Þjóðviljinn - 05.11.1988, Blaðsíða 9

VIÐHORF
Hvatarannsóknir Islendinga
iákvætt framlag
& Hjörleifur Guttormsson skrifar
Stefnumörkun Alþingis og ís-
lenskra stjórnvalda i hvalveiði-
málum er ekki ný af nálinni. Hún
var ákvörðuð með samþykkt
þingsins í febrúarbyrjun 1983 á
tillögu frá meirihluta utanríkis-
málanefndar þess efnis að fylgja
tilmælum Alþjóða hvalveiðiráðs-
ins um að stöðva hvalveiðar í
atvinnuskyni um 5 ára skeið
1985-1989. Jafnframt skuldbatt
þingið stjórnvöld til að nota tím-
ann til að auka rannsóknir á hval-
astofnum við landið. Þessi sam-
þykkt var gerð með naumum
meirihluta á Alþingi og þar nteð
var hnekkt áformum þáverandi
sjávarútvegsráðherra, Stein-
gríms Hermannssonar, sem ætl-
aði að mótmæla hvalveiðibann-
inu, en einnig lá fyrir þinginu
þingmannatillaga sama efnis.
Þessa ættu menn að minnast nú, 5
árum síðar, þegar staða mála er
metin.
Allgóð samstaða
Um þessa stefnu sem þá var
mörkuð og rannsóknaáætlun
Hafrannsóknastofnunar sem
mótuð var 1985 hefur ríkt allgóð
samstaða. Á Alþingi hafa engar
tillögur komið fram unt breyting-
ar á henni fyrr en nú nýverið. Að-
eins einn þingntaður, Guðrún
Helgadóttir, hefur lagt fram
fyrirspurnir í þinginu tvívegis til
sjávarútvegsráðherra undanfarin
5 ár um gang hvalarannsókn-
anna. Aðrir þingmenn hafa ekki
tekið málið upp til umræðu á
þessu tímabili og í utanríklis-
málanefnd þingsins hefur verið
samstaða um meginatriði máls-
ins. f>ar hafa allir þingflokkar átt
fulltrúa á þessu tímabili, og staða
hvalarannsóknanna verið kynnt
þar, ekki sfst við mótun áætlunar
Hafrannsóknastofnunar 1985.
Auðvitað hafa fulltrúar lýst á
þeim vettvangi fyrirvara við ein-
saka framkvæmdaþætti rann-
sóknanna, svo sem um fjölda
veiddra dýra. Ekki hefur hins
vegar verið breytt andmælum
varðandi aðalatriði og um þau
ríkt samstaða, þar á meðal um
veiðar sem lið í rannsóknunum.
Nýlegir fyrirvarar
Þetta er rifjað upp hér vegna
þess að fyrir Alþingi liggja nú tvö
þingmál vegna hvalveiða. Annað
er frumvarp til laga um hvalveiði-
bann til ársins 1993, flutt af
tveimur þingmönnum úr Borg-
araflokki, hitt tillaga til þings-
ályktunar um „endurskoðun á
hvalveiðistefnu íslendinga með
það fyrir augum að stöðva vís-
indahvalveiðar um a. m. k. þrig-
gja ára skeið", flutt af Árna
Gunnarssyni.
Hér er um nýlega fyrirvara að
ræða af hálfu flutningsmanna.
Enginn þeirra hefur fyrr hreyft
andmælum í þingsölum né annars
staðar á opinberum vettvangi við
þeirri stefnu sem fylgt hefur verið
við hvalarannsóknir. Það á einnig
við um talsmenn Kvennalistans,
en þingmaður úr þeirra röðum,
Kristín Halldórsdóttir lét að því
liggja í umræöum 26. október sl.,
að hún hafi unt eitthvert skeið
verið annarrar skoðunar og and-
víg stefnu stjórnvalda. Stefna
Kvennalistans sagði hún að hefði
eirikennst af „efasemdafullu hlut-
leysi“. Það rímar hins vegar illa
við sjónarmið annara þing-
manna, eins og Kristínar Einars-
dóttur, sem flutti athyglisverða
ræðu við sömu umræðu. Varð-
andi þennan málflutning og fram-
komnar tillögur er eðlilegt að
spurt sé: Hvenær urðu sinna-
skiptin og á hvaða forsendum er
málið nú tekið upp?
