Þjóðviljinn - 18.10.1988, Blaðsíða 6

þJÓÐVILJIHN Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis og verkaiýðshreyfingar
Vantrú á
markaðinn
Rætt er um að hætta sé á alvarlegri kreppu í íslensku
atvinnulífi. Því til sönnunar er bent á að fjöldi fyrirtækja hefur
lagt niður starfsemi sína og mörg eiga gjaldþrot yfir höfði sér.
Þeir, sem svartsýnastir eru, telja að hætta sé á atvinnuleysi
eða a.m.k. verulegum samdrætti í atvinnulífi.
Á undanförnum misserum hefur ríkt hér mikil þensla. Mest
hefur hún verið á höfuðborgarsvæðinu og þar hefur um hríð
verið mikil eftirspurn eftir vinnuafli. Á sumum stöðum úti á
landsbyggðinni hefur þenslan einnig verið umtalsverð en þó
fer það ekki milli mála að uppbygging og fjárfestingar hafa
að jafnaði verið þar mun minni en á suðvesturhorninu.
Auðvitað hefur öllum verið það Ijóst að þar kæmi að þessari
miklu þenslu linnti. Menn hafa óttast að hún gæti snúist upp í
andhverfu sína. Margir hafa velt því fyrir sér hvort ekki væri
heppilegra í fámenni hins íslenska samfélags að haft væri
þéttara taumhald á fjárfestingum og umsvifum atvinnulífs-
ins.
Þeir, sem verið hafa hvað ötulastir talsmenn óhefts mark-
aðsbúskapar, hafa keppst við að boða þann stórasannleik
að fyrr eða síðar kæmi þar að markaðsöflin orsökuðu að
þensla minnkaði. Svo myndi fara að himinháir vextir hefðu
það í för með sér að fólk og fyrirtæki færi að draga við sig að
taka lán og það yrði til þess að lánastofnanir yrðu vegna
inbyrðis samkeppni að lækka vexti. Niðurstaðan yrði því
minnkandi þensla ef yfirvöld gættu þess bara að vera ekki
að taka fram fyrir hendurnar á markaðsöflunum.
En þrátt fyrir þessa kenningu um sjálfvirkni markaðarins
hafa vaxtalækkanir látið á sér standa. Og nú berast út þau
tíðindi að fulltrúar frá Félagi íslenskra iðnrekenda og Versl-
unarráði íslands, einhverjum alsterkustu áróðursstöðvum
óhefts markaðsbúskapar, hafi misst þolinmæðinaog krefjist
þess að ríkisstjórnin grípi í taumana til að lækka vaxta-
kostnað. Þeir hafa komist að þeirri niðurstöðu að bankarnir
noti þörf atvinnulífsins fyrir lánsfé til að krefja fyrirtækin um
hærri vexti. Og ekki hafa þeir trú á að markaðslögmálin hafi
virkað þannig á íslenska bankakerfið að það sé rekið á
hagkvæmasta máta fyrir samfélagið. Þeir vilja að ríkisvaldið
skipti sér af þeim málum og hefji við þá umræður um það
hvernig unnt sé að gera rekstur bankakerfisins hagkvæmari
þannig að vaxtamunur á inn- og útlánum verði ekki hér
óeðlilega hár.
Stærstur hluti íslenskra fyrirtækja hefur haldið áfram að
taka lán þrátt fyrir himinháa vexti. ( mörgum tilfellum hefur
þar aðeins verið um tvennt að velja: að leggja upp laupana
strax og lýsa yfir gjaldþroti eða að fleyta sér áfram á lánsfé
og vonast til að bráðum komi betri tíð. í slíkri stöðu hefur
hækkun á vöxtum lítil áhrif á lántökur. Þá er keyrt áfram þar
til allt stendur fast.
Margir telja að það þurfi ekki endilega að vera svo slæmt
að fyrirtækjum á íslandi fækkaði eitthvað. Nauðsynlegt sé
að grysja skóginn til að lífvænlegustu trén fái nægjanlegt
svigrúm. En því miður er ekki endilega víst að yfirmáta hár
vaxtakostnaður rústi bara þau fyrirtæki sem helst mega fara
og að hin standi hálfu keikari eftir. Bankar og aðrar lána-
stofnanir hér á landi hafa löngum lagt meira upp úr fast-
eignaveðum en gróðavænlegum rekstri. Sæmilega hreint
veðbókarvottorð hefur verið talið betri lykill að láni en vand-
lega gerð rekstraráætlun sem sýnt hefur hagnað.
