Þjóðviljinn - 22.10.1988, Blaðsíða 7

VIÐHORF
Að komast í ríkisstjóm hvað
Pað vakna margar spurningar
nú þegar Alþýðubandalagið er
komið í ríkisstjórn, ekki síst hjá
okkur „Vinstri sósíalistum", sem
höfum sumir hverjir talið vonar-
glætu í þeim flokki. Pess vegna
starfa nokkur okkar í Alþýðu-
bandalaginu.
Húllumhæið kringum stjórnar-
myndunina er enn í fullum gangi.
Þeir voru dáldið bráðir piltarnir
okkar að komast í ráðherra-
embættin, en eru nú „búnir að
bæta það upp“ með því að skipa
konur í stöður aðstoðarmanna
sinna. Mikið er þetta nú sætt og í
góðu samræmi við hefðbundna
verkaskiptingu í þjóðfélaginu.
Eins og marga aðra þegna þjóð-
félagsins langaði Guðrúnu
Helgadóttur til að verða ráð-
herra. Henni var að lokum spark-
að upp í það að vera forseti sam-
einaðs þings. Áttu fréttastrákar
þjóðfélagsins síðan lengi erfitt
með að halda vatni yfir því hvílíkt
blað hefði verið brotið í íslands-
sögunni með þessari skipan.
Verð ég að viðurkenna það að
Guðrún er fyrsta konan sem hef-
ur verið afdönkuð með þessum
hætti. Margir kallar biðu þetta
skipbrot, þegar á ævina leið, að
hafa verið gerðir að forseta sam-
einaðs þings, þegar hinir flokks-
tarfarnir urðu þeim yfirsterkari í
valdabaráttunni. Annars finnst
mér þessi gassagangur að verða
ráðherra lítt sæmandi forystu-
mönnum í verkalýðsflokki, sem
ég hélt að væri meira umhugað
um að efla stöðu og baráttu
verkalýðsstéttarinnar en að
koma sjálfum sér á toppinn.
Þaðerekki mikið hægt aðfjalla
um árangur þessarar ríkisstjórnar
enn þá. Ráðherrarnir eru enn að
furða sig á því hvað aðkoman sé
slæm í ráðuneytum Sjálfstæðis-
flokksins og gefa út yfirlýsingar
um aðgerðir í Jóns Baldvins stíl.
Einu beinu aðgerðirnar sem grip-
ið hefur verið til eru þó bráða-
birgðalög um að halda áfram
kaupráninu, sem hófst 1. sept-
ember.
Fyrir mann eins og mig sem
lengi hefur verið í hringiðu póli-
tískrar umræðu hér á landi, kem-
ur mest á óvart, hversu auðveld-
lega gekk að troða Alþýðubanda-
laginu inn í þessa stjórn, sem hef-
ur kjararán og afnám samnings-
réttar í stjórnarsáttmála sínum.
Ég skil alveg löngun gleiðgosa og
valdastreðara að komast í áber-
andi stöður. Það sem mér finnst
miklu dapurlegra er að nú er svo
komið að fjöldi vinstrisinnaðs al-
þýðufólks finnst þetta, að koma
flokknum sínum í ríkisstjórn vera
það eina sem skiptir máli. Það er
eins og það hafi misst trú á sjálfu
sér og öllum öðrum leiðum og
veitir gleiðgosunum því ekkert
aðhald lengur.
Pólitískt óþol
Áður fyrr var oft mikil and-
staða í vinstri hreyfingunni gegn
því að Alþýðubandalagið færi í
ríkisstjórn. Ástæðan var sú að
fólki fannst engar verulegar
breytingar fást fram og því væri
með ríkisstjórnarþátttökunni
eingöngu verið að vinna skítverk-
in fyrir auðvaldið. Allaballarnir
sem nú voru hvað óðastir að
komast í ríkisstjórn færðu sér
þetta meira að segja í nyt. „Við
skirrumst sko ekki við að ganga í
skítverkin," sögðu þeir og létu
eins og þeir stjórnuðust fyrst og
fremst af fórnfýsi.
