Þjóðviljinn - 05.11.1988, Blaðsíða 7

------------/ INNSYN I-------------------
Tekið til hendinni
Snúið við í blindgötunni. Hallarekstur ogskuldasöfnun stöðvuð. Ekki lengur stoppað ígötinmeð
aukinni seðlaprentun. Stjórnarandstaðan íerfiðleikum með aðfótasig. Hvernig verður kaupmáttur
láglaunafólks tryggður? Samningar við þingmenn stjórnarandstöðunnar
„Þetta er enginn gleðiboð-
skapur,“ segir Olafur Ragnar
Grímsson fjármálaráðherra um
frumvarp til fjárlaga fyrir árið
1989. í frumvarpinu er boðuð sú
stefna nýrrar ríkisstjórnar að í
ríkisfjármálum skuli gætt mikils
aðhalds. Það er því ljóst að fram-
lög til ýmissa málaflokka eru mun
minni en menn hefðu óskað ef ást-
andið í efnahagsmálum og eink-
um og sér í lagi ástandið í ríkis-
kassanum hefði verið betra. En
það er eins og sumir hafi alls ekki
reiknað með því að ríkisstjórn
félagshyggjuflokkanna setti fram
aðhaldsama áætlun. Grunntónn
fjárlagafrumvarpsins er með
þeim hætti að stjórnarandstaðan
hefur ekki enn náð vopnum sín-
um. Málefnaleg gagnrýni hefur
enn sem komið er tæpast heyrst
nema frá forsvarsmönnum launa-
manna.
Komið að
skuldadögum
Boðskapur frumvarpsins er í
hnotskurn sá að ekki gangi lengur
að reka ríkissjóð með halla, að
snúa verði við blaðinu hvað varð-
ar skuldasöfnun erlendis og að
ríkissjóður geti ekki endalaust
Iokað reikningum sínum með
neikvæðri stöðu gagnvart Seðla-
bankanum en sú aðferð við að
stoppa í stóra gatið hefur leitt til
aukinnar og verðbólguhvetjandi
seðlaútgáfu. Gangi eftir sú spá
um afkomu ríkissjóðs, sem sett er
fram í fjárlagafrumvarpinu,
verða hér slík tímamót að allir
stjórnmálamenn, hvar í flokki
sem þeir standa, hljóta að fagna í
hjarta sínu.
Á undanförnum árum hefur
ríkissjóður verið rekinn með
gífurlegum halla. f þeim efnum
hljóta Sjálfstæðismenn að líta til
þess tíma er formaður þeirra,
Þorsteinn Pálsson, var fjármála-
ráðherra. Árið 1987, sem var
mikið góðæri til sjávar og sveita,
varð munurinn á rekstrartekjum
og gjöldum ríkissjóðs það mikill
að rekstrarhallinn varð um 2,7
miljarðar króna. Lánsfjárþörf
ríkissjóðs varð um 5,5 miljarðar
krónar. En skuldin við innlenda
og erlenda lánardrottna var ekki
aukin „nema“ um 3,8 miljarða.
Það sem upp á vantaði til að
endar næðu saman, var fært sem
1,7 miljarða króna aukning á
skuld ríkissjóðs við Seðlabank-
ann. Miklar lántökur ríkisins áttu
drjúgan þátt í að hækka vexti í
landinu og aukin seðlaprentun
rýrði verðgildi íslensku krónunn-
ar.
Stærsti flokkur stjórnarand-
stöðunnar, Sjálfstæðisflokkur-
inn, hlýtur að bera fjárlagafrum-
varpið nú saman við fjármála-
stjórn Þorsteins Pálssonar.
íhaldsmenn hafa lögnum haldið
því fram, og margir þeirra trúað
því sjálfir, að engir nema þeir
væru hæfir til að annast fjármál.
Engu að síður hljóta þeir í hjarta
sínu að vera því innilega sammála
að ekki sé unnt að halda utan um
ríkssjóð á þann máta sem við-
gengist hefur á undanförnum
árum.
Tvær leiðir
Þegar tekjur hrökkva ekki fyrir
gjöldum, er aðeins unnt að fara
tvær leiðir. Það á einnig við um
ríkissjóð ef ekki á að ana lengra
inn í blindgötu skefjalausrar er-
lendrar skuldasöfnunar og
hömlulítillar seðlaprentunar, en
inn í þá blindgötu voru ríkis-
fjármálin keyrð á fullu gasi í tíð
ríkisstjórnar Þorsteins Pálssonar.