Við búum hér kvartmiljón manna og hagkerfi okkar er ekki
meira að umfangi en gerist hjá sumum stórfyrirtækjum er-
lendis. Munurinn er m.a. sá að forsvarsmenn slíkra stórfyrir-
tækja hika ekki við að reyna hafa stjórn á hlutunum. Þegar
trúin á sjálfvirkni markaðsaflanna hefurdalað mega íslensk-
ir ráðamenn ekki hika við að taka til hendinni.
ÓP
ivijii i x v/vj orvvjiviiJ
Jón Baldvin gefur Sjálfstæðisflokknum lága einkunn:
„Sorglegt slys“
- segir Þorsteinn Pálsson um ummæii Jóns
„Meö yfirlýsingum sínum aö und-
. anfömu hefur Jón Baldvin Hanni-
balsson veriö aö draga pólitiska um-
• ■ ræðu áratugi aftur í timann þegar
■ ■ hún snerist fyrst og fremst um per-
* * sónuníð og rógburö. Þetta viötal í
Alþýðublaðinu er kannski hápunkt-
urinn á því af hans hálfu," sagöi
Þorsteinn Pálsson, formaöur Sjálf-
stæðisflokksins.
í viötali viö Alþýöublaöiö á
fimmtudag ræöir Jón Baldvin um -
samstarfiö í síöustu rikisstjóm sem
Jón segir aö hafi veriö rikisstjóm
Alþýöuflokksins. Hann segir ástæö-
una fyrir falli síðustu stjómar hafa
veriö tillögur Þorsteins og aö þær
hafi lýst ótrúiegu dómgreindarleysi.
Jón lætur mörg þung orö falla um
Sjálfstæðisflokkinn sem hann lýsir
sem nánast ónýtum flokki.
Jón fellir einnig palladóma um
samstarfsráðherra sína og fær Þor-
steinn stærsta skammtinn.
„Þorsteinn Pálsson er vænn maö-
ur. Sléttur og felldur á yfirbort^ij)^, (
Baldvin þakkar mér þaö aö þessar
tiílögur komu fram. Þaö var forsætis-
ráöherra sem lagði þessar tillögur
fram en auðvitaö bar hann þær und-
ir samstarfsmenn sína í þingflokkn-
um og aðra. Hann Jón Baldvin hefur
veriö að þakka okkur Daviö Odds-
syni þessar tillögur og viö emm aö
sjálfsögöu þakklátir honum fyrir
þaö,“ sagði Halldór.
Matarskatturinn
það elna frumlega
Jón Baldvin kallar síðustu stjóm
„ríkisstjóm Alþýöuflokksins" í viö-
talinu og segir að flest afrek henn-
ar megi rekja til ráöherra flokks-
ins.
„Sá sem lítur á málaskrá Alþingis,
eöa flettir upp í umræðum á Alþingi,
gæti haldið aö þetta heföi veriö ríkis-
stjóm Alþýðuflokksins.“
Um hlut sjálfstæðismanna segir
formaður Alþýöuflokksins: „Ég man
til dæmic oiíiíi - ■
Stjórnmálin
Rógur og níðskældni
Þorsteinn Pálsson svarar ríkisstjórnaruppgjörijóns Baldvins. Ætlast til
að sjálfstœðismenn virði mitt umboð
Rógur og níð
í stjornmalum
Eftir að hinir sérstæðu palla-
dómar Jóns Baldvins um fyrrver-
andi samráðherra í stjórn Þor-
steins Pálssonar birtust í Alþýðu-
blaðinu, hafa oddvitar Sjálfstæð-
isflokksins verið mjög önnum
kafnir við að velja sér viðbrögð
við þeirri uppákomu. Þingflokks-
formaðurinn Ólafur G. einarsson
velur sér kost fyrirlitningarinnar:
„Þetta er bull,“ segir hann í við-
tali við DV um hlegina. Þorsteinn
Pálsson gerir tvennt í senn - að
vera sár og reiður („Þetta er róg-
ur og nískældni“) og bregða sér í
búning landsföðurins sem lumar
á þeim yfirburðum að geta fyrir-
gefið strákgerpi vanhugsað upph-
laup: „Ég er viss um að Jón Bald-
vin kemst í jafnvægi á nýjan
leik.“ Halldór Blöndal einhendir
sér svo á kristilegt umburðarlyndi
og segir: „Ég held að Jón Baldvin
sé miklu betri stjómmálamaður
en ætla mætti af þessu umtali.“
Margt af þessu var eins og æf-
ing í sjálfsprófi sem DV var að
bregða upp um helgina en þar
áttu menn að svara spurningum á
borð við þessar: „Ég læt mér í
léttu rúmi ligja þótt aðrir séu óá-
nægðir með mig. Ég óttast oft að
áhrifamikið fólk hafi ekkert álit á
mér. Það veldur mér sjaldan
áhyggjum þótt aðrir telji mig
bjána...“
Afturhvarf
til fyrri tíma?
