Þjóðviljinn - 26.01.1990, Qupperneq 17

ÞUS.
TONN
500
Þorskafli á íslandsmiðuml 950-1989
400
300
200
10 ARA MEÐALTÖL
Tillaga
sjávarútvegsráðuneytis
um þorskafla 1990
1950-59 1960-69 1970-79 1980-89 1990-?
Heimild: Rit Hafrannsóknastofnunar nr. 14 ÞJÓÐVILJINN /ÓHT
verðmætasköpun stæði undir
stærri flota. Málið er að nýta
þann flota sem fyrir er betur og
draga úr nýsmíði skipa.
Gylfi Þ. Gíslason, Þorkell
Helgason og fleiri hafa sagt að
flotinn muni minnka með álagn-
ingu veiðigjalds. Ég fæ ekki séð
að hægt sé að halda slíku fram
með neinum rökum. Við getum
hins vegar séð að flotinn
minnkaði á tímabilinu frá ný-
sköpun fram til 1956 og aftur á
viðreisnarárunum. Það gerðist án
þess að veiðigjaldi eða veiðitak-
mörkunum væri beitt. Þar voru
aðrar ástæður að verki.
Röng fjárfesting
Gylfi Þ. Gíslason hefur bent á
að vöxtur í verðmœti fiskiskipa-
flotans hafi verið hlutfallslega
mun meiri en vöxtur aflaverð-
mætis úr sjó. Sýnir það ekki að
útgerðarmenn hafa fjárfest án til-
lits til þess hvort fjárfestingin
skilaði arði?
Það er rétt að flotinn hefur vax-
ið of mikið, en samanburður
Gylfa er hins vegar ekki raunhæf-
ur að því leyti að menn gera aðrar
kröfur til skipa nú en áður, bæði
um aðbúnað og tæknibúnað. Það
er sama og gerst hefur á öðrum
sviðum þjóðfélagsins, t.d. í bíla-
flota landsmanna eða húsnæðis-
málum. Skipin eru einfaldlega
orðin dýrari.
Það er hins vegar eitt sem er
sérstaklega athugavert við vöxt
fiskiskipaflotans undanfarin ár:
þessi aukning hefur að mestu
orðið í verksmiðjutogurum.
Sérstaða okkar íslendinga í
fiskveiðum, sem gerir okkur
kleift að keppa við aðra, er fólgin
í því að við búum á eyju úti á
miðjum fiskimiðunum. Þessa sér-
stöðu eigum við að nýta okkur.
Verksmiðjuskipin er hægt að
gera út með sama eða betri ár-
angri frá Cuxhafen eða Ham-
borg. Við eigum að nýta okkur
nálægðina við miðin með því að
koma með fiskinn ferskan að
landi og vinna hann þar. Til þess
þarf fiskvinnslustöðvar allt í
kringum landið.
Veiöigjald ekki
til bóta
Margir segja að veiðigjald muni
ekki bara takmarka flotann, held-
ur skapa grundvöll að heilbrigð-
ara rekstrarumhverfi fyrir aðrar
atvinnugreinar í landinu. Hvert er
álit þitt?
Jú, þetta er gömul umræða,
sem hefur verið losaraleg þar til
að Þorkell Helgason tók sig til og
reiknaði þetta út. Forsendur þær
sem hann gefur sér eru hins vegar
með ólíkindum. f fyrsta lagi telur
ÁSINN ER SKORINN VIÐ 200
hann að hægt sé að lækka gengið í
eitt skipti fyrir öll til þess að jafna
út áhrif veiðigjaldsins á afkomu
útgerðarinnar. Það segir sig hins
vegar sjálft að útgerðin mun
halda áfram að krefjast gengis-
lækkunar strax og þetta út-
reiknaða jafnvægi raskast. Þann-
ig mundi veiðigjaldið engu
breyta, nema hvað kominn væri
nýr skattur á sjávarútveginn.
Ekkert segir okkur að þetta
muni verða til þess að minnka
flotann frekar en eitthvað annað,
eins og áður var getið. Þær for-
sendur sem Þorkell gefur sér í
þeim efnum eru því miður svo út í
hött, að óskiljanlegt er að þær
skuli koma frá annars jafn
reikningsglöggum manni.
í þriðja lagi er svo ekkert sem
segir okkur að verslun með veiði-
leyfi muni hverfa. Kvótinn
gengur nú kaupum og sölum á
20-25 kr. kílóið. Ef veiðileyfið
verður selt á 10 kr. pr. kíló eins og
Jóhann Antonsson stingur upp á,
þá mun gangverðið bara fara upp
í 35 kr. kílóið.
Kvóti í skipi
kostar 100 kr./kg
Er það réttlœtanlegt að útgerð-
armenn fái framseljanlegan
einkarétt á nýtingu fiskimiðanna
endurgjaldslaust?
