Þjóðviljinn - 03.12.1988, Blaðsíða 7

VIÐHORF
Um óbærilegan léttleika
Jóns Baldvins Hannibalssonar
Fyrir nokkrum árum tókst Jóni
Baldvini Hannibalssyni að vekja
á sér nokkra athygli í norrænum
fjölmiðlum. Hann hafði í fyrsta
lagi móðgað Finna með svo van-
hugsuðum fullyrðingum að hann
varð að biðjast opinberlega af-
sökunar á ummælum sínum. í
öðru lagi hafði hann barist hat-
rammlega gegn hugmyndinni um
kjarnorkuvopnalaus Norðurlönd
á formannafundi norrænna jafn-
aðarmanna.
Þar hafði Jón sagt að ef Norð-
urlönd yrðu lýst kjarnorku-
vopnalaust svæði þá væri það að-
eins yfirlýsing um status kvó,
óbreytt ástand. Síðan hafði hann
varað við því að þetta status kvó
gæti valdið alvarlegri röskun á
ógnarjafnvæginu ef því yrði lýst
yfir. Pað er haft fyrir satt að Jón
hafi fengið aðstoð sérfræðings í
rússneskri málfræði til að berja
þessa rökfræði inn í hausinn á
krataforingj unum. Það mun samt
ekki hafa tekist.
Jón hafði það þó upp úr krafs-
inu að birt var mynd af honum í
sænska sjónvarpinu með eftirfar-
andi umsögn: Pessi maður heitir
Jón Baldvin Hannibalsson, for-
maður íslenskra jafnaðarmanna.
Á íslandi geta menn ekki aðeins
heitið hvað sem er; þeir geta líka
leyft sér að segja hvað sem er!
Nú er Jón Baldvin orðinn utan-
ríkisráðherra í ríkisstjórn sem
kennd er við jafnrétti og félags-
hyggju. Pessi ríkisstjórn er mynd-
uð við mjög erfiðar kringumstæð-
ur og tilvist hennar hangir á blá-
þræði. Fátt er því mikilvægara en
að þeir sem að þessari stjórn
standa sýni fyllstu heilindi í sam-
starfi.
Pví miður virðist Jón Baldvin
ekki hafa lært neitt af setu í ríkis-
stjórn Þorsteins Pálssonar. Hann
virðist ákveðinn í að storka sam-
starfsaðilum sínum til hins ítrasta
með því að taka upp utanríkis-
stefnu í samræmi við guðfræði
kalda stríðsins, þvert á ákvæði
stjórnarsáttmálans og í hrópandi
andstöðu við veruleik dagsins í
dag. Þessi framkoma er því sorg-
legri sem nú standa meiri vonir til
þess en oftast áður að hægt sé að
sameina íslenska jafnaðarmenn í
einn stóran flokk.
Varaflugvallarmálið
ekki úr sögunni
Það varð strax Ijóst að Jón
Baldvin yrði bæði yfirlýsinga-
glaður og athafnasamur utanrík-
isráðherra. Eitt hans fyrsta verk
var að lýsa því yfir að Ámeríkan-
ar skyldu ekki halda það að þeir
gætu haft Jón Baldvin Hannibals-
son að ginningarfífli! Þetta þótti
mörgum karlmannlega sagt.
En næst á eftir þessari yfirlýs-
ingu sagði Jón Baldvin frá því á
Varðbergsfundi að varaflugvall-
armálið væri alls ekkert úr sög-
unni þótt samgönguráöherra
hefði dregið einhverja fulltrúa út
úr viðræðunefnd við Bandaríkja-
her. Jón benti réttilega á að þetta
mál kæmi samgönguráðuneytinu
ekkert við því að hér væri um
varnarmál að ræða og allar hern-
aðarframkvæmdir heyrðu jú
undir utanríkisráðuneytið.