Þar var reyndar fylgt keimlíkri
stefnu og gert hafði verið í ríkis-
stjórn Framsóknar og íhalds
1983-87. Hver einasti venjulegur
þegn veit að hvað sem líður
auknum lántökum heldur halla-
rekstur áfram ef ekki er unnt að
gera annaðtveggja, að skera nið-
ur útgjöldin eða auka tekjurnar -
nema mönnum takist þá að gera
hvorttveggja í einu.
f því fjárlagafrumvarpi, sem nú
hefur verið lagt fram, er einmitt
boðuð sú stefna að útgjöld skuli
skorin niður með því að fresta
framkvæmdum og auka aðhald í
rekstri jafnframt því að tekjur
ríkisins eru auknar. Gangi áætlun
fjármálaráðherra eftir, verða
tekjur um 1,2 miljarði króna
hærri en gjöldin. Ríkissjóður
mun greiða niður erlendar
skuldir sínar um 1,5 miljarða og
bæta stöðuna við Seðlabankann
um 0,8 miljarða. Umskiptin yrðu
alger.
Hvar á að skera?
Ugglaust hefur það háð stjórn
íhaldsmanna á ríkisfjármálum að
þeir virðast nær algerlega ófærir
um að ná í fé fyrir samneysluna
þar sem eftir einhverju er að
slægjast. Þeim hefur verið fyrir-
munað að taka upp þá stefnu,
sem nú er boðuð, að auknar
byrðar skuli lagðar á þá sem
breiðust hafa bökin, t.d. með því
að hækka eignarskattinn á þeim
sem eiga skuldlausar eignir yfir
12 miljónum eða með því að sam-
ræma skattjagningu tekna hvort
sem um er að ræða laun, raunvex-
ti, arð eða söluhagnað. Þrátt fyrir
það mun þeim veitast ærið erfitt
að gagnrýna tekjuhlið fjárlaga-
frumv.arpsins nema þeir vilji í
reynd að ríkissjóður sé rekinn
með halla.
Enn erfiðara verður fyrir þá að
gera tillögur um aukinn niður-
skurð á útgjöldum ríkisins. Það
verkaði ekki sannfærandi þegar
Pálmi Jónsson formaður og odd-
viti Sjálfstæðisflokksins í fjárveit-
inganefnd var í sjónvarpsþætti
beðinn um að benda á einhverja
útgjaldaliði sem skera ætti niður.
Hann tíndi það eitt til að minnka
yrði þann mannafla í fjármála-
ráðuneytinu sem bættist þar við
starfsliðið í ár vegna vinnu við
gagngerar breytingar á skattlagn-
ingu. Um það skal ósagt látið
hvort unnt er að spara meira en
ætlunin er í mannahaldi í fjár-
málaráðuneytinu. Ljóst er að
miðað við þær áætlanir, sem uppi
voru í ríkisstjórn Þorsteins Páls-
sonar, minnka útgjöld vegna
ráðuneyta ævintýralega mikið.
Ekki í kot vísað
í fyrrgreindum sjónvarpsþætti
upplýsti Ólafur Ragnar Gríms-
son fjármálaráðherra að lögð
hefðu verið á hilluna stórkostleg
áform sem uppi voru í ríkisstjórn
Þorsteins Pálssonar um endur-
byggingu og endurskipulagningu
á Sambandshúsinu við Sölv-
hólsgötu í Reykjavík, og þar með
skornar niður áætlanir um út-
gjöld upp á tugi miljóna króna til
endurbóta á því skrifstofuhús-
næði þar sem nú eru höfuðstöðv-
ar SÍS.
Þegar ríkissjóður keypti Sam-
bandshúsið var m.a. fljótlega af-
ráðið að þangað flyttist mennta-
málaráðuneytið sem um áratuga-
skeið hefur verið í rándýru leigu-
húsnæði. Var hafinn undirbún-
ingur að því að breyta SÍS í ný-
tísku skrifstofuhúsnæði og var þá
ekki horft í skildinginn. En SÍS
hefur ekki enn rýmt húsið og
verkið gat ekki hafist. Við
stjórnarskiptin tók Svavar Gests-
son við af Birgi ísleifi sem
menntamálaráðherra og hefur
Svavari líklega ekki þótt sér í kot
vísað að setjast inn á skrifstofu
Guðjóns B. Ólafssonar enda
munu flestir álíta að þar sé ekki í
kot vísað.
Gagnryni frá
samtökum launafólks
Þótt íhaldsmönnum hafi ekki
lánast að gagnrýna fjárlagafrum-
varpið á trúverðugan máta, hefur
samt verið bent á veigamikla
þætti sem gætu orkað tvímælis.
