Þjóðviljinn - 16.02.1990, Blaðsíða 15

Elísabet Berta Bjarnadóttir
Tvö Ijóð
Tilbrigði við vorið í Prag
Ást þeirra var eins og vorið í Prag
svo ung - svo heit - svo hrein
heiður í henni himinninn
tær fuglasöngurinn
laufmiklar trjákrónurnar
léttur niður vatnsins
svo sæt angan ávaxtanna.
Dag einn kom hræðslan við framvinduna
eins og skriðdreki á breiðum beltum úr austri
fór þvert yfir ást þeirra
kramdi hana undir farginu.
Svo brostin - svo blóðug - svo ötuð
varð ást þeirra
svo dökkur yfir henni himinninn
hljóðnaður fuglasöngurinn
fallin trén
þungur niður vatnsins
svo fylltist loftið sterkum daun
sundurtættra ávaxtanna.
Gert á nýársmorgun 1987, nær 20 árum eftir innrás Sovétmanna í
Tékkóslóvakíu.
Meðan múrarnir molna
Svo einn daginn
1990
var Mandela látinn laus
hóf hnefann á loft
í Ijósgráum jakkafötum
í augunum mátti sjá
óljósa mynd
af bognu baki sitjandi
á naglfastri rúmbrík
í lokaðri lítilli
fangasellu
hjarta sem slær
í molnandi múrinn.
MINNING
Guðmundur
Daníelsson
Fæddur 4. okt. 1910- Dáinn 6. febr. 1990
RHhölundasambandið
kveður heiðursfélaga
Mikill sagnameistari er f allinn í
valinn, Guðmundur Daníelsson
rithöfundur, eftir tæpa átta giftu-
drjúga og starfsama áratugi.
Hann var aðeins 23 ára þegar
fyrsta bókin frá hans hendi kom
út, og hann hélt áfram að skrifa
alveg fram á síðasta æviár. Segja
má að hann hafi fyrst vakið veru-
lega athygli með hinum ágætu
skáldsögum Bræðurnir í Gras-
haga 1935, og framhaldi hennar
Ilmur daganna ári síðar, og áður
en yfir lauk voru rit hans orðin
u.þ.b. fimmtíu; smásögur, ljóð,
leikrit, ferðasögur og ævisögur;
en þó voru skáldsögurnar drýgst-
ar og munu margar halda nafni
hans lengi á lofti. Má auk þeirra
sem áður voru nefndar vísa til Á
bökkum Bolafljóts 1940, Musteri
óttans 1953, Blindingsleikur
1955, Hrafnhetta 1958, að
ógleymdri bókinni Húsið 1963,
um bygginguna sem gengur undir
því nafni á Eyrarbakka þarsem
Guðmundur bjó lengst af og
starfaði.
Guðmundur Daníelsson var
ötull baráttumaður í félaga-
samtökum rithöfunda. Hann var
formaður Félags íslenskra rit-
höfunda 1970-1972, og einn af
stofnfélögum Rithöfundasam-
bands íslands 1974 er íslenskir
höfundar sameinuðu krafta sína
innan þess. Hann sat í Rithöf-
undaráði 1974-78, og hann var
kjörinn í fámennan en útvalinn
hóp heiðursfélaga Rithöfunda-
sambandsins árið 1985.
Við forystumenn RSÍ leituðum
stundum álits og ráða hjá Guð-
mundi um málefni sem snerta hag
skáldskaparins og bókmennt-
anna. Hann leit jafnan á málin úr
frumlegri og óvæntri átt, var
gamansamur, ráðhollur og við-
ræðugóður. Nú er skarð fyrir
skildi í okkar röðum, og eftirsjá í
því að heyra ekki framar glað-
beitta og drynjandi bassarödd
gamla meistarans að austan.
Fyrir hönd Rithöfundasambands
íslands
Einar Kárason, formaður
„Havel í kastalann" - stendur á þessu spámannlega plakati; það er í Hrad, gömlu konungshöllinni í Prag
sem skrifstofur forseta Tékkóslóvakíu eru.
Þegar andófsmaður
verður leiðtogi
Hugleiðingar Václavs Havels á umbrotatímunum í fyrrahaust
Hvernig bregðast þeir menn
við sem fyrir skömmu voru ofsótt-
ir andófsmenn, Donkíkótar frels-
isins, vondaufir um árangur- um
þaö leyti sem umskipti mikil
verða og kallað er á þá að þeir
komi og hafi forystu fyrir samfé-
laginu? Um þetta efni fjallar Václ-
av Havel, forseti Tékkóslóvakíu, í
grein sem hann skrifaði í október
í fyrra þegar sýnt var að dagar
valdhafanna voru senn taldir,
þegar fólk þyrptist undir merki
stjórnarandstöðunnar - en áður
en menn gátu við því búist að
Havel settist í forsetastól.
Hér er grein þessi þýdd og
endursögð upp úr bæklingi frá
Charta 77 deildinni í Stokkhólmi,
sem nefnist „Rætur hinnar bros-
andi byltingar".
