Þjóðviljinn - 11.05.1990, Blaðsíða 22

Misheppnaðir tónsnillingar
PISTILL
EINAR MÁR
GUÐMUNDSSON
SKRIFAR
Vinir í raun
Leiðtogar alþýðulýðveld-
anna, sem voru og hétu, voru
margir hverjir karlar í krap-
inu, fullkomlega sannfærðir
um að þeir væru réttir menn á
réttum stað. Til að rökstyðja
það gátu þeir gripið til kenni-
setninga úr þýskri heimspeki,
kenninga þar sem talað er um
„sögulega nauðsyn“, „æðsta
stig þjóðfélagsþróunarinnar“,
og þar fram eftir götum.
Kenningarnar sýndu ekki
einungis fram á að leið-
togarnir væru óhjákvæmi-
legir, sögulegnauðsyn, heldur
sveipuðu þá jafnframt dýrðar-
ljóma, því þeir stefndu jú óð-
fluga að „æðsta stigi þjóð-
félagsþróunarinnar“. Allt
sem stóð í vegi fyrir jafn göfg-
um markmiðum mátti hverfa;
bækur, hugmyndir, menn.
Ef ljósritunarvélar kæmust
í hendur fjandmannánna var
voðinn vís. Ergó: Við
bönnum ljósritunarvélar.
Skyldur okkar við umheiminn
eru engar, því hann mun brátt
lúta okkur. Innan skamms líð-
ur hið borgaralega þjóðfélag
undir lok og leggst með tærnar
upp í loft á sorphaug sögunn-
ar.
Sophaugar sögunar, - þessa
mynd notuðu leiðtogar fram-
tíðarinnar gjarnan. Það
skýtur því nokkuð skökku við
þegar leita þarf alla leið aftur
til Rómaveldis til að finna
hliðstæður við suma þeirra.
Caligula gerði hest sinn að
þingmanni en Sjáseskú raðaði
doktorsnafnbótum á ólæsa
ættingja sína.
Og nú þegar múrbrotin
molna og hálrrar aldar saga
rennur sem sandur gegnum
sigti stendur ekkert eftir nema
ónothæfar kennslubækur, at-
vinnulausir leynilögreglu-
menn og minnisvarðar sem
flestir vilja gleyma. Handan
múranna, á hinum borgara-
lega sorphaug sögunnar,
berja menn sér á brjóst og
þykjast hafa vitað að svona
mundi þetta fara.
Þó trúðu ráðamenn handan
múranna orðum leiðtoganna
og uggðu jafnvel um sinn hag,
stofnuðu hernaðarbandalög
um allar trissur og kenndu
hvern þann sem ekki sat og
stóð einsog þeir vildu við hina
miklu leiðtoga framtíðar-
innar.
Almenningur sá húfu-
klædda hermenn alþýðulýð-
veldanna ganga gæsagang um
hús sín og þrusk í myrkri gat
verið Rússi í leðurfrakka.
Þetta voru skítaþjóðfélög:
menn máttu ekki ganga í
gallabuxum og tyggigúmmí
var bannað. Blöð og tímarit
nærðust á regnhlífum sem
skutu eiturörvum, skrúfblý-
öntum með innbyggðum
myndavélum og öðrum
merkilegum uppgötvunum
sem leiðtogar framtíðarinnar
hleyptu af stokkunum.
En á hinu gagnkvæma hatri
nærðist samstaðan. Fátt fór
jafn mikið í taugarnar á leið-
togum alþýðulýðveldanna og
stjórnleysisróstrin sem gengu
yfir vesturlönd í lok sjöunda
áratugarins, enda voið í Prag
hluti þeirra. í augum leiðtog-
anna voru bestu bandamenn-
irnir á vesturlöndum ferða-
langar sem litu hvern para-
dísarlundinn af öðrum og rit-
uðu langar lofrullur um
dráttarvélar þegar þeir komu
heim.
Ráðamenn í Tékkóslóvakíu
litu á Bítlana og allt sem þeim
fylgdi sem margfalt skæðari
andstæðinga en alla Heim-
dellinga veraldar. í þeirra
flokki voru líka pabbadrengir,
velgreiddir og snyrtilegir, og
munurinn á slíkum pabba-
drengjum kannski ekki svo
ýkjamikill þótt einn múr skilji
að.
