Þjóðviljinn - 19.04.1990, Blaðsíða 4

þJÓÐVILJINN Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis og verkalýðshreyfingar
Áburðar-
vericsmiðjan
Á páskadag lá við stórfelldu slysi á íslandi. Tvö atriði eru
þar mikilvægust til mats á atburðunum: Eldur kviknaði í
gasútstreymi frá gömlum ammóníaksgeymi Áburðarverk-
smiðjunnar, sem átti að réttu lagi að vera horfinn af vett-
vangi. Ennfremur er Ijóst að öryggisbúnaður sá sem nota á
við löndun á aðföngum til Áburðarverksmiðjunnar var ekki í
notkun með réttum hætti. Þessi tvö atriði eru því ekki lýsandi
um það nýja og endurbætta verksmiðjuumhverfi sem unnið
er að og fullbúið á að vera á sumri komanda. Umræðan á að I
taka mark af þeirri framtíð, en ekki vanköntum fortíðarinnar.,
Ekki skal hér gert lítið úr þeirri hættu sem stafar af Áburð-
arverksmiðjunni séu öryggismál vanrækt eða úrelturtækni-
búnaður í notkun. Snörp viðbrögð íbúanna á svæðinu nærri
verksmiðjunni eru því eðlileg í Ijósi mistakanna sem orðið
hafa. Kröfur Reykvíkinga um fullkomið öryggi eru í fyrsta
sæti. Hins vegar einkennist nýr ammóníaksgeymir af mun
öflugri öryggisbúnaði en tíðkast í nágrannalöndunum. Er
þar þó um að ræða allt að fjörutíu sinnum stærri geyma en
hér er í byggingu og verksmiðjur í miðju þéttbýli.
Virt breskt ráðgjafarfyrirtæki, sem hlotið hefur m.a. með-
mæli norskra stjórnvalda, hefur gert vandaða áhættugrein-
ingu á þeim nýja geymi Áburðarverksmiðjunnar sem fullbú-
inn verður í sumar og vinnur að heildarúttekt á allri starfse-
minni. Það verður slíkra sérfróðra aðila að kveða með óvil-
höllum hætti upp úr um öryggismál þessarar starfsemi í
Gufunesi. Það er því djarft að álykta núna, jafnvel á pólitísk-
um grunni, um framtíðarhættur, út frá atburðum páskadags-
ins. Um þjóðhagslega arðsemi eða tap af rekstri Áburðar-
verksmiðjunnar deila menn síðan og stendur þar fullyrðing
gegn fullyrðingu.
Rúm 10% af framleiðslu Áburðarverksmiðjunnar fara til
annarra nota en hefðbundins landbúnaðar. Landgræðslan,
Landsvirkjun, Vegagerðin og garðyrkjubændur eru þar m.a.
stórir viðskiptavinir. Það er því verulega óviðurkvæmilegt að
gefa í skyn, eins og DV gerir í leiðara sínum í gær, að „lífi
fólks hafi verið teflt í tvísýnu á altari sauðkindarinnar11. Sér í
lagi er þessi eilífa aðför að sauðfjárbændum ómakleg þegar
haft er í huga, að nautgriparækt er lang viðamesta fram-
leiðslugrein landbúnaðarins.
Sú ranga staðhæfing hefur komið fram í umræðum um
Áburðarverksmiðjuna núna, m.a. í Sjónvarpi, að Þjóðviljinn
hafi á sínum tíma barist gegn því að áburðarframleiðsla
hæfist í landinu á sjötta áratugnum. Sökum þessa er fróðlegt
að vitna í leiðara Þjóðviljans frá 11. janúar 1952, til vitnis-
burðar um afstöðu hans og sósíalista þá til Áburðarverk-
smiðjunnar og stóriðju á íslandi:
„Bygging Áburðarverksmiðjunnar er eitt mesta
hagsmunamál íslensku þjóðarinnar, ekki aðeins fyrir ís-
lenskan landbúnað, heldur ciæti slík framleiðsla orðið mjög
mikilvæg útflutningsgrein Islendinga og fært mikilvægar
gjaldeyristekjur...Þær eru ófáar ræðurnar sem sósíalistar
hafa haldið yfir afturhaldsþingmönnunum um áburðarverk-
smiðjumálið og þá ekki síst Einar Olgeirsson, sem hefur
verið óþreytandi við að leiða þingmönnum fyrir sjónir hina
víðtæku möguleika íslenskrar stóriðju."
Það var síðan m.a. fyrir harða baráttu Þjóðviljans, að
Áburðarverksmiðjan var reist utan þéttbýlisins í Reykjavík,
en áform höfðu meira að segja verið uppi um að reisa hana á
hafnarbakkanum. Miklar deilur stóðu hins vegar á sínum
tíma um þá ákvörðun borgarstjórnar Reykjavíkur að færa
byggðina nær verksmiðjunni, í stað þess að nýta önnur
byggingarsvæði.
