnar sogið
meira til sín. Á undanförnum
árum hefur ýmsum höftum verið
Framhald á síðu 6
Gestur Guðmundsson er félagsfræð-
ingur og vinnur við ritstörf. Hann skrif-
ar vikulegar greinar í Þjóðviljann.
Sælgætisneyslan
Stutt athugasemd við drög að heilbrigðismálastefnu Alþýðubandalagsins.
í júní sl. sendi Alþýðubanda-
lagið frá sér bækling, þar sem
gerð var grein fyrir nokkrum
stefnumálum flokksins. Meðal
annars voru þar drög að
heilbirgðismálastefnu Alþýðu-
bandalagsins. Það er vissulega
tímabært fyrir Alþbdl. að hressa
uppá stefnu sína í heilbrigðismál-
um. Hún hefur hin síðari ár verið
of hvarflandi og vinnubrögð varla
nógu markviss, enda hefur sigið á
ógqfuhlið í þeim málum.
Það er margt gott um þessi
drög að segja. Nokkur atriði orka
þó tvímælis og önnur þarfnast
nánari útfærslu. En hér er líka um
drög að ræða.
Með þessum línum vildi ég
gera aðeins eitt atriði að umræðu-
efni, atriði, sem að mínum dómi
er býsn mikilvægt, en hefur ekki,
að því er ég veit, fengið opinbera
umfjöllun.
Það er réttilega bent á það í
umræddum drögum, að ytri skil-
yrði vegi þungt, þegar leita skal
leiða til að auka heilbrigði í
þjóðfélaginu. Þetta er atriði, sem
of oft gleymist, þegar rætt er um
heilbrigðismál, og þó enn frekar,
þegar teknar eru ákvarðanir um
aðra þætti samfélagsmálanna,
sem hafa víðtæk og afgerandi
áhrif á heilbrigði almennings.
Ein af þeim tillögum, sem
lagðar eru fram í ofannefndum
drögum, er að lagður skulu 200%
skattur á allan innfluttan sykur og
sælgæti til að minnka neyslu þess-
ara vara og draga þar með úr
þeim kvillum, sem ofneysla
þeirra veldur. Það er óneitanlega
nauðsyn á að draga úr sælgætisn-
eyslu fólks almennt, ekki síst
barna og unglinga, en ungmenni
eru markhópur þeirra, sem versla
með sælgæti. Ofneysla sælgætis á
Guðmundur Helgi Þórðarson skrifar
ríkan þátt í ýmsum fjöldasjúk-
dómum s.s. tannskemmdum, of-
fitu, æðasjúkdómum o.fl.
Með 200% skattinum virðist
Alþbdlm ætla að draga úr sykur-
neyslu með verðstýringu, og má
vel vera, að hægt sé að ná ein-
hverjum árangri með því móti.
En það er til önnur leið til að
draga úr neyslu óæskilegra vara,
og það er að takmarka aðgang að
háttatíma virka daga sem helgar
og jafnvel að nóttunni.
Ef komið er inn í vörumarkað
eða matvörubúð, er tóbak og
sælgæti það fyrsta sem blasir við
viðskiptavininum, og við
greiðslukassann er þessu stillt
upp nánast við nefið á honum til
að passa upp á að hann gleymi því
ekki. Þess er gætt, að raða sæl-
gæti þannig upp, að börn allt nið-
staklinga og opinbera aðila. Af
þeim sökum ber að hamla gegn
ofneyslu þess.
Nú vill svo til, að hugmyndir
um hömlur á sælgætisneyslu hafa
Verið til umfjöllunar í íslensku
stjórnkerfi um nokkurt skeið, þó
að það hafi ekki farið hátt, og
lítið orðið úr framkvæmdum.