En það hangir fleira á spýt-
unni.
Eitt er túlkun á því hvað gerist
ef palladómatíska Jóns Baldvins
breiðist út. Þorsteinn Pálsson og
fleiri hafa haft orð á því, að með
uppákomu sinni hafi Jón Baldvin
„verið að draga pólitíska umræðu
áratugi aftur í tímann, þegar hún
snerist fyrst og fremst um persón-
uníð og rógburð“. Og fleiri hafa
talað í þá veru.
Satt er það og rétt, að fyrir svo-
sem fjörtíu - fimmtíu árum voru
mörg og grimm persónuleg skeyti
látin ganga manna í milli í odda
ati og eggja gnati stjórnmálanna.
Hin sögulega hefð er á sínum
stað. En hún skýtur ekki upp sels-
hausnum að ástæðulausu.
Við skulum hafa það í huga að
stjórnmálabarátta á íslandi hefur
hægt og bítandi dregið meiri dám
af þeirri sjónvarpspóliitík, sér-
hannaðri af auglýsingameistur-
um, sem Iengi hefur verið rekin í
Bandaríkjunum. í þeim galdri
öllum hefur það skipt æ minna
máli hvað stjórnmálaforingjar
hafa haft til málanna að leggja,
en æ meira hvernig þeir koma
fyrir, hvernig fjölmiðlaáru þeir
hafa, hvaða orðspor fer af verk-
stjórnarlagni þeirra, kurteisi eða
þumbaraskap, hörku eða mildi,
kvenhylli, föðurhlutverki. mat-
arsmekk, klæðaburði og þar fram
eftir götum. Stjórnmálaslagurinn
hefur verið slagur um ímynd. Og
þetta hefur einmitt haft í för með
sér stigvaxandi persónuníð sem
menn eru sífellt að hnjóta um
sem lesa um bandarískan kosn-
ingaslag.
Gáum að þessu.
Mikiö í húfi
En það er í Reykjavíkurbréfi
Morgunblaðsins nú um helgina
sem túlkun á afleiðingum palla-
dóma Jóns Baldvins fær fyrst byr
undir vængi svo um munar.
Þar segir á þá leið, að Sjálf-
stæðisflokkur og Framsóknar-
flokkur hafi lengi bitist um það
hvor „gegndi foprystuhlutverki í
íslenskum stjórnmálum". Þar
hefur Framsóknarflokkurinn það
forskot miðjuflokks að geta haft
samstarf á víxl til vinstri og hægri.
Sjálfstæðisflokkurinn hefur ekki
getað fundið flöt á því að vinna
með sósíalistum í 40 ár, og hann
vill helst ekki vinna með Fram-
sókn („Sjálfstæðismenn hafa
lengi litið á slíkt samstarf sem
neyðarúrræði.“) Þetta þýðir,
samkvæmt kenningum Reykja-
víkurbréfritara, að Sjálfstæðis-
flokkurinn er eins og dæmdur (að
vísu ekki mjög nauðugur) til
stjórnarsamstarfs við Alþýðu-
flokkinn. Ef að Alþýðuflokkur-
inn er ekki til staðar- annaðhvort
vegna þess að hann er of lítill eða í
pólitískri fýlu - þá er Sjálfstæðis-
flokkurinn „lokaður inni“ og á
sér engan kost nema hin hvim-
leiðu hvflubrögð Framsóknar-
maddömunnar.