Þetta ógnvænlega atvik í Gufunesi um sumarmál hefur
dregið að sér athygli allra landsmanna, en vonandi ekki
dreift um of á dreif þeim sannindum að vor er í lofti. Þjóðvilj-
inn óskar lesendum sínum gleðilegs sumars.
ÓHT
KLIPPT OG SKORIÐ
Gegn pólitískum
auglýsingum
í gær mátti lesa í Alþýðublað-
inu um nokkuð jákvætt frum-
kvæði Sjálfstæðisflokksins (segi
menn svo að málefnalegt um-
burðarlyndi sé dautt í þjóðfé-
laginu!). Það er á þá leið að Sjálf-
stæðisflokkurinn lýsir sig reiðu-
búinn til viðræðna við fulltrúa
annarra flokka og framboða um
að ekki verði um pólitískar aug-
lýsingar að ræða í sjónvarpi og
útvarpi fyrir væntanlegar bæjar-
og sveitastjórnarkosningar.
Við getum að vísu leyft okkur
að gruna Sjálfstæðismenn um
græsku í þessum efnum: þeir hafa
kannski síst þörf á að kaupa sér
auglýsingar í ljósvakamiðlum,
vegna þess blátt áfram að Morg-
unblaðið fer víða og þegar að líð-
ur kosningum þá kemur það
greinilega í ljós að það blað er
vettvangur Sjálfstæðismanna
fyrst og fremst. Ef einhver efast
um þetta ætti hann að telja saman
sér til skemmtunar greinar og
annað efni í Morgunblaðinu sem
lýsa viðhorfum Sjálfstæðismanna
í málum sem við kosningar tengj-
ast, beint og óbeint, og svo allra
hinna.
Víti að varast
En samt skulum við lýsa þetta
framtak jákvætt. Blátt áfram
vegna þess að því lengra sem
stjórnmálastarfsemi gengur inn í
auglýsingaheiminn því lakari
verður öll umræða. Þetta hafa
Bandaríkjamenn mátt reyna á
sjálfum sér að undanförnu: þar
stynja menn þungt og barma sér
yfir því að allur kosningaslagur
hafi færst í form þrjátíu sekúndna
sjónvarpsauglýsinga sem eru
varla annað en upphrópanir um
að hér er ÉG og ég er Nýr og
Hress og með Röð og Reglu og
öllum Góðum Málum. Stóru
flokkarnir tveir í Bandaríkjunum
grátbiðja nú sjónvarpsstöðvarnar
um að þær láti frambjóðendur fá
nokkrar mínútur af ókeypis tíma
fyrir kosningar til að hægt sé að
halda uppi lágmarksumræðu ein-
hverskonar - en sjónvarpsstöðv-
arnar snúa upp á sig og segja að
hér skuli markaðslögmál og
markaðssetningar gilda eins og
annarsstaðar.
Peningavald
Ef.að kosningaslagur breytist í
auglýsingastríð í sjónvarpi (út-
varp skiptir minna máli eðli máls-
ins samkvæmt) eins og fitjað var
upp á hér heima fyrir síðustu al-
þingiskosningar, þá kemur fljótt
upp önnur afleit hlið á slíkri „am-
eríkaníseringu“ stjórnmálanna.
En hún er blátt áfram sú, að það
þarf æ gildari sjóði til að standa
yfirleitt í pólitík. Sú þróun stefnir
að sjálfsögðu beint í það að það
séu þeir sem sjóðum ráða sem fá
stóraukna möguleika á að kaupa
sér velgengni í kosningum - um
leið verður í auknum mæli farið
að líta á kosningar sem fjárfest-
ingu sem eigi að skila sér með
rentu aftur í vasa þeirra sem
lögðu fram „áhættuféð“.
Trúin á
auglysingarnar
Nokkur fleiri orð um auglýs-
ingar, fyrst við erum að þessu á
annað borð. Auglýsingaumsvif
hafa skroppið saman að undan-
förnu, en við lifum engu að síður
þá tíma að menn hafa enn trölla-
trú á auglýsingaherferðum. Hæg-
ur vandi reyndar að benda á
dæmi um vaxandi trú á því að
áuglýsingaherferðir geti ekki að-
eins selt tannkrem, tojotur og
timburhús, heldur og rétta hegð-
un í skattskilum og freistingum
lífsins, rétta lausn á kynlífsmál-
um, uppeldisverkefnum og um-
gengni við vímugjafa. Við þekkj-
um auglýsingaherferðir gegn
lauslæti (vegna eyðni), tó-
baksreykingum, ofáti og svo
mætti lengi áfram telja.
