Þjóðviljinn - 26.11.1988, Side 9

MENNING
Franskur gestaleikur
í Iðnó
á mánudagskvöldið
Frönsku menningarsamtökin,
Alliance Francaise gangast fyrir
gestaleik í Iðnó næstkomandi
mánudagskvöld, en þá flytur
franski leikarinn Eric Eychenne
Nashyrninginn eftir Eugene Ion-
esco. Eychenne hefur unnið leik-
gerð sína uppúr smásögunni Nas-
hyrningur, sem Ionesco skrifaði
áður en hann setti leikritið fræga
á blað.
Ionesco fæddist í Rúmeníu árið
1912. Faðir hans var Rúmeni en
móðirin frönsk og ólst hann upp í
Frakklandi til þrettán ára aldurs.
Þannig varð franska móðurmál
hans. Síðan bjó hann í Búkarest,
stundaði þar framhaldsskóla og
háskóla og varð þar frönsku-
kennari. Hann sneri aftur til
Frakklands 27 ára gamall og sett-
ist þar að fyrir fullt og allt árið
1940. Hann semur leikrit sín og
önnur ritverk á frönsku.
Ionesco er áreiðanlega þekkt-
astur hér á landi eins og víða ann-
ars staðar fyrir fyrsta leikrit sitt,
Sköllóttu söngkonuna, sem var
frumsýnt í París 1950. Þessi
sprenghlægilegi harmleikur um
tungumálið var að vísu leikinn til
að byrja með fyrir fáa áhorfendur
í litlum sal eins og næstu verk höf-
undar. En Sköllótta söngkonan
var tekin upp nokkrum árum síð-
ar ásamt næsta verki, Kennslu-
stundinni, og hefur sú uppfærsla
verið leikin óslitið um þrjátíu ára-
skeið í sama litla leikhúsinu og er
nú orðin fastur punktur í tilveru
Parísarborgar ásamt Notre
dame, sigurboga og Eiffelturni.
Sköllótta söngkonan var leikin
á sínum tíma í Iðnói og hefur und-
anfarin ár notið mikilla vinsælda
meðal áhugaleikfélaga og skóla-
fólks. Er þar skemmst að minnast
Smáborgarakvölda Nemenda-
leikhússins í haust þar sem hún
var í sambúð við Bertolt Brecht.
Stúdentaleikhúsið flutti fyrir
allmörgum árum nokkra örstutta
þætti eða skrýtlur eftir Ionesco á
sprenghlægilegri sýningu í Nor-
ræna húsinu.
Nashyrningar
á ferð
Nashyrningurinn var fyrst
fluttur í Dússeldorf 1959 og í Par-
ís ári síðar. Strax voru gerðar
tvær þýðingar á íslensku og komu
þær báðar út 1961, önnur, Nas-
hyrningarnir, á sviði Þjóðleik-
hússins en hin, Nashyrningurinn,
varð síðasta bindið í leikritasafni
Menningarsjóðs. Það lýsir
nokkru um margræðni verka Ion-
escos að þýðendunum ber ekki
saman um hvort titillinn skuli
vera í eintölu eða fleirtölu.
Leikritið segir frá furðulegum
atburðum. í upphafi þess hittast
Jean og Bérenger á gangstéttar-
kaffihúsi. Þá sjá þeir nashyrning
fara hjá hinumegin götunnar.
Þessi óvenjulegi vegfarandi vek-
ur svo sem engin viðbrögð hjá
mannfólkinu nema kona ein
missir innkaupakörfuna sína og
brýtur flösku. Langsóttar þrætur
hefjast um eitt og annað sem
varla kemur málinu neitt við.
Viku síðar sjá þeir aftur nas-
hyrning á sama stað. í þetta sinn
verður köttur undir dýrinu. Jean
og Bérenger fara að rífast um
hvort þetta var sami nashyrning-
urinn og áður eða annar, hvort
hann hafði eitt eða tvö horn og
hvort hann var frá Asíu eða Afr-
íku. Félögunum sinnast og Jean
rýkur burt í fússi. Þá kemur rök-
fræðingur til skjalanna og þótt
hann leysi ekki úr deilunni, hjálp-
ar hann til að setja málið fram á
réttan hátt! Öll þessi mikla um-
ræða er vitanlega tómt þras um
keisarans skegg.
Daginn eftir eru málin rædd á
skrifstofunni. Vélritunarstúlkan
Daisy og Dudard lögfræðingur
sáu nashyrninginn en Botard
skjalavörður er vantrúaður.
Herra Boeuf (ísl. ,,naut“) er ekki
mættur til vinnu, en konan hans
birtist með nashyrning á hælun-
um. Hann reynir meira að segja
að elta hana upp stigana en þeir
hrynja undan þunga dýrsins. Frú
Boeuf þekkir svo eiginmann sinn
á ámátlegu bauli nashyrningsins.
Herra Boeuf hefur sem sagt
breyst í nashyrning, og eiginkon-
an fylgir manni sínum hvað sem
tautar og raular.
Það verður að loka skrifstof-
unni og Bérenger fer í heimsókn
til Jean sem liggur veikur heima.
Hörund hans verður grænt og
hrjúft. Hann er kominn með kúlu
á ennið. Svo verður hann sífellt
árásargjarnari og ræðst á Béren-
ger. Jean er orðinn að nashyrn-
ingi. Allir íbúarnir í húsinu verða
líka að nashyrningum. Heilu nas-
hyrningahjarðirnar flykkjast um
göturnar og brjóta allt sem verð-
ur á vegi þeirra.