Á svipaðan hátt var fátt sem
hentaði vesturlöndum betur
en feitir njósnarar með hatta,
stífir landamæraverðir og
hrumir leiðtogar; svo hrumir
að orðurnar sem héngu fram-
an á þeim kollsteyptu þeim
næstum því. Fólkið hlaut að
hata þessa menn: allir
nautgripir notaðir í leður-
kápur handa leyniþjón-
ustunni, ekki til kjöt og ekki
til brauð.
Að vísu greindu dagblöð frá
fífldjörfum flóttatilraunum og
stöku heimsþekktum andófs-
mönnum. En þeirri andstöðu
sem nú er víðast komin til
valda að alþýðulýðveldunum
gengnum var lítill gaumur gef-
inn. Stöku samstöðunefndir
störfuðu, í tengslum við
stjórnleysisöfl eða hópa yst til
vinstri, og gáfu út blöð og
bæklinga þar sem þýddar voru
greinar og skýrð sjónarmið
manna á borð við Václav Ha-
vel og Jack Kuron.
Slíkar samstöðunefndir
voru í tengslum við háskóla-
prófessora sem gerðir höfðu
verið að götusópurum, verka-
lýðsleiðtoga sem unnu við
gluggaþvott og landflótta bar-
áttumenn; en nefndir þessar
töluðu lengst af fyrir daufum
eyrum. Ekki fyrr en múrarnir
hrundu en þá vildu allir Lilju
kveðið hafa. Þegar sendiráðin
opnuðu dyr sínar og buðu til
sigurhátíða fylltust salirnir af
ungum íhaldsmönnum sem
skáluðu, sumir segja hver
fyrir öðrum.
Nemendaieikhúsið sýnir:
GLATAÐA SNILLINGA
eftir William Heinesen
Leikgerð: Caspar Koch
Þýðandi: Þorgeir Þorgeirsson
Leikstjóri: Stefán Baldursson
Leikmynd og búningar:
Guðrún S. Haraldsdóttir
Tónsmíðar:
Gunnar Reynir Sveinsson
Nemendur fjórða bekkjar
Leiklistarskóla fslands kjósa að
lokaverkefni leikgerð skáldsög-
unnar Glataðir snillingar eftir
William Heinesen. Það er náttúr-
lega bilun. Skáldsagan fer inn í
hvert hús í litlum bæ og kynnir
mann fyrir heilu samfélagi af
skrítnu fólki. Nemendur fjórða
bekkjar eru bara níu.
Þessi níu komast þó furðu langt
áleiðis með því að leika hvert um
sig nokkur hlutverk. Eiginlega
verður þetta sýning á því hvað
þau eru öll fljót að skipta um föt,
og sum iíka fljót að skipta um
karakter. Skemmtilegast var að
sjá Eggert Arnar Kaaber klæða
sig úr gervi fyllibyttunnar Óla
sprútt á miðju sviðinu og standa
eftir sem drengurinn Orfeus. í
Óþelló, sem leikaraefnin léku
næst á undan, fengu þrjú þeirra
tækifæri til stjömuleiks, aðrir
hurfu í skuggann. Nú eru metin
jöfnuð.
Skáldsaga Heinesens er svo
skemmtileg að manni hættir til að
gleyma hvað hún er líka grimm.
Hún sýnir lítið samfélag ofurselt
lágkúru; hvernig það gerir lán-
lausa krypplinga úr hæfileikarík-
um mönnum sem ekki fá rúm til
að þroskast eðlilega, en liggur
aftur á móti hundflatt fyrir
skúrkum sem segjast koma frá
Ameríku. Glötuðu snillingarnir
hugga sig við ástina á tálsýnun-
um, en það er bara yfirvarp. Þeir
vita að eina vonin er að komast
burt og brýna það fyrir Orfeusi
hinum unga. Þessum sára undir-
tón nær Stefán Baldursson vel
fram í sýningunni þrátt fyrir kát-
ínuna á yfirborði hennar.