Viöbrögð við
viðskiptaþvingunum
Svo er að sjá sem kveikjan að
baki tillöguflutningi þingmanna
kröfur um það og leitast við að
tryggja í alþjóðlegu samstarfi að
ekkert verði tekið úr stofnunt
sem geta verið í útrýmingar-
hættu. Ég veit ekki annað en að
þeir íslenskir vísindamenn sem
að þessum málunt hafa starfað,
hafi unnið eftir því leiðarljósi. Ég
hef ekki séð sannfærandi rök fyrir
Aðgerðir á borð við þær sem birt-
ust okkur í björgunarleiðangri
beggja risaveldanna vegna
tveggja hvala norðan Alaska fyrir
skemmstu, eru ekki í þágu
náttúruverndar. Hvalafriðun
slitin úr tengslum við aðra þætti á
lítið skylt við umhverfisvernd.
Hvert svæði hefur sín sérkenni,
„Tilíslenskra aðstœðnaþekkja menn lítið í
sjónvarpsherbergjum Ameríku, þarsem
skoðanamyndun rœðst í æ ríkari mæli. Við
værum hins vegar að bregðast skyldum okkar
og okkur sjálfum, efviðfœrum að skrifa upp
á sjónarmið sem við teljum ekki réttmœt. “
nú varðandi hvalamál séu hótanir
erlendis frá um viðskiptaþving-
anir. Þetta er beinlínis tekið fram
í greinargerðum með báðum til-
lögunum. Ekki.er þar tekið undir
málflutning hvalfriðunarsinna,
nema síður sé. Einkennilegast af
öllu við þennan tillöguflutning er
þó sú staðreynd, að hann gengur
ekki aðeins gegn samþykkt Al-
þingis 1983 heldur einnig þvert
gegn stefnu Alþjóðahvalveiði-
ráðsins. Ráðið hefur ekki lagt til
stöðvun veiða lengur en til 1990
og þá í atvinnuskyni. Flutnings-
menn eru því að gerast kaþólsk-
ari en páfinn, og tillögur þeirra
eru flausturslegar og virðast að
mestu á misskilningi byggðar.
Það er leitt að þetta mál skuli
koma til umræðu á Alþingi undir
þessum sérkennilegu formerkj-
um.
Ég er ekki að gera lítið úr því
þegar þeir sem andstæðir eru
rannsóknum íslendinga á hvala-
stofnunum eru að ná þeim á-
rangri, að þess er farið að gæta í
sambandi við viðskipti með sjáv-
arafurðir. Spurningin er hvernig
er brugðist við? Reynum við að
gera það sameiginlega án þess að
ýkja hættuna af tilraunum til við-
skiptaþvingana, eða hentar
mönnum að vera í orðastríði á
Alþingi á óljósum forsendum?
Ég tel að íslenskum stjórnvöldum
beri skylda til að skýra frá stað-
reyndum í þessu máli með á-
kveðnari hætti en gert hefur ver-
ið: í hverju hafa rannsóknir
undanfarinna ára verið fólgnar,
hverjar eru helstu niðurstöður og
hvað er fyrirhugað á því eina ári
sem eftir er? En jafnframt eigum
við að leita annarra leiða í sam-
bandi við sölu afurða, þegar ein-
stök fyrirtæki eru að setja fótinn
fyrir okkur eða hóta að rifta
samningum. Ráðuneyti utan-
ríkisviðskipta á að sjálfsögðu að
gera átak til að konta þessum
vörunt út með öðrunt hætti, ef
verið er að loka mörkuðum fyrir
okkur og rifta samningum á röng-
unt forsendum.
Hver er
umhverfisþátturinn?
Miklu skiptir að menn ræði um
vandasönt mál á sent skýrustum
grunni. Eru menn t.d. að krefjast
stöðvunar á rannsóknum og töku
dýra í rannsóknaskyni á íslensk-
um hafsvæðum undir merki um-
hverfisverndar, væntanlega
vegna þess að rnenn telji að við-
komandi hvalastofnar séu í
hættu? Við eigum vissulega að
setja mjög ákveðnar og strangar
því, að hvalastofnarnir sem dýr
hafa verið tekin úr á Islandsntið-
um samkvæmt rannsóknaáætlun
Hafrannsóknastofnunar séu í út-
rýmingarhættu. Markmið rann-
sóknanna er einmitt að afla vitn-
eskju um ástand þeirra, m.a. fjöl-
da, líffræðilega þætti og dreif-
ingu, þannig að menn geti í ljósi
þekkingar tekið ákvarðanir unt
verndun þeirra og nýtingu í fram-
tíðinni.