Bérenger kemst við illan leik
heim til sín og leggst þar sjúkur.
Eric Eychenne, leikur Buringer, - og alla hina.
lonesco skrifaði smásöguna Nashyrningurinn árið 1957.
Daisy heimsækir hann. Loks eru
þau tvö ein eftir. Allir hinir eru
orðnir að nashyrningum. Hann
játar henni ást sína og heitir því
að eignast með henni börn og
endurnýja þannig mannkynið.
En einnig hún fjarlægist hann
smám saman og er loks horfin
einn morguninn. Hann stendur
nú einn eftir, eina mannveran í
heimi nashyrninga, og honum fer
að finnast að hann sé sjálfur
skelfileg ófreskja og hann
skammast sín fyrir ásjónu sína.
Og hann óskar þess að breytast
líka í nashyrning, en gerir sér
grein fyrir að það getur aldrei
orðið.
Túlkunarleikur
Ionesco hefur fyrir sið að skrifa
smásögur sem eins konar drög að
leikritum sínum. Smásagan Nas-
hyrningurinn sem Ionesco birti
árið 1957, enda á vonleysi Béren-
ger um að geta nokkurn tíma
breyst. En í leikritinu er aukið
þar við nokkrum setningum þar
sem Bérenger tekur á sig rögg,
þrífur byssu sína og býst til varn-
ar: „Gegn þeim öllum, ég skal
verja mig gegn öllu, ég skal verja
mig! Ég er síðasti maðurinn, ég
skal vera það þangað til yfir lýk-
ur! Ég gefst ekki upp!“ Þannig
hljóða lokaorð leikritsins.
Auðvitað leyfist áhorfendum
og lesendum að leggja sína merk-
ingu í svona sögu og Ionesco hef-
ur sjálfur tekið þátt í túlkunar-
leiknum. Að sjálfsögðu má taka
frásögninni einfaldlega sem
hverju öðru ævintýri. Þá verða
nashyrningarnir bara nashyrn-
ingar og ekkert meira með það.
En við höfum alltaf gaman af að
leita að dýpri merkingu. Ionesco
kannast við að kveikjan að verk-
inu sé útbreiðsla nasismans á sín-
um tíma og viðbrögð þeirra sem
spyrntu við fótum. En það getur
varla talist aðkallandi viðfangs-
efni á okkar tímum að fletta ofan
af þeirri sögu. Enda liggur beint
við að setja nashyrningana í
víðara samhengi og taka þeim
sem viðvörum við ógnarstjórn-
um, hverju nafni sem þær nefn-
ast. Þær eru bæði yfirvofandi
ógnun og grjótharður veruleiki
víða um lönd. f enn víðara sam-
hengi er nashyrningurinn maður
viðtekinna hugmynda án yfirveg-
unar, og leikritið verður þá ein-
faldlega frásögn um hugmynda-
fræðilega farsótt.
Leikgerð
Eychennes
Eric Eychenne byggir leikgerð
sína á smásögu Ionescos. Sagan
er frásögn söguhetjunanr, Béren-
ger, í fyrstu persónu af atburðun-
um. Hann segir frá sinni eigin
reynslu. í leikritinu verða áhorf-
endur hins vegar sjálfir vitni að
atburðunum. Þannig er smá-
sagan raunar tvíræðari og áleitn-
ari. Kannski eru engir nashyrn-
ingar til nema í kollinum á Béren-
ger. Þeir tákna þá annað fólk sem
lifir og starfar í kring um hann.
En hann getur ekki tekið þátt í
leik þess, þótt það sé hans
heitasta ósk að verða eins og það.
í upphafi leiksins er hann einn,
innilokaður og uppgefinn, niður-
brotinn maður. Og smám saman
rifjar hann upp fyrir sjálfum sér
og öðrum hvar og hvenær og
hvernig nashyrningarnir fóru að
birtast og hvernig hann lokaðist
af frá heiminum. Sýningin fjallar
þá einnig um tilvistarlegan vanda
einstaklings frammi fyrir öðru
fólki. Og þó eru nasnyrningarnir
áfram raunverulegir, að minnsta
kosti í hans augum.
Eric Eychenne setti verkið
fyrst upp árið 1983 eftir að hann
hitti Ionesco að máli. Hann
leikur sjálfur Bérenger, en líka
alla hina: Jean, rökfræðinginn,
skrifstofustjórann, frú Boeuf,
Daisy... Hvert þeirra verður
sjálfstæð persóna hvað snertir
rödd og alla háttu. Sviðsetningin
er eins og leikararnir væru
jafnmargir persónunum, allt upp
í sex á sviðinu í einu. Og hver
persóna heldur áfram að vera til á
sviðinu þegar leikarinn stígur yfir
í aðra. Sömuleiðis framleiðir
hann sjálfur öll leikhljóð jafnóð-
um og notar enga leikmuni nema
tvo stóla.
Eric Eychenne hefur farið víða
um lönd með þessa sýningu.
Hann hefur gert nokkuð af því að
setja upp eins manns sýningar og
hefur meira að segja komnið til
íslands áður með eina þeirra, Út-
lendinginn eftir Camus. En síðan
þá hefur hann haldið áfram að
þróa þessa leikaðferð og Nas-
hyrningurinn er sú sýninga hans
sem hvarvetna hefur hlotið mesta
eftirtekt.
Miðasala á Nashyrninginn er
hafin í Iðnó.
Þór Stefánsson
Laugardagur 26. nóvember 1988 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 9