Þjóðviljinn - 24.08.1990, Blaðsíða 17

Þjóðviljinn - 24.08.1990, Blaðsíða 17
Um styttingu Þegar hundadagar standa sem hæst í byrjun ágústí mánaðar verða ýmis atvik stundum til að leiða hugann að helsta vandamáli nútímans, en það er vitanlega hvorki nagandi tennur sauðkind- arinnar, heimtufrekja háskóla- manna, ósón-gatið né þjóðar- ósáttin heldur uppivaðsla ung- linganna hvar sem er á byggðu bóli og miklu víðar. Um þetta hefur mikið verið skrafað og skrifað og minnist ég þess að hafa áður lagt vígfúsa hönd á stflvopn- ið á þessum sama árstíma. En niðurstaðan verður jafnan sú, að þau atriði sem helst stinga menn í augun, svo sem rúðubrot og ósp- ektir, þeysireiðar á tryllitækjum og ferfætt eða lárétt þjónusta við Bacchum konung, séu einungis yfirborðsfyrirbæri: kjarni ung- lingavandamálsins sé tjáskiptin. Unglingar tala nefnilega sérstakt tungumál sem einkennist af því að flest orð sem eru meira en eitt atkvæði að lengd styttast um eitt, tvö eða þrjú atkvæði. „Munurinn á þér og mér,“ sagði faðir við son sinn, „er tvö atkvæði," og tók þá sennilega eitthvert meðaltal, sem annars er erfitt að reikna út. En þessi mun- ur er mikilvægari en menn skyldu ætla að fyrra bragði, því ekki er aðeins svo að enginn skilji ung- lingamálið, heldur virðast ung- Iingar heldur ekki skilja venju- lega íslensku. Kannske er ekki nema von að gagnkvæmur skiln- ingur verði undan að láta, þegar málið styttist um helming eða svo, þannig að saklaus setning eins og „hvað er þetta, maður“ verður „kada mar“, svo gamalt og sígilt dæmi sé nefnt. Þannig finnst manni stundum að einhver ósýnilegur Kínamúr sé lagður þvert í gegnum þjóðfé- lagið milli kynslóða og komist varla nokkur skilningsglæta yfír hann. Eða kannast maður t.d. ekki við það vonleysi sem grípur mann stundum, þegar hann heyrir ungling tala í síma og finn- ur að hann skilur ekki eitt einasta orð. „Ka seirum hesa drú?“ sagði unglingur í framhaldsskóla við biskup á fleygri stund fyrir löngu, en biskup setti hljóðan og þó var hann lærður maður og hefði get- að talað við kirkjufeðurna og dr. Martein Lúther á jafnréttis- grundvelli og þeirra eigin tungu- taki, ef þeir hefðu gefíð kost á sér. Hvernig átti hann að geta vit- að, að í þessum torkennilegu at- kvæðum fólst existentiel spurn- ing um innstu rök lífsins sem hon- um var í rauninni skylt að ræða við reikandi sál: „Hvað segirðu um þessa trú?“ En ef biskup hefði skilið spum- inguna og síðan byrjað svarið á orðunum „þó að ég talaði tung- um manna og engla...“ er harla ólíklegt að unglingurinn hefði kveikt nokkuð á perunni við það: þess vegna hefði biskup alveg eins getað vitnað beint í Pál post- ula á hans eigin forngríska tungu- taki: „ean tais glossais ton an- þropon lalo kai ton angelon...“. Svo hár er sá múr skilningsleysis- ins sem unglingamálið stytt og stíft reisir milli kynslóða. Þar sem hægt er að leiða að því nokkur veigamikil rök að húman- ísk fræði svo sem saga og málvís- Einar Már Jónsson skrifar indi komi að takmörkuðu gagni við fisksölu, eru þeir margir sem hafa hom í síðu þessara fræða og fyndist sumum þeirra það tilval- inn spamaður á þessum erfið- leikatímum að fella þau að mestu niður úr skólakerfi landsins. En af þeim má samt ýmsan lærdóm draga, og m.a. þann að ýmis þau vandamál sem menn eiga nú við að stríða hafa skotið upp kollin- um á fyrri tímabilum mannkynssögunnar, og