Er rétt að við Islendingar og
þeir sem bera umhverfisvernd
fyrir brjósti og eiga lífsafkomu
sína undir hóflegri nýtingu
náttúruauðlinda förum að hlaupa
undir merki, ef við teljum þau
ekki á rökum reist? Ég segi nei.
Það er skylda okkar að horfa á
málið út frá okkar bæjardyrum,
þó með ríkri ábyrgðarkennd
varðandi alþjóðlegt samhengi.
einnig hafsvæðin. íslenskt um-
hverfi er annað en sunnar á hnett-
inum. Til íslenskra aðstæðna
þekkja menn lítið í sjónvarpsher-
bergjum Anteríku, þar sent
skoðanamyndun ræðst í æ ríkari
mæli. Við værum hins vegar að
bregðast skyldunt okkar og okk-
ur sjálfum, ef við færum að skrifa
upp á sjónarmið sem við teljuni
ekki réttmæt. Slíkt væri lítill
greiði við alþjóðlega umhverfis-
vernd. Engu að síður geta þau
haft áhrif á gerðir okkar og á-
kvarðanir í viðskiptalegu sam-
hengi.
Rannsóknir og
framtíöarhagsmunir
Það er ástæða fyrir okkur til að
vera hreykin af því framlagi sem
ísland hefur lagt til rannsókna á
hvalastofnum frá því að Alþingi
gerði sína samþykkt 1983. Ég tel
að alltof lítið hafi verið gert að því
að kynna það mál og niðurstöður
sem þegar liggja fyrir. Það ár sem
eftir er af þeirri áætlun sem Haf-
rannsóknastofnun mótaði fyrir
stjórnvöld og hefur séð um fram-
kvæmd á mun færa okkur enn
frekari vitneskju um hvalastofn-
ana, ekki aðeins við ísland heldur
á öllu norðanverðu Atlantshafi.
Það væri hörmulegt ef við yrðum
kúgaðir til þess að hætta þessum
rannsóknum- með utanaðkom-
andi þvingunaraðgerðum.
Það er að þakka íslensku frum-
kvæði, að þessi upplýsingaöflun
fer nú frant og stöðugt fleiri þjóð-
ir við norðanvert Atlantshaf eiga
nú hlut að rannsóknunum. Þetta
á ekki síst við um fyrirhugaða
talningu á hvölunt á næsta ári,
sem Alþjóðahafrannsóknaráðið
hefur tekið undir og hvatt til þátt-
töku í. Hafrannsóknastofnun
hefur verið falin forysta í þessu
verkefni og ber það vott um
traust, sem íslenskir vísindantenn
á þessu sviði hafa áunnið sér.
Hin nærtæka spurning er,
hvort íslendingar fái frið til að
ljúka sínum rannsóknum í sam-
vinnu við aðrar þjóðir, eða hvort
við verðum knúðir til að láta
undan ofurefli, hvort sem það á
upptök sín í stjornarskrifstofnun-
um í Washington eða á kontórum
Grænfriðunga. Til lengri tíma
litið snýst málið um það, hvort
við getum nýtt lífrænar auðlindir
hafsins, fiskistofna, hvali og aðr-
ar lífverur og aflað vitneskju til
að sú nýting samræmist langtíma-
hagsmunum og umhverfisvernd.
Hjörleifur er þingmaöur fyrir Al-
þýöubandalagið á Austurlandi.
Viðhorfsgrein hans er að hluta
byggð á þingræðu frá 26. október.
Glæsile
mngar
Happdrætti
Þjóðviljans
PC tölva frá Aco hf.
Ferdavinnlngarfrá Samvlnnufer&um-Landsýn. Sjónvarp frá Sjónvarpsmidstöðlnnl hf.
Myndbandstækl frá Sjónvarpsmldstödlnni hf.
Uppþvottavél frá Elnari Farestveit & Co. hf.
Örbylgjuofn frá Einari Farestveit & Co. hf.
Bókaórtektir 1té
Laugardagur 5. nóvember 1988 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 9