En þeir stjórnast ekki af neinni
fórnfýsi í þessu tilviki. Þeir
stjórnast fyrst og fremst af póli-
tískuóþoli. Þettaóþol ásérmarg-
ar rætur. Ein rótin er óseðjandi
löngun í það að fá að tylla sér á
hefðartindinn, önnur að fá kerfis-
bitlinga og aðstöðu fyrir sig og
starfsemi sína og sú þriðja trúin á
það kostar sem
Ragnar Stefánsson skrifar
að menn geti komið einhverju til
leiðar af hugsjónum sínum með
þessum hætti, þó svo að það sé á
mjög afmörkuðu sviði. Þetta
fyrra tvennt er bara venjuleg
mannleg eigingirni, sem erfitt er
að gera við. Hið síðasta að fara í
ríkisstjórn til þess að koma í gegn
einhverju afmörkuðu framfara-
máli byggir oft á misskilningi.
Skilyrði fyrir
stjórnarþátttöku
Eitt mikilvægasta skilyrði, sem
margir sósíalistar og Állaballar
settu, hér áður fyrr, fyrir því að
ganga inn í ríkisstjórn var að her-
inn væri látinn fara, eða að lág-
marki að einhver óafturkallanleg
skref væru stigin í þá áttina.
Hvers vegna vildu menn setja slík
skilyrði? Jú, seta í ríkisstjórn sem
framfylgdi hersetunni, gerði
menn meðábyrga. Þetta hjálpaði
til við að skapa þá ímynd að það
væri eitthvað óafturkallanlegt og
eilíft að herinn verði hér, þegar
baráttumennirnir gegn honum
væru farnir að stjórna með hon-
um, svo að segja. Þátttaka í ríkis-
stjórn með hernaðarbandalaginu
væri því til þess að auka sinnu-
leysið í þessu máli. En sinnu-
leysið er einmitt aðalvopn stuðn-
ingsafla hersins. Menn gerðu sér
líka grein fyrir því að stór hluti
þess fylgis sem Álþýðubandalag-
ið fékk var frá fólki, sem studdi
flokkinn af því það hélt að hann
væri ótrauður í baráttunni gegn
hernum. Þetta fóik hafði fleytt
flokknum í valdaaðstöðu. Þetta
var rányrkja á því fólki og baráttu
þess, rányrkja sem bæði mundi
hafa slæm áhrif á flokkinn og á
baráttuna þegar til lengdar léti.
Það má færa gild rök að því að
þátttaka Alþýðubandalagsins í
ríkisstjórnum, sem sættust á að
hafa herinn sé ein af meginástæð-
um þess, hve baráttan gegn hern-
um er dauf um þessar mundir.
Þegar Alþýðubandalagið var í
ríkisstjórn Gunnars Thoroddsen,
þá varð það þátttakandi í að
skerða samninga verkalýðsfé-
laga. Að vísu var þetta ekki í
þeim mæli sem síðar gerðist. En
þetta nægði til þess að Sjálfstæð-
isflokknum og Framsóknar-
flokknum leiðst að ráðast síðar
heiftarlega á alla gerða kjara-
samninga og rifta þeim meira og
minna, og lækka taxtalaun á
skömmum tíma árið 1983 um
25%. Þessi afturhaldsstjórn
sagði: Kjarasamningar eru ykkur
sko ekkert heilagir lengur, því
þið tókuð sjálfir undir það að
skerða þá með stjórnvaldsað-
gerðum fyrri stjórna. Og verka-
lýðshreyfingin stóð hálf lömuð og
treysti sér ekki í baráttu til að
freista þess að brjóta þetta ger-
ræði á bak aftur, af því hún hafði
því miður freistast til að gefa eftir
gagnvart aðgerðum fyrri stjórna.