Þegar einhver Varðbergsmað-
urinn spurði í sakleysi sínu hvort
nokkuð yrði hægt að leggja vara-
Vigfús Geirdal skrifar
flugvöllinn úr því að kveðið væri
á í stjórnarsáttmálanum að ekki
verði ráðist í neinar meiriháttar
hernaðarframkvæmdir í tíð þess-
arar stjórnar, þá svaraði utan-
ríkisráðherra að bragði: Hér er
alls ekki um hernaðarmannvirki
að ræða! Þetta á ekki að verða
annað en varaflugvöllur fyrir al-
mennar flugsamgöngur. Það vill
bara svo til að Mannvirkjasjóður
Nató hefur boðist til að styrkja
þessar framkvæmdir, nánast án
allra skilyrða. Pað væri fráleitt að
íslendingar höfnuðu styrk upp á 9
til 15 milljarða króna.
sjóði Nató. Það felur í sér að að-
ildarríki sjóðsins, þ.e. flest Evr-
ópubandalagsríkin, öðluðust þar
með rétt til að nota þennan flug-
völl fyrir herflugvélar sínar, hve-
nær sem þeim þóknast.
Faríseinn
í hlutleysinu
í haust hélt Jón Baldvin snöf-
urmannlega ræðu á allsherjar-
þingi Sameinuðu þjóðanna þar
sem hann mælti m.a. gegn því að
nýjum kjarnavopnum, stýriflaug-
um, verði komið fyrir í höfunum
urlega staðreynd að núverandi
utanríkisráðherra veit ekkert um
hvað frystingarhugmyndin snýst
og hann hefur aldrei haft fyrir því
að lesa tillöguna sem hann ákvað
að styðja ekki. Greinin er
heilaspuni frá upphafi til enda.
Jón stendur á því fastar en fót-
unum að frysting kjarnavopna
festi í sessi núverandi ástand og
lögleiði þannig yfirburði Sovét-
manna. Ennfremur sé ekki að
finna í frystingartillögunum
neinar ábendingar um það hvern-
ig standa skuli að eftirliti með
frystingunni. Hann telur þetta úr-
„Fyrir utan aðfrysting kjarnavopna er aðeins hugsuð
semfyrsta skrefí víðtœkri afvopnunarþróun þá
myndi hún ein og sér leiða tilfœkkunar kjarnavopna.
Frysting felur ísér allsherjarbann við tilraunum með
kjarnasprengjur ogflutningsbúnað kjarnavopna,
algjöra stöðvun á framleiðslu kjarnavopna, bann við
frekari uppsetningu kjarnavopna og stöðvun á
framleiðslu kjarnakleyfra efnafyrir vopn“
Það hlýtur að hafa farið hrollur
um alla sómakæra Varðbergs-
menn við að heyra þennan mál-
flutning. Utanríkisráðherra er
varla búinn að lýsa því yfir að
hann ætli ekki að láta Kanann
hafa sig að fífli þegar hann réttir
fram betlikrúsina. Slíkt hlýtur að
ganga guðlasti næst í eyrum
manna sem ekki vilja hafa öryggi
og varnir íslensku þjóðarinnar að
féþúfu.
Mannvirkjasjóður
Nató
Það er svo önnur saga að
Mannvirkjasjóður Nató fjár-
magnar eingöngu hernaðarm-
annvirki og ekkert annað. Hann
hefur heldur aldrei boðist til að
kosta gerð varaflugvallar á ís-
landi. Bandaríkjaher ogNatóeru
að kanna hvar muni best að gera
þennan flugvöll, á Grænlandi, á
norðanverðu íslandi eða jafnvel í
Færeyjum. Meðan Nató hefur
enn ekki ákveðið hvaða staður
tryggi best varnir vestrænna lýð-
ræðisríkja ætti Jón Baldvin
auðvitað ekki að vera með neina
þá heimtufrekju sem gæti stefnt
einingu Natóríkja í alvarlega
hættu.
Það er líka merkilegt að maður
sem ítrekað hefur varað við því
að íslendingar álpist út í annað
„flugstöðvarævintýri“ skuli svo
við fyrsta tækifæri hvetja til þess
að íslendingar fari enn á ný út í
byggingarframkvæmdir í komp-
aníi við Bandaríkjaher og Nató.
Hvað ætli við íslendingar yrðum
að greiða mikið í umframkostnað
við gerð varaflugvallarins?