þannig geta þau sýnt mönnum hvemig unnt sé að líta á slík vandamál og meðhöndla þau. Þannig kennir málssagan oss, að sú stytting tungumálsins sem fram kemur í unglingamáli nútímans sé ekkert einsdæmi: á tímanum rétt áður en víkingaöld hófst varð sem sé mjög svipuð breyting í málinu, þannig að orð styttust gjarnan um nokkur atkvæði og aflöguðust á ýmsan annan hátt. Þetta má sýna ljóslega með ýmsum dæmum. Ef „Hlewagast- iR“ sá sem krotaði nafn sitt á gull- horn í Danmörku einhvern tíma á fjórðu öld hefði lifað fáum öldum síðar eða rétt áður en víkingar skutu fyrst upp kollinum við Eng- landsstrendur hefði hann enn gegnt sama nafni, en rétt eftir það hefði nafnið verið orðið „Hlé- gestr“. En það er jafnmikil stytt- ing og þegar „hvað er þetta“ verður „kada“ eða „maður" verður „mar“, og getur það í sjálfu sér ekki verið tilviljun. Ónnur orð fóru sömu leið: sá hlutur sem þessi herramaður var að krota á, hét t.d. „homa“ fyrir breytinguna en „horn“ þegar hún var um garð gengin. Og stundum varð styttingin ennþá meiri: sá sem hét t.d. „GunþahariaR" fyrir víkingaöldina var kallaður því stutta og laggóða nafni „Gunnar“ þegar hún var gengin í garð, og reiðskjóti hans var ekki Iengur nefndur „hanhistaR“ heldur bar hann tegundarheiti sem hljómaði eins og snögg skipun í miðjum hildarleik: „hestr“. Þar sem ströngustu vísindi gera jafnan ráð fyrir því að sömu fyrir- bærin séu af sömu rótum runnin og stafi af sams konar ástæðum, vakna nú margvíslegar og áleitnar hugmyndir. Því ef það skyldi nú koma í ljós, að hin nor- ræna tunga víkingaaldarinnar og tímans á eftir, tunga Egils og Snorra sem gullaldarbókmenntir okkar eru skrifaðar á, allar eins og þær leggja sig, hafi upphaflega verið unglingamál, þarf að end- urskoða margar þær hugmyndir sem menn hafa gert sér um sögu þessa tímabils. Þá gæti niðurstað- an kannske orðið sú, að víkinga- öldin, þetta blómaskeið nor- rænnar menningar, hafi í raun- inni ekki verið annað en eitt tröll- aukið unglingavandamál: í stað þess að láta sér nægja að leggjast út um helgar, eins og unglingar gera nú á dögum, hafi unglingar þessa tíma sem sé allt í einu tekið upp á því að stela seglbúna trylli- tækinu af gamla manninum og síðan þvælst um úthöfin í ein- hverju reiðuleysi tímunum sam- an og gert allt vitlaust á fjar- lægum ströndum. Og í framhaldi af þessu gæti komið í ljós að landnámsmenn íslands hafi ekki verið norskir skattsvikarar, eins og íslendingar hafa löngum stært sig af og talið samhengið í ís- landssögunni sanna, heldur ung- lingar í leit að partflókal. Á þennan hátt fáum við alveg nýja mynd af menningarsögunni. Mætti t.d. skýra uppruna nor- rænnar tungu á þann hátt, að unglingamir hafi flutt með sér sitt unglingamál, þegar þeir ruku að heiman og einfaldlega aldrei lært neitt annað tungutak, þar sem þeir voru annað hvort einir sér um borð í víkingadöllunum eða þá rænandi og ruplandi meðal er- lendra þjóða, þannig að ungl- ingamálið varð að lokum þeirra fullorðinsmál. Getum við t.d. hugsað okkur að þegar eilífðar- unglingurinn kom loksins heim úr víkingaflakkinu hafi hann ver- ið orðinn svo vanur því að hugsa um gamla kallinn heima sem „Ólaf“, að hann var búinn að steingleyma nafnmyndinni „AnulaibaR“ - en þannig hljó- maði nafnið á eldra málsstigi - og hlustaði ekki á neitt raus, ef kal- linn var þá enn á lífi á annað borð. Og þar sem sá hinn