Útgerðarmenn leggja fram
mikinn kostnað við fjármögnun
sinna fiskiskipa, sem er forsenda
þess að fiskimiðin séu nýtt. Auk
þess búa þeir við eins konar
auðlindaskatt þegar í dag. Sá sem
kaupir skip þarf að kaupa veiði-
réttinn um leið. Sá sem kaupir
nýtt skip í dag þarf að greiða um
100 kr. fyrir veiðiréttinn á hvert
kíló.
Og hver selur?
Sá sem fékk kvótanum úthlut-
að á sínum tíma. Auðlinda-
skattur myndi ekki breyta þessu.
Það er augljóst að kvótakerfið í
sjálfu sér var þenslumyndandi.
Það hækkaði verð á skipum,
hækkaði fiskverð og ýtti undir
þrýsting á gengisfellingu og hafði
þannig áhrif á almennt verðlag í
landinu.
Annað sem skiptir máli í þessu
sambandi er, að því dýrari sem
kvótinn verður, þeim mun meira
öryggisleysi skapast í smærri
byggðarlögum, sem óttast að
kvótinn verði keyptur frá þeim af
sterkari aðilum.
Hlutverk fiskmarkaöa
Þá komum við að máli sem Jó-
hann Antonsson benti á.-forsenda
hagrœðingar í fiskvinnslu er sér-
hœfing, og forsenda hennar eru
fiskmarkaðir, þar sem fisk-
vinnslan getur valið sér hráefni
eftir eigin þörfum. Er ekki hœgt
að auka hlutverk þeirra?
Reykjaneshornið er eini stað-
urinn á íslandi sem býr við að-
stæður sem eru eitthvað í líkingu
við þá staði í útlöndum, þar sem
fiskmarkaðir starfa. Munurinn er
þó sá, að erlendis fer stærsti hluti
fisksins beint til neyslu, en
minnstur hluti til vinnslu. Hér er
hins vegar nær eingöngu um
framleiðslumarkaði að ræða,
nema hvað fiskbúðirnar í
Reykjavík nýta sér þetta að
hluta. Hér á Reykjanessvæðinu
eru aðstæður líka fyrir hendi til
útflutnings með flugi í litlum
mæli. Allt þetta býður upp á svo-
lítinn möguleika til sérhæfingar
og hagræðingar í framleiðslu. En
það er fráleit óskhyggja að Iáta
sér detta í hug að hægt sé að koma
upp alvöru fiskmörkuðum úti á
landi ef litið er með raunsæi á
málin. Hér höfum við stórar fisk-
vinnslustöðvar sem tryggja sér
hráefni með því að eiga skipin
sjálfar. Aðstæður bjóða ekki upp
á það að hægt sé að hafa markað á
hverjum stað, og ekki er hægt að
bjóða Dalvíkingum og Ól-
afsfirðingum upp á það að þurfa
að fara til Akureyrar til þess að
sækja sinn afla og auka sér þannig
kostnað og fyrirhöfn, svo dæmi sé
tekið.
Ég vildi að vísu gjarnan sjá
þann dag koma, að útgerð og
vinnsla yrðu aðskilin, en það er
óskhyggja að láta sig dreyma um
að slíkt geti gerst í náinni framtíð.
Styrkleiki okkar
er fólkiö
Ég get tekið undir margt það
sem Jóhann Antonsson segir um
ávinning af sérhæfingu í vinnslu,
nýjungum í framleiðslu og mark-
aðsleit. Sérhæfing er af hinu
góða, þar sem hægt er að koma
henni við. En styrkleiki okkar
fiskvinnslu felst í þvf, að við
eigum gott starfsfólk, sem getur
unnið þorsk, ufsa eða karfa eftir
hendinni þannig að fiskvinnslan
getur nýtt allt hráefni sem til
hennar berst.
En óttast þú ekki að fiskmark-
aðurinn hér á Reykjanesskagan-
um muni gera minni staði sem
ekki hafa aðgang að markaði
ósamkeppnisfœra um fiskverð til
sjómanna, eins og þegar hefur
borið á?
Það gefur auga leið að verð-
viðmiðunin við fiskmarkaðina
hér verður óhagstæð á meðan
ekki fæst meira magn af fiski inn á
markaðinn en raun ber vitni.
Markaðurinn eins og hann er
sýnir ekki raunverulegt fiskverð
sem venjuleg fiskvinnslustöð get-
ur greitt að jafnaði. Það er soðn-
ingarmarkaður Reykjavíkur-
svæðisins sem mótar verðið hér
og litlar fiskvinnslustöðvar sem
hafa sérhæft sig í ákveðinni fram-
leiðslu og geta keypt hráefni þeg-
ar þeim er það hagstætt. Slík fyr-
irtæki hafa vissulega náð árangri,
en við byggjum enga framtíð fisk-
vinnslunnar í heild á slíku.
Sú verðviðmiðun sem er raun-
hæf fyrir fiskinn í sjávarplássum í
kringum landið er fiskmarkaður-
inn í E..glandi. Fiskvinnslan ætti
ekki að eiga erfitt með að keppa
við hann ef flutningskostnaður,
rýrnun og sölukostnaður eru
reiknaðir inn í dæmið.