Leikgerðin rekur ákveðna
þræði úr skáldsögunni og sleppir
öðrum. Hún hefst og endar á Orf-
eusi, sem er eins konar færeyskur
Álfgrímur og á að vera tilgangur-
inn með tónlistarbrölti tveggja
kynslóða; afans sem smíðaði
vindhörpur, pabbans og bræðra
hans tveggja, sem eru tónelskir
Kór Langholtskirkju og Kammersveit
Langholtskirkju flytja Messu í H-moll
eftir Johann Sebastian Bach. Stjórn-
andi Jón Stefánsson. Einsöngvarar
Ólöf Kolbrún Harðardóttir, Signý
Sæmundsdóttir, Yaacov Zamir og
Magnús Baldvinsson
Það þarf engan fagmann til að
vitna um að það var stór stund í
Langholtskirkju um síðustu helgi
þegar Langholtskirkjukórinn
flutti H-moll messu Bachs. Vænt-
aniega var þetta einn af stóru
tónlistarviðburðum ársins. Það
fór heldur ekki á milli mála að
Jón Stefánsson stjórnandi hafði
slíkt vald á sínu hlutverki, að
hann fékk kórinn til að leggja
fram allt sem hann átti til og
kannski örlítið meira. Þessa við-
bót, sem stundum þarf til þess að
gera hið ómögulega og láta
kraftaverkið rætast. Sá sem þetta
ritar verður að játa vanmátt sinn
gagnvart því verkefni að leggja
faglegt mat á verkið og túlkun
þess, en það spannar slíka dýpt
og slíkar hæðir að það er eins og
það rúmi alla menn og alla tíma.
Miskunnarbæn, dýrðarsöngur,
trúarjátning, ákall og friðarbæn.
Innan þessa efnisramma hefur
Bach ofið vef sem spannar himin
og jörð og finnur manninum stað,
fram úr öllu hófi. Inn á milli eru
þættir af föðurbræðrunum
Kornelíusi, sem er með falinn
fjársjóð á heilanum, og Síríusi,
sem engist af ást til ómögulegra
kvenna. Viðburðarík brúðkaups-
nótt hans og Júlíu dóttur smiðsins
er lengsti samfelldi hluti leikgerð-
arinnar og sá allra skemmtileg-
asti. Yfir og allt um kring er svo
Ankersen sparisjóðsstjóri, leið-
togi kristilega bindindisfélagsins
Iðunnar og höfuðsmaður lágkúr-
unnar.
Yfirleitt tekst úrvinnslan úr
sögunni þokkalega, en einstaka
sinnum er eins og leikgerðin sé
hugsuð fyrir þá sem þekkja bók-
ina. í dramatísku risi leikritsins,
SIUA
AÐALSTEINSDÓTTIR
þegar saklausum manni er kennt
um rán og ofbeldisverk, held ég
að málsatvik verði þeim óljós
sem ekki eru nákunnugir sög-
unni, einkum hvað verður um
illvirkjann. Þá er bara að leita til
upprunans og lesa söguna. Eng-
inn er svikinn af því.
Margar persónur Heinesens
spretta ljóslifandi fram á sviðinu í
Lindarbæ með dýrindis orða-
flaum höfundar og Þorgeirs Þor-
geirssonar á vörunum. Ankersen
sparisjóðsstjóri er hreint
óborganlega skinheilagur og
slepjulegur f meðförum Ingvars
Eggerts Sigurðssonar, sem bjó
líka til ágætan Boman tónlistark-
ennara. Frábær hugmynd að láta
hann sjálfan lesa erfðaskrá sína,
liggjandi á líkbörum. Ingvar á
margar ásjónur og er geysilega
öruggur leikari sem gaman verð-
ur að fylgjast með.
Kornelíus, setjari og tónskáld,
varð manni nákominn í lifandi
túlkun Hilmars Jónssonar, og
og það er einmitt þessi tilfinning
að finna sér stað í því víðfeðma
kosmos sem Bach hefur skapað,
sem gerir upplifun þessarar tónl-
istar svo gefandi.
ÓLAFUR GÍSLASON
Jón Stefánsson segir frá því í
inngangsorðum um verkið, að
þegar menn enduruppgötvuðu
Bach á 19. öldinni hafi upphaf-
legur túlkunarmáti verka hans
ekki verið virtur, heldur leikið í
takt við rómantíska hefð samtím-
ans. Síðan hafi menn séð sig um
hönd og farið að huga að upp-
runalegri og „réttri“ túlkun,
meðal annars með því að endur-
vekja gömul hljóðfæri frá dögum
Bachs eins og sembal. Ekki hef
aldrei hef ég heyrt mann stama
eins sannfærandi á sviði. Bræður
hans, Síríus (Björn Ingi Hilmars-
son) og Márus (Baltasar Korm-
ákur) urðu ekki eins eftirminni-
legar persónur. Einkum mistekst
ieikgerðinni að koma aðdáun
höfundar á Márusi til skila.