Ýmsir forystumenn í samtökum
launamanna hafa lýst því yfir að
þær hugmyndir um þróun kaup-
lags, sem frumvarpið byggir á,
geti ekki staðist.
í fjárlagafrumvarpinu er gert
ráð fyrir að árslaun 1989 verði að
meðaltali ekki nema 8% hærri en
árslaun á þessu ári, sé miðað við
jafnlangan vinnutíma. Aftur á
móti er reiknað með því að hækk-
un á framfærsluvísitölunni verði
milli þessara ára um 12%. Gert er
ráð fyrir að laun haldist óbreytt til
15. febrúar en hækki þá um
1,25% og síðan komi til einhverj-
ar ótilgreindar launahækkanir.
Eigi nýir kjarasamningar á
næsta ári ekki að sprengja þenn-
an ramma, mega launahækkanir
umfram febrúarhækkunina ekki
vera nema um 2%. Bent hefur
verið á að launamenn megi nú
una við launafrystingu og það sé
með ólíkindum að ekki verði
knúðir fram kjarasamningar sem
sprengja þennan ramma. Laun
séu nú fryst fram í febrúar og
launafólk sé þegar búið að taka á
sig verulega skerðingu kaupmátt-
ar.
Springur ramminn?
Það er ljóst að árshækkun
launa um 8% meðan framfærslu-
vístalan hækkar um 12% leiðir til
skerðingar á kaupmætti launa-
manna. Það er líka ljóst að marg-
ir hálaunamenn geta hæglega
tekið á sig kjaraskerðingu. En
hitt má aldrei gleymast að þeir,
sem lægstu launin hafa, geta það
ekki. Það verður því að tryggja
kaupmátt láglaunafólks með sér-
stökum aðgerðum. í kjarasamn-
ingum á næsta vori verða laun
þeirra að hækka langt umfram
laun annarra. Þá verður ríkis-
valdið að tryggja hag láglauna-
fólks með því t.d. að hækka pers-
ónuafslátt við álagningu tekju-
skatts og hækka barnabætur.
Kæmi vel til greina að tengja
barnabætur við tekjur þannig að
hátekjufólk fengi ekki lengur
sendar ávísanir frá ríkissjóði en
barnafólk, sent er á lágum
launum, fái þeim mun meira.
Um það er ekki blöðum að
fletta, að verði kaupmáttur lág-
launafólks skertur, er verkalýðs-
hreyfingin til neydd að beita öllu
sínu afli og samtakamætti til að
sprengja ramma fjárlaganna.
Hvað gerir
Kvennalistinn?
Það hefur vakið athygli að
gagnrýni þingmanna Kvennalist-
ans hefur verið mun málefnalegri
en gagnrýni íhaldsins. Kvenna-
listinn er enn í mikilli nafla-
skoðun eftir stutta en sögulega
þátttöku í stjórnarmyndunarvið-
ræðum nú í haust. Landsfundur
listans, sem haldinn verður vest-
ur á Snæfellsnesi nú urn helgina,
getur skipt sköpum um hver nið-
urstaðan úr þeirri sjálfsskoðun
verður. Fram hefur komið að það
eru síður en svo allir félagar í
Kvennalistanum ánægðir með
það að flokkurinn skyldi ekki
fara í ríkisstjórn með félags-
hyggjuflokkunum, eins og hann
átti kost á.
Verði það niðurstaða fundar-
ins að þingmenn Kvennalistans
skuli sýna ríkisstjórninni
fullkomna hörku, getur það orð-
ið henni þungt í skauti. Mögu-
leikar hennar til að þoka málum
áleiðis á alþingi gætu þá minnkað
verulega. Það mun þó ekki gilda
um fjárlögin því að stjórnin hefur
meirihluta í sameinuðu þingi,
þótt naumur sé. En í annarri
deildinni geta stjórnarfrumvörp
fallið á jöfnum atkvæðum. Þar
verður a.m.k einn stjórnarand-
stæðingur að sitja hjá.
Öll stjórnarfrumvörp og þar
með talin frumvörp til þeirra
laga, sem setja verður samhliða
fjárlögum, komast ekki í gegnum
neðri deild nema með atkvæðum
eða hjásetu einhverra stjórnar-
andstæðinga, eins eða fleiri.
Ríkisstjórnin verður að semja um
framgang mála. Sú staða er þekkt
víða erlendis og þarf ekki endi-
lega að leiða til ringulreiðar. En
sé samningaleiðin ófær, er til-
gangslaust fyrir ráðherrana að
sitja lengur. ÓP
Laugardagur 5. nóvember 1988 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 7