Þýðing
andófsins
Havel hefur máls á því að nú sé
tími „hins klassíska andófs lið-
inn“. Með því eigi hann við árin
löngu, þegar sú eina frjálsa rödd
sem í landinu heyrðist var rödd
tiltölulega lítils hóps manna, sem
hafði ákveðið að segja sann-
leikann án tillits til afleiðinga.
Þetta fólk, segir Havel, naut að
vísu samúðar hjá hluta almenn-
ings, en sú samúð var mest falin
því fáir vildu leggja sig í sömu
hættu og andófsmenn. Andófs-
menn gátu ekki státað af mörgum
áþreifanlegum sigrum í pólitík.
Þýðing þeirra hefur, að mínu viti,
fyrst og fremst verið siðferðileg,
þeir voru viðmiðun, þeir spunnu
þráð samhengis milli fortíðar og
óljósrar framtíðar, samhengis
sem varðar hugsjón myndugs
þegnréttar í landinu. Við áttum
öngva tryggingu fyrir árangri, að-
eins von um að hin donkíkótíska
hegðun reyndist ómaksins verð.
Þessu næst ræðir Havel um það
millibilsástand sem hann er
staddur í þegar greinin er skrifuð:
andófsmenn eru ekki lengur inni-
lokaðir á bak við þykkan múr, en
enn hefur ekki orðið til „eðlileg
pólitísk menning" sem þeir geti
starfað í. Nú verði menn að gera
það upp á nýtt, hverjir þeir eru og
hvernig þeir eigi að takast á við
verkefnin, segir Havel. Hann
segist ekki ganga með fullkomna
forskrift um lausn mála, en vill
leyfa sér að bera fram nokkrar
persónulegar athugasemdir og
ráðleggingar.
1 fyrsta lagi ráðleggur hann fé-
lögum sínum úr andófinu að sýna
raunsæi. Menn eigi ekki að vera
alltof hrifnir af því að fólk mars-
éri nú með þeim og bindi vonir
við „að þeir einir eigi að leysa
vandamál sem aðeins verða leyst
af samfélaginu í heild“. Það er að
vísu ekki nema eðliegt, segir Ha-
vel, að við séum ánægðir þegar
það kemur nú í Ijós, að það sem
við höfum sýslað við í mörg ár var
ekki merkingarlaust með öllu.
En semsagt: látum það ekki stíga
okkur til höfuðs.
t annan stað varar Havel menn
við því, að þeir sem þegar fyrir
fimmtán árum sögðu það sem all-
ir segja í dag, séu eins og með
sjálfvirkum hætti kvaddir til að
gegna „forystuhlutverki". Að
þeir séu svo miklu betur til for-
ystu fallnir en þeir sem „ekki
vöknuðu fyrr en klukkuna vant-
aði fimm mínútur í tólf“. Þeir
eiga m.ö.o. „ekki að gleyma því
sem þeir hafa alltaf lagt áherslu á:
að þeir eru ekki að vinna fyrir
eigin málstað heldur fyrir samfé-
lagið“.
í þriðja lagi varar Havel menn
við að básúna mikið um einstök
áform og aðgerðir, sem vekja
mikla athygli almennings og fjöl-
miðla. Og vanrækja þá það
leiðinlega hvunndagsstarf sem
skiptir ef til vill meira máli fyrir
framtíðina: „Ég er þá að hugsa
um hið þolinmóða hversdagsstarf
að því að skapa sér trausta áætlun
og þroska meðvitundina, starf
sem hlúir að og breiðir út þann
umræðuvilja sem er forsenda lýð-
ræðis í anda Masaryks“.
Að lokum kemur Havel að því
sem hann segir skipta allra mestu
máli: „Því sýnilegri sem við verð-
um á hinu pólitíska sviði þeim
mun rækilegar verðum við að
minnast hinna upphaflegu,
m.ö.o. siðferðilegu, forsendna
breytni okkar, og þeim mun bet-
ur verðum við að gæta þess að
ábyrgð okkar fari ekki, skyndi-
lega og án þess eftir verði tekið,
að klofna í tvennskonar ábyrgð:
mennska ábyrgð og pólitíska“.
Hvort sem við erum niðurlægðir
fangar eða talsmenn þjóðarvilj-
ans verðum við að byggja starf
okkar á einni og sömu samvisku:
„Ég hefi,“ segir Václav Havel,
„alltaf verið sannfærður um það
og trúi því enn í dag að eiginleg
ástæða fyrir öllum kreppu-
einkennum sem við sjáum allt um
kring sé hin siðferðilega kreppa
samfélagsins, og að enga kreppu
- frá hinni efnahagslegu og pólit-
ísku til umhverfiskreppunnar -
getum við leyst með öðrum hætti
en þeim að vinna bug á hinni sið-
ferðilegu kreppu. Við verðum að
sigrast á djöfullegri hugmynda-
fræði sérgæskunnar og á þeirri
uppgjöf mennskunnar og
þegnréttarins sem svo lengi og
kerfisbundið hefur sýkt okkar
samfélag."
Föstudagur 16. febrúar 1990 NÝTT HELGARBLAÐ - SlÐA 15