Þegar horft er á atburði síðustu
vikna og svo syndsamleg ummæli
Jóns Baldvins um íhaldsráðherr-
ana frá þessu sjónarmiði, þá
verður manni fyrst ljóst hve mörg
og stór afbrot Alþýðuflokksfor-
mannsins eru. Hann er að dæma
sjálfan Sjálfstæðisflokkinn til
ósjálfstæðis. Reykjavíkurbréfið
segir:
„Etir því sem harkan í orða-
skiptum, Sjálfstæðismanna og
Alþýðuflokksmanna nú verður
meiri og allt að því heift ríkj andi á
milli þessara flokka, verður sú
spurning áleitnari, hvort Sjálf-
stæðisflokkurinn sé á ný kominn í
þá stöðu að hann eigi ekki kost á
stjórnmarþáttöku nema Fram-
sóknarflokknum þóknist... Þegar
hin pólitíska staða er skoðuð í
þessu samhengi verður auðvitað
ljóst, að það dugar ekki fyrir for-
ystumenn Sjálfstæðisflokks og
Alþýðuflokks að halda áfram
umræðum' sínum á þeim nótum
sem hér hefur verið vitnað til.
Með því eru þessir flokkar að af-
henda Framsóknarflokknum lyk-
ilstöðu í íslenskum stjórnmálum
um ókomin ár.“
Þegar þetta er lesið er auðveld-
ara að skilja hvers vegna þeir
Þorsteinn Pálsson og Halldór
Blöndal eru farnir að vona það
opinberlega að Jón Baldvin sé
ekki eins slæmur og hann sýnist
vera. Þeir vilja ekki espa ólukku
manninn, þótt hann hafi espað
þá. Þeir gleypa stoltið, því nú er
stand á Goddastöðum og mikið í
Þjóðviljinn
Síðumúla 6 -108 Reykjavík
Sími 681333
Kvöldsími 681348
Útgefandi: Útgáfufólag Þjóöviljans.
Ritstjórar: Árni Bergmann, Möröur Árnason, Ottar Proppé.
Fréttastjóri: Lúövík Geirsson.
Blaðamenn: Dagur Þorleifsson, Guðmundur RúnarHeiðarsson,
Heimir Már Pétursson, Hjörleifur Sveinbjörnsson, Kristófer
Svavarsson, Magnús H. Gíslason, Lilia Gunnarsdóttir, Olafur
Gíslason, Páll Hannesson. Sigurður A. Friðþjófsson, Sævar
Guðbjörnsson, Þorfinnur ómarsson (íþr.).
Handrita- og prófarkaiestur: Elías Mar, Hildur Finnsdóttir.
Ljósmy ndarar: Einar Ólason, Jim Smart.
Útlitsteiknarar: KristjánKristjánsson, KristbergurO.Pétursson
Framkvæmdastjóri:HallurPállJónsson.
Skrifstofustjóri: Jóhanna Leópoldsdóttir.
Skrifstofa: Guðrún Geirsdóttir, Kristín Pétursdóttir.
Auglýsingastjóri: Olga Clausen.
Auglýsingar: Guðmunda Kristinsdóttir, Unnur
Ágústsdóttir, Sigurrós Kristinsdóttir.
Símavarsla: Sigríður Kristjánsdóttir, ÞorgerðurSigurðardóttir.
Bílstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Húsmóðir: Anna Benediktsdóttir
Útbreiðslu- og afgreiðslustjóri: Björn Ingi Rafnsson.
Afgreiðsla: Halla Pálsdóttir, Hrefna Magnúsdóttir.
Innheimtumaður: Katrín Bárðardóttir.
Útkeyrsla, afgreiðsla, ritstjórn:
Síðumúla 6, Reykjavík, símar: 681333 & 681663.
Auglýsingar: Síðumúla 6, símar 681331 og 681310.
Umbrot og setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verðílausasölu:70 kr.
Nýtt helgarblað: 100 kr.
Áskriftarverð á mónuði: 800 kr.
6 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Þrlðjudagur 18. október 1988