Því er ekki að neita að í stjórn
Gunnars Thoroddsen komu
Allaballar í gegn smávægilegum
umbótum. Hins vegar skapaðist
með þessari stjórn grundvöllur
að stórsókn íhaldsaflanna á öllum
sviðum þjóðfélagsins. Af því sup-
um við seyðið á árunum ’83 til
þessa dags. Með þátttöku sinni í
ríkisstjórn Gunnars Thoroddsen
varð Alþýðubandalagið til að
veikja verkalýðshreyfinguna enn
meir en orðið var, og með slíku
brýtur Alþýðubandalagið undan
sér sinn eigin grundvöll til að
koma einhverju verulegu áleiðis,
einhverju sem situr eftir.
Við skömmum verkalýðsfor-
ystuna oft fyrir undanlátssemi og
baráttudeyfð, og er ekki vanþörf
á. Við gleymum hinu oft að það
voru hinir pólitísku foringjar sem
urðu til að gera verkalýðshreyf-
inguna eins máttlausa og raun ber
vitni. Þeir nýttu æ ofan í æ tengsl
sín og ítök í verkalýðshreyfing-
unni til að virkja hana fyrir eigin
vagn. Það er hægt að benda á
mörg dæmi um að forystumenn
Alþýðubandalagsins ætluðust til
þess að verkalýðshreyfingin héldi
uppi harðri baráttu þegar þeir
voru ekki í stjórn, en átti svo að
halda að sér höndum þegar hún
var búin að troða þeim inn í
stjórnarráðið. Þessir pólitísku
foringjar undu hreyfinguna og
skældu, oft eins og það var orðað
í þágu atvinnuvega hinna dreifðu
byggða, þangað til ekki var meiri
bógur í henni en raun ber vitni.
Það er því hin pólitíska forysta,
og Alþýðubandalagið nú í seinni
tíð, sem mestan þátt á í því, hve
verkalýðshreyfingin er veik og
frumkvæðislaus.
Ekki bara afkoma hins venjulega
launamanns heldur líka afkoma
smábænda og annarra hokrara.
Með því að skipuleggja sig sjálf-
stætt, með því að skynja eðli
þeirrar stéttabaráttu sem á sér
stað í þjóðfélaginu dags daglega,
og með því að heyja stöðuga bar-
áttu, geta launamenn varið laun
sín, samtök sín og reisn sína og
jafnvel sótt í hendur auðstéttar-
innar vaxandi hlutdeild í gróðan-
um, réttindi til að hafa þak yfir
höfuðið, menntun, heilbrigðis-
þjónustu o.s.frv. Öllum ávinn-
ingum sem alþýðufólk hefur náð
á þessum sviðum hefur það náð
fyrir tilstilli fjöldabaráttu. Ekki
með því að vera í ríkisstjórnum.
Það er hins vegar fjöldi dæma
þess að svokallaðir flokkar
verkalýðsstéttarinnar hafi flotið
inn í ríkisstjórnir á flóðbylgju
baráttu alþýðu fólks, kannski til
að staðfesta einhverja af ávinn-
ingunum, en yfirleitt til þess að
draga úr sókninni. Gjarnan er
það svo að þegar ríkisstjórn auð-
valdsflokkanna ræður ekki
lengur við málin þá fá þeir hjálp
„Með því að fara inn í ríkis-
stjórn á forsendum auðvalds
og atvinnurekenda eru verka-
lýðsflokkar yfirleitt að tefja
fyrir framgangi fjöldabarátt-
unnar og draga úr henni mátt-
inn. Sérstaklega eru þeir að
tefja fyrir því með ríkisstjórn-
aróþoli sínu að verkalýðsöflin
geti myndað ríkisstjórn sem
geti stjórnað í þágu verka-
lýðsstéttarinnar og á forsend-
um hennar."
Ungir og róttækir
Meðal þeirra sem ákaft studdu
ríkisstjórnarþátttöku Alþýðu-
bandalagsins núna og þar með
árás á samningsrétt launþega-
samtakanna voru ungir menn
sem í seinni tíð hafa tekið undir
mörg atriði í gagnrýni Vinstri
sósíalista á frumkvæðisleysi og
deyfð verkalýðsforystunnar.