Af aukapersónum eru Jannik-
senhjónin minnisstæðust í með-
förum Baltasar Kormáks og Kat-
arínu Nolsöe, hann eins og Stjáni
blái, hún eins og færeysk Rass-
mína. Katarína sýndi í þessari
sýningu að hún hefur bæði útlit
og hæfileika gamanleikara. Ann-
ars eru kvenpersónurnar ekki
eins áþreifanlegar og karlpersón-
urnar. Heinesen finnst konur æð-
islegar, það er ekki það, en lý-
singar hans á þeim vilja verða
innantómt hrós sem erfitt er að
setja upp á svið. Alvörukonan í
verkinu er Urður á Klöpp, en því
miður tekur höfundur leikgerðar
hana ekki alvarlega og Edda
Arnljótsdóttir fékk litlu áorkað.
En Edda náði góðum aulasvip á
Júlíu og Harpa Arnardóttir
hnerraði sannfærandi á samkom-
unni til að fagna vínbanni. Matti
Gokk (Erling Jóhannesson) og
Jacobsen ritstjóri (Björn Ingi
Hilmarsson) voru vel unnar týp-
ur.
Glataðir snillingar er eiginlega
tónverk, og tónlistin skiptir
miklu máli í sýningunni. Hún var
snilldarlega notuð til að sýna
klofning bæjarbúa í hina frelsuðu
og bersyndugu brúðkaupskvöld-
ið góða, þegar fylkingarnar slást
með tónum. Sálmasöngurinn var
líka ágætur, en flutningurinn á
ljóðum Síríusar tókst misvel, sum
lög Gunnars Reynis voru ansi erf-
ið í flutningi.
Að lokum vil ég óska leikara-
efnunum velfarnaðar í framtíð-
inni og spyrja að einu. Eitt af því
sem alltaf er gert vel í nemenda-
leikhúsi eru slagmál. Það er til
dæmis ótrúlega smart þegar
Janniksen smiður kýlir ritstjór-
ann upp á vegg, og menn detta
hvað eftir annað og endasendast
um þver gólf svo hjartað skoppar
í áhorfendum sem halda að nú sé
örugglega einhver meiddur.
Svona sér maður eiginlega aldrei
í fullorðinsleikhúsum. Hvað
verður um þessa ágætu áfloga-
þjálfun?
Silja Aðalsteinsdóttir
ég forsendur til þess að dæma um
réttan upprunalegan flutning, en
túlkun Jóns var áberandi hröð og
taktföst og laus við rómantík.
Sumir áhorfenda tjáðu mér að
miskunnarbænin hefði verið í
hraðara lagi. En þar sem tónlistin
rís hæst, eins og í Sanctus-
kaflanum, var eins og allar slíkar
formúlur brystu og tónaflóðgáttir
opnuðust og Langholtskirkja
breyttist í skip á hraðflugi um
himingeiminn. Kannski getum
við ekki heimfært upprunalegan
flutningsmáta gamallar tónlistar
upp á samtímann, því sá flutn-
ingsmáti horfir öðruvísi fyrir okk-
ur en samtímamönnum Bachs:
þeir höfðu aldrei heyrt í píanói,
hvað þá þungarokkhljómsveit
eða orrustuþotu, og höfðu þar af
leiðandi öðruvísi heyrn. En þótt
mannseyrað hafi þannig tekið
breytingum á þeim 250 árum sem
liðin eru frá því að H-moll mess-
an var samin, þá tókst flytjendum
verksins að koma andagift Bachs
til skila með þeim hætti að seint
mun gleymast þeim sem þetta rit-
ar. Kærar þakkir til kórs, ein-
söngvara, hljómsveitar og stjórn-
anda.
Ólafur Gíslason
Þegar kirkjan
breytist í geimskip
22 SÍÐA — NYTT HELGARBLAÐ Föstudagur 11. maí 1990