Fiskverslunina
inn í landið
Hvaða augum lítur þú þá hug-
mynd að stefnt sé að því að flytja
fiskverslunina inn í landið í stað
þess að sigla með fiskinn?
Mér finnst það góð hugmynd
sem vinna beri að. Hún myndi að
sjálfsögðu fela í sér lægra verð
miðað við það sem fengist á
mörkuðum erlendis, því flutn-
ingskostnaður o.fl. myndi drag-
ast frá, en ávinningurinn væri
engu að síður augljós.
Að þessu sögðu má Ijóst vera
að mörg álitamál eru enn óleyst í
umræðunni um stjórnun fisk-
veiða. Það ræður hins vegar úrs-
litum um efnahagslega afkomu
þjóðarinnar hvernig á málunum
er haldið. Því er frekari umræða
um málin nauðsynleg og gagnleg,
ef samstaða á að nást. Frekari
innlegg í umræðuna eru vel þegin
hér í NýjuHelgarblaði. -ólg
Vesturlandinu sótt fast á miðin
þar. Margir staðhæfa, þ.á m.
sumir fiskifræðingar, að togar-
arnir hafi skolað fyrir borð miklu
magni af smáfiski á árunum
1985-1987, og það skýri að hluta
hversu fljótt þorskárgangurinn
frá 1983 hvarf af miðunum.
Norður-norsku sjávarþorpin
byggja afkomu sína einhliða á
sjávarútvegi, og nú þegar aflinn
bregst, eru allar bjargir bannað-
ar. Fólkinu finnst það nú þurfa að
afplána dóm fyrir syndir sem aðr-
ir hafa drýgt. Og sá dómur er
þungur.
Skipting kvótans
Þann 12. janúar skýrði sjávar-
útvegsráðuneytið frá skiptingu
þorskkvótans fyrir 1990.
í Finnmörk lítur dæmið þannig
út að af 2.430 skráðum fiskibát-
um í fylkinu fá 486 að veiða
þorsk. Til þess að hafna í þessum
hópi þarf báturinn að hafa landað
ákveðnu aflamagni síðustu árin,
og reyndin verður því sú, að þeir
sem urðu verst úti í selaplágunni
fá engan kvóta í ár.
Árskvótinn á hvern bát getur
heldur varla verið minni.
Minnstu bátarnir fá að veiða 9
tonn, en þeir stærstu 49 tonn.
Togararnir eru þá ekki taldir
með, en hver togari fær um 380
tonn. Það er því fljótséð að
hvorki er rekstrargrundvöllur
fyrir bátana né fyrirtækin í landi.
Öll norður-norska ströndin
stendur frammi fyrir gjaldþroti
og atviijnuleysi.
Finnmerkurbúar
biðja um hjálp
Allt fram á síðustu daga hefur
fólk haldið í vonina um að ríkis-
stjórnin grípi í taumana og komi
landshlutanum til hjálpar. Frá
því þorskveiðibannið skall á í
fyrra hefur verið stöðugur
straumur af ályktunum og bæna-
skrám til stjórnvalda frá Finn-
merkurbúum, með ósk um hjálp.
Fyrst og fremst biður fólk um
tímabundna efnahagsaðstoð, þar
til þorskstofninn nær að vaxa, til
að mynda með þeim hætti að sjó-
menn fái rétt á fullum atvinnu-
leysisbótum, og skuldir sem hvíla
á bátum og íbúðarhúsnæði verði
frystar. Þar að auki hafa margir
krafist þess að stjórnvöld viður-
kenni hefðbundinn rétt
Finnmerkurbúa til þess að nýta
fiskistofna í Barentshafi. Þessi
krafa þýðir í reynd að togaraflota
Vestlendinga verði meinaður að-
gangur að miðunum.
Hvorki Verkamannaflokks-
stjórnin sáluga né hin nýja hægri-
stjórn Jans P. Syse hafa svarað
þessu með öðru en þögn. Meira
að segja sjómannskonur frá
Suðurey í Finnmörk mættu
daufum eyrum hjá Gro Harlem
Bruntland í sumar þegar þær
sóttu hana heim. Þær höfðu von-
að að Gro, sem kona, myndi
skilja þá vá sem vofði yfir heimil-
unum.
Auglýsingar um nauðungar-
uppboð fylla nú síður dagblað-
anna. Milli áranna 1988 og ’89
fjölgaði þeim um 100% í Finn-
mörk. I reynd eru fasteignirnar
verðlausar í sjávarplássunum,
hvert heimilið á fætur öðru stend-
ur frammi fyrir gjaldþroti. Fólkið
á ekki um annað að velja en að
leita á náðir hins opinbera, eða
taka sig upp og leita að atvinnu í
öðrum landshlutum, í landi þar
sem hátt á annað hundruð þús-
und manns eru skráðir atvinnu-
lausir.
Svo er eftir að vita hvort sú
uppreisn sem oddvitinn f Loppa
hefur hrint af stað fær vakið
áhuga ríkisstjórnarinnar á ör-
lögum þessa fólks.
Alta 16.1. 1990
Einar Eyþórsson
Föstudagur 26. janúar 1990 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 17