Núna færðu þeir sér þessa deyfð í
nyt til að styðja þann málstað
sinn að fara í stjórn. Þeir sögðu:
Verkalýðshreyfingin getur ekki
neitt, hún er gagnslaus til allra
verka. Það sem hún semur um er
hvort sem er svo lélegt að það
tekur ekki að tala um skerðingar
á því. Það eina sem þýðir er að
fara í ríkisstjórn. Þessir menn
hafa því miður, vísvitandi eða af
óvitaskap, túlkað alla gagnrýni á
verkalýðsforystuna á þann veg að
verkalýðshreyfingin sem slík væri
nú ónýtt plagg sem mætti fleygja.
Umbyltingarflokkur
eða bitlingaflokkur
Þau viðhorf sem ég hef verið að
lýsa hér, að vilja komast í ríkis-
stjórn hvað sem það kostar, eiga
ekkert skylt við baráttu sósía-
lista. Þetta eru venjuleg vinnu-
brögð og hugsanaháttur miðju-
flokka og hægriflokka, sem eru
fyrst og fremst hagsmunaflokkar
í þeim skilningi að tilvera þeirra
grundvallast á hagsmunaþjón-
ustu og bitlingaveitingu til „nán-
ustu aðstandenda". En þetta er í
algerri andstöðu við þá sem vilja
breyta þjóðfélaginu í grundvall-
aratriðum. Þjóðfélag okkar er
auðvaldsskipulag og byggist á því
að allt verður að víkja fyrir hinni
ríkjandi stétt auðvaldsins, vanda
hennar og hagsmunum hennar.
flokka verkalýðsins til að leysa
málin um leið að hafa hemil á
baráttu launafólks.
Með því að fara inn í ríkisstjórn
á forsendum auðvalds og at-
vinnurekenda eru verkalýðs-
flokkar yfirleitt að tefja fyrir
framgangi fjöldabaráttunnar og
draga úr henn máttinn. Sérstak-
lega eru þeir að tefja fyrir því
með ríkisstjórnaróþoli sínu að
verkalýðsöflin geti myndað ríkis-
stjórn sem geti stjórnað í þágu
verkalýðsstéttarinnar og á for-
sendum hennar. Með því að fara
inn í ríkisstjórn út á umbætur sem
kosta afturhaldið ekki neitt og
upp á nokkra bitlinga er bara ver-
ið að tefja fyrir því að raunveru-
leg ríkisstjórn alþýðufólks geti
komist á laggirnar.
Hvað vilja
sósíalistar?
Þeir vilja að það sé farið í ríkis-
stjórn þegar sú ríkisstjórn getur
þjónað sókn verkalýðsstéttarinn-
ar. Þeir vilja fara í meiri hluta
stjórn verkalýðsaflanna, stjórn
sem getur verið hjálpleg í sókn
launafólks á hendur stéttarand-
stæðingi sínum, atvinnurekend-
um og fylgifiskum þeirra.
Þá segja sumir: Þið viljið bara
bíða til eilífðarnóns, því sá meiri
hluti kemur aldrei. Þetta er fár-
ánleg staðhæfing, þegar haft er í
huga að við erum að tala um
meirihluta stjórn verkalýðsafl-
anna, meirihluta stjórn lang-
stærstu stéttarinnar.
Hið rétta og sanna í málinu er
það að möguleikum þessarar
stéttar til að ná meirihluta valdi í
þjóðfélaginu, þessum mögu-
leikum hefur verið spillt með
óþoli og brussuhlaupum inn í
stjórnir, sem hafa þjónað hags-
munum yfirstéttarinnar og þann-
ig rýrt trú verkafólks á að meiri-
hluta stjórn hennar geti myndast.
í nýlegri stjórnarmyndun Al-
þýðubandalagsins með meiri-
hluta síðustu ríkisstjórnar vottar
ekki einu sinni fyrir sóknarfærum
eða því að Alþýðubandalagið sé
að koma einhverjum mikilvæg-
um málum í gegn. Helst virðist
það vera hugsunin að hægt verði
með stjórnarmyndun að hægja á
auðvaldssókninni, eins og t.d. í
sambandi við nýja námsskrá fyrir
skóla, og svo í því að rétta ein-
hverjum atvinnurekendum ein-
hvern aur, svo vinnufólkinu hjá
þeim auðnist að halda vinnunni.