Það er jafnvel enn furðulegra
að maður er lýst hefur yfir að
hann vilji nota hernaðaraðstöðu
á íslandi sem spil í hugsanlegum
samningaviðræðum við Evrópu-
bandalagið um tollaívilnanir,
skuli síðan vera reiðubúinn til að
samþykkja gerð herflugvallar hér
á landi sem kostaður yrði með
fjárframlögum úr Mannvirkja-
og lagði ennfremur áherslu á
mannréttindi. Gaf þessi ræða
nokkrar vonir um að utanríkis-
stefna þessarar ríkisstjórnar yrði í
anda þeirrar félagshyggju og
mannúðar sem stjórnin vill kenna
sig við.
En hvernig hefur Jón svo fylgt
þessum stefnumálum eftir?
Hann ákvað að íslendingar
sætu hjá í atkvæðagreiðslu um til-
lögu sem fól í sér fordæmingu á
morðum og barsmíðum ísraels-
hers á palestínskum börnum og
unglingum. Hann réttlætti þessa
afstöðu sína með því að segja að
hér hefði verið um einhliða for-
dæmingu á ísraelsmönnum að
ræða. Jón Baldvin hefði kosið að
fá að fordæma börnin og ungling-
ana líka fyrir að vera að þvælast
fyrir hermönnunum.
Þá ákvað Jón Baldvin að ísland
sæti hjá þegar greidd voru at-
kvæði um tillögu Svíþjóðar og
Mexíkó um frystingu kjarna-
vopna og sömuleiðis um tillögu
nokkurra óháðra ríkja um alls-
herjarbann við tilraunum með
kjarnavopn. Báðar þessar til-
lögur eru reyndar angi af sama
máli.
Forveri hans, Steingrímur
Hermannsson, hafði tekið þá
skynsamlegu ákvörðun að greiða
atkvæði með þessum tillögum á
síðasta ári. Háttalag Jóns í þess-
um málum er því bein ögrun við
núverandi forsætisráðherra og
sem blaut tuska í andlit oddvita
þriðjá stjórnarflokksins, Ólafs
Ragnars Grímssonar, er hefur
einmitt unnið mikilvægt starf á
alþjóðavettvangi að framgangi
hugmyndanna um frystingu og
tilraunabann.
Heilaspuni
„Frystingartillögur nú eru
a.m.k. tíuárumáeftir tímanum,“
sagði Jón Baldvin í Morgunblaðs-
grein 15. nóvember sl. Þar sem
hann reyndi að skýra gerðir sínar.
í þessari grein opinberast sú dap-
eltar hugmyndir, nú þegar menn
eru að semja um fækkun kjarna-
vopna, þ.e. útrýmingu meðal-
drægra vopna og 50% niðurskurð
langdrægra kjarnavopna.
Það hljómar óneitanlega vel að
segja eins og Jón að nú séu menn
að semja um raunverulega af-
vopnun, fækkun vopna, en ekki
bara um að frysta núverandi
birgðir. Ronald Reagan var
reyndar farinn að nota þessa
klisju löngu á undan Jóni, löngu
áður en INF-samningurinn var
gerður.
Sannleikurinn er hins vegar sá
að hvorki INF-samningurinn né
væntanlegur samningur um 50%
fækkun langdrægra kjarnavopna,
gefa í sjálfu sér nokkur fyrirheit
unt afvopnun eða endalok víg-
búnaðarkapphlaupsins. Þessir
samningar eru aðeins staðfesting
á því að vopnakapphlaupið er
komið á algerlega nýtt stig. Það
snýst ekki lengur um tölulegan
fjölda vopna heldur tæknilega
yfirburði og eyðingarmátt. Menn
geta því óhikað samið um fækkun
vopna svo lengi sem það felur
ekki í sér neinar takmarkanir á
þróun nýrra og fullkomnari
vopna.
I þessu sambandi má nefna að
Nató hefur uppi mikil áform um
endurnýjun kjarnavopna í Evr-
ópu í kjölfar INF-samningsins.
Þar er vissulega gert ráð fyrir
fækkun vopna en ekki minni
hernaðarmætti.