Það er náttúrlega ekki nema
gott um það að segja, að auglýs-
ingaiðnaðurinn skuli notaður til
að efla einhvern þann málstað
sem flestir fallast á að sé nytsam-
legur. Lakara þó, að menn fari að
treysta um of á slíkar herferðir.
Enn verra ef að skilaboðin sem
reynt er að koma á framfæri
verða einhvernveginn eins og út í
hött. Dæmi um það er auglýsing
sem fór um blöðin fyrir skömmu
og þjónar þeim óumdeilanlega
tilgangi að vara unglinga við
vímuefnum. Þar var sá póll í hæð-
ina tekinn að vímuefnaneysla
væri „misheppnuð líkamsrækt".
Erindið sjálfsagt að hamra á því
að betra sé að pumpa járn en fá
sér í pípu. En lagið geigar, blátt
áfram vegna þess að engum hefur
nokkru sinni dottið í hug að
vímuefni komi líkamsrækt nokk-
urn skapaðan hlut við: þarna er
ekki um neitt það að ræða sem
getur „misheppnast".
Að auglýsa tóbak
- og fleira
Það birtist grein á dögunum í
Washington Post þar sem vikið
var að banni gegn tóbaksauglýs-
ingum í Frakklandi, sem eins og
er leiðir til þess að þar sjást sjón-
varpsauglýsingar sem mæla með
sígrettum án þess að sýna sígar-
etturnar sjálfar: Tegundarheitinu
er hinsvegar laumað að hér og
þar inn í auglýsingaskot um Cam-
elkappaksturskeppnina eða
eitthvað þessháttar. Greinarhöf-
undur er dálítið súr út í þetta,
honum finnst eitthvað skuggalegt
við að ríkið franska taki að sér
„að vernda þegna sína fyrir þeim
sjálfum" með þessu móti. Hann
hefur einhverskonar markaðs-
hyggjusamúð með vesling sígar-
ettuframleiðendunum vegna
' þess, eins og hann segir, að „hvað
eru reykingar án auglýsinga?
ímynd en ekki skilaboð skipta nú
orðið öllu í neytendaauglýsingum
sem selja lífsstfl frekar en yfir-
burði einnar vörutegundar yfir
aðra“.
En undir lokin snýr greinarhöf-
undur við blaðinu með nokkrum
hætti og fer að tala um það, að
samfélögin þurfi að verja sjálf sig
gegn háska sem auðvelt er að
þreifa á - eins og til dæmis
krabbameinsháska sem tengist
sígarettureykingum eða þá
ómerkilegheitum bandarískra
kosningaherferða. Og þar með er
komið aftur að upphafi þessa
Klipps, sem við skulum ljúka
með orðum greinarhöfundar úr
Washington Post:
„Krabbamein, sjónvarp og pó-
litík eru of þýðingarmikil til að
fela þau ímyndarráðgjöfum og
auglýsingastofum"
Gáum að þessu. AB
þJÓOVIUINN
Síðumúla 37-108 Reykjavík
Sími:68 13 33
Símfax:68 19 35
Útgefandi: Útgáfufélag Þjóðviljans.
Framkvœmdastjóri: HallurPáll Jónsson.
Ritstjórar: Árni Bergmann, Ólafur H.Torfason.
Fréttastjóri: SigurðurÁ. Friðþjófsson.
Aðrir blaðamenn: Dagur Þorleifsson, Elías Mar (pr.), Garðar
Guðjónsson, Guðmundur Rúnar Heiðarsson, Heimir Már Pétursson,
Hildur Finnsdóttir (pr.), Jim Smart (Ijósm.), Kristinn Ingvarsson
(Ijósm.), LiljaGunnarsdóttir, ÓlafurGíslason, ÞrösturHaraldsson.
Skrifstofustjóri: Sigrún Gunnarsdóttir.
Skrifstofa: Guðrún Geirsdóttir, Kristín Pétursdóttir.
Auglýsingastjóri: Olga Clausen.
Auglýsingar: Guðmunda Kristinsdóttir, Svanheiður Ingi-
mundardóttir, UnnurÁgústsdóttir.
Símavarsla: Bára Sigurðardóttir, Þorgerður Sigurðardóttir.
Bíistjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Útbreiðslu-ogafgreiðslusíjóri: GuðrúnGísladóttir.
Afgreiðsla: Halla Pálsdóttir, Hrefna Magnúsdóttir.
innheimtumaður: Katrín Bárðardóttir.
Útkeyrsla, afgreiðsla, ritstjórn:
Sfðumúla 37, Reykjavík, sími: 68 13 33.
Símfax: 68 19 35.
Auglýsingar: Síðumúla 37, sími 68 13 33.
Umbrotog setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verð í lausasölu: 100 kr. Nýtt Helgarblað: 150 kr.
Áskriftarverð á mánuði: 1100 kr.
4 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN l Flmmtudagur 19. apríl 1990