Þetta er nú öll reisnin. Hins vegar
er tekið af snöfurleik þátt í að
ráðast á kauptaxta verkalýðs-
hreyfingarinnar, sem allir vita að
verður fyrst og fremst til að lækka
laun hinna lægst launuðu. Margt
vinstra fólk og sósíalistar stendur
agndofa frammi fyrir þessu og
segir: Hvað hefur eiginlega
gerst?
Ég hef líka spurt sjálfan mig
þeirrar spurningar og svar mitt er
eftirfarandi: Alþýðubandalagið
er ekki lengur flokkur af stétt
venjulegs launafólks. í samsetn-
ingu sinni einkennist flokkurinn
mjög af því að vera flokkur
menntafólks og millihópa sem er
tiltölulega ofarlega í þjóðfélags-
stiganum í þeim skilningi að
menn þurfa mjög á því að halda
að leita beint til stjórnvalda.
Þetta eru oft stjórnendur í
ákveðnum málaflokkum, eða
jafnvel í svokölluðum þjóðþrifa-
fyrirtækjum sem mjög þurfa að
leita eftir aðstoð og fyrirgreiðslu
upp á þjóðfélagstoppinn ekki síst
til ráðherra og fylgiliðs þeirra.
Venjulegt launafólk, hvort sem
er í fiski, iðnaði eða í heilbrigðis-
þjónustu er ekki eins háð þessu.
Nú er ég síst með þessu að
gagnrýna þátttöku menntafólks
eða millihópa í starfi sósíalískra
samtaka. Ég stend að ýmsu leyti
sjálfur í þeirri stöðu sem ég var að
lýsa hér og þarf oft að gera kröfur
til eða leita beint til stjórnvalda.
Ég hef vissulega fundið smjörþef-
inn af því hvað það getur verið
þægilegt í slíku starfi að eiga
kunningja og jafnvel pólitíska
bræður í ráðherrastól.
Það sem hefur hins vegar kom-
ið í ljós er að margt af þessu fólki
skortir pólitíska hefð eða sósíal-
íska hefð til að standast þessa
freistingu. Það hleypur með
flokkinn sinn inn í ríkisstjórn, I
sem gagnar þeim eða þeirra mál- •
stað um stundarsakir, en spiilir
fyrir málstað okkar allra þegar til
lengri tíma er litið.
Því miður óttast ég að þátttaka
Alþýðubandalagsins í þessari rík-
isstjórn eigi eftir að hafa slæmar
afleiðingar fyrir þann málsíað
sem sósíalistar hafa að jafnaði
talið sinn. Stjórnin er þegar búin
að gera þá árás á verkalýðsstétt-
ina, sem aldrei verður tekin til
baka. Það er líka slæmt að nokkr-
ir af róttækum félögum flokksins
hafa verið að yfirgefa hann
undanfarna daga af þessum
ástæðum. Ég veit um 3 mið-
stjórnarmenn (konur), sem farn-
ir eru úr flokknum í kjölfar ák-
vörðunar miðstjórnar að fara inn
í þessa ríkisstjórn. Ég er ekki að
mæla með þessu. Ég held við ætt-
um að reyna lengur og betur.
Hins vegar hlýtur allt þetta mál
að vekja til hugsunar um að okk-
ur vantar sósíalískan flokk hér á
landi, hvort sem við búum hann
til upp úr Alþýðubandalaginu
eða á annan hátt. Við Vinstri sós-
íalistar erum allt of fáir til að geta
gert okkur gildandi sem slíkur
flokkur.
Reykjavík 16. okt. 1988
Ragnar Stefánsson er jarðskjálfta-
fræðingur og býr í Reykjavík
Laugardagur 22. október 1988 ÞJÓÐVIUINN - SÍÐA 7