Tannverndarráð er stofnun, sem
hefur það hlutverk að leggja á
„Þess ergættað raða sælgœti þannig upp að
börn allt niður í þriggja tilfjögurra ára aldur
komist ísem nánasta snertingu við það... Það
er ekki sjaldgæft að sjá í verslunum baráttu
milli foreldra og barna... “
þeim. Sú leið hefur löngum
reynst árangursríkust í barátt-
unni við áfengi og önnur vímulyf,
þó að henni hafi verið varpað
fyrir borð á síðustu árum m.a.
með samþykkt bjórfrumvarpsins
og fjölgun útsölustaða.
f þessu sambandi er kannski
rétt að gera sér grein fyrir því í
upphafi, að sælgæti og tóbak hafa
forgang fram yfir flestar eða allar
vörur í íslenskum verslunum. Þó
að verslunum með nauðsynja-
vörur s.s. matvörur sé lokað á til-
teknum tíma, jafnvel með lög-
regluvaldi ef með þarf, er séð til
þess, að hægt sé að verða sér úti
um tóbak og sælgæti fram að
ur í 3-4 ára aldur komast í sem
nánasta snertingu við það, helst
að þau finni af því lyktina. Það er
ekki sjaldgæft að sjá í verslunum
baráttu milli foreldra og barna,
þar sem brellur verslunareigand-
ans hafa egnt upp sælgætislöngun
barnsins og þar með sett foreldr-
ana í vandræði.
í þessu tilfelli eru ytri aðstæður
að stuðla að heilsutjóni barnsins.
Sælgæti í hófi er skaðlaust og til
ánægju, einkum fyrir ungmenni.
Ofneysla þess er hins vegar
heilsuspillandi, veldur meira að
segja víðtækum heilsufarsvanda-
málum, sem m.a. hafa í för með
sér stórfelldan kostnað fyrir ein-
ráðin um bætta tannheilsu þjóð-
arinnar, en íslendingar hafa
einna mestar tannskemmdir allra
vestrænna þjóða og trúlega þótt
víðar væri leitað. í dreifibréfi frá
Tannvemdarráði frá 9. sept. s.l.
kemur fram sú skoðun, að „mikill
fjöldi söluturna og óheppileg
staðsetning þeirra sé ein af ástæð-
unum fyrir því, hve fæðuval og
matarvenjur okkar em slæmar."
í dreifibréfi Tannverndarráðs
kemur einnig fram, að í Noregi sé
bannað „að selja sælgæti nálægt
greiðslukössum í stórmörkuðum,
eins og virðist afturá móti föst
regla hériendis.“
Með þessu dreifibréfi var jafn-
framt dreift gögnum, sem sýna,
að Norðmenn hafa fyrir 14 ámm
viðurkennt þennan vanda og gert
ráðstafanir til að draga úr að-
gengileika að sælgæti með því að
hafa áhrif á hvernig það er með-
höndlað í verslunum.
Með samkomulagi milli
heilbrigðisyfirvalda og samtaka
verslunarfyrirtækja (handelens
organisation) var árið 1974
ákveðið, að sælgæti skyldi ekki
staðsett nærri greiðslukössum
eða biðröðum við greiðslukassa.
Það er tekið fram, að tilgangur-
inn sé m.a. sá, að ekki séu höfð
óæskileg áhrif á ung börn, sem
þar séu í fylgd með foreidrum sín-
um. Þá er gert ráð fyrir, að sæl-
gæti sé raðað það hátt, að það sé
ekki í „griphæð" ungra barna.
Þarna hafa norsk heilbrigðisyf-
irvöld látið sig varða meðhöndl-
un sælgætis í verslunum í því
skyni að reyna með því móti að
draga úr sjúkdómum. Þessi að-
ferð er trúlega mun virkari og
jafnframt ódýrari en að fjölga
sjúkrastofnunum og auka vél-
væðingu til að lækna þá sjúk-
dóma, sem ofneysla sælgætis
veldur.
Þau stjórnmálaöfl á íslandi,
sem telja sig félagshyggjuöfl,
ættu að taka Norðmenn sér til
fyrirmyndar og taka til endur-
skoðunar lög og reglugerðir um
söluturna og kvöldsölustaði og
sömuleiðis beita sér fyrir reglum
um staðsetningu þessara vara í
verslunum. Ef einhver fer að tala
um boð og bönn í þessu sambandi
mætti benda honum á, að frelsi
eins manns má aldrei ganga svo
langt, að það valdi öðrum tjóni.
Guðmundur Helgi er heilsugæslu-
læknir í Hafnarfirði.
Þrlðjudagur 16. ágúst 1988 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5