Fyrsta skref í
allsherjarafvopnun
Frysting kjarnavopna stemmir
aftur á móti stigu við sífelldri
endurnýjung fullkomnari og
fullkomnari vopna; hún stöðvar
vígbúnaðarkapphlaupið. Ef Jón
Baldvin hefði nennt að lesa fryst-
ingartillögu Svíþjóðar og Mexíkó
þá hefði hann átt að gera sér grein
fyrir að tillagan fjallar um annað
og meira en að festa núverandi
ástand í sessi.
Samkvæmt tillögunni eru
helstu kjarnorkuveldin tvö,
Bandaríkin og Sovétríkin, hvött
til þess, annað hvort með ein-
hliða yfirlýsingum eða gagn-
kvæmu samkomulagi, að frysta
kjarnorkuvígbúnað sinn tafar-
laust og það er skýrt tekið fram
að þetta yrði aðeins fyrsta skref í
Allsherjaráætlun Sameinuðu
þjóðanna um afvopnun (the
Comprehensive Programme of
Disarmament).
Að baki frystingartillögunni
liggur rnikið og víðtækt starf.
Allsherjaráætlunin um afvopnun
sem nefnd er í tillögunni er
grundvölluð á lokaályktun (Final
Document) fyrsta aukaþings
Sameinuðu þjóðanna um afvopn-
un frá 1978. Þar var hvatt til þess
að unnið yrði að ítarlegri áætlun
um afvopnun sem innihéldi öll
þau skref sem að endingu myndu
Ieiða til almennrar og algjörrar
afvopnunar (general and comp-
lete disarmament) undir alþjóð-
legu eftirliti eins og Sameinuðu
þjóðirnar hafa einsett sér að
vinna að.
í framhaldi af þessu hafa bæði
Afvopnunarnefnd SÞ (Disarma-
ment Comission) og Ráðstefna
40 þjóða um afvopnunarmál í
Genf (Conference on Disarma-
ment) unnið mikið starf í að móta
þessi „skref" og stuðla að sam-
stöðu um þau. Má í þessu sam-
bandi nefna að Limaályktun Al-
þjóðasambands jafnaðarmanna
um afvopnunarmál byggir að
verulegu leyti á þeim hugmynd-
um sem þarna hafa komið fram.
Fyrir utan að frysting kjarna-
vopna er aðeins hugsuð sem
fyrsta skref í víðtækri afvopnun-
arþróun þá myndi hún ein og sér
leiða til fækkunar kjarnavopna.
Frysting felur í sér allsherjarbann
við tilraunum með kjarna-
sprengjur og flutningsbúnað
kjarnavopna (eldflaugar, kaf-
báta, flugvélar), algjöra stöðvun
á framleiðslu kjarnavopna, bann
við frekari uppsetningu kjarna-
vopna og stöðvun á framleiðslu
kjarnakleifra efna fyrir vopn.
Ef engar tilraunir eru gerðar,
engin ný vopn eru framleidd og
viðhald á núverandi birgðum
kjarnavopna verður takmarkað
þá segir það sig sjálft að þeim
mun smám saman fækka eftir því
sem þau eldast og verða ónothæf.
Þessari þróun er þó hægur vandi
að stýra eftir því sem aðilar kæmu
sér saman um.
Skýrar ábendingar
um eftirlit
Þvert ofan í það sem Jón heldur
fram er að finna mjög skýrar
ábendingar um eftirlit í frysting-
artillögu Svíþjóðar og Mexíkó.
Þar er gert ráð fyrir að eftirliti
verði hagað í samræmi við það
sem risaveldin hafa sjálf komið
sér saman um í SALT-
samningunum, þ.e. að þau noti
eigin eftirlitskerfi (national, tec-
hnical means of verification) eins
og gervihnetti, hlustunarstöðvar
o.fl.
Einnig er tekið fram að eftirlit
skuli verða í samræmi við sam-
komulag sem náðist í grundvall-
aratriðum í þríhliða viðræðunum
í Genf um allshcrjarbann við til-
Framhald á bls. 11
Laugardagur 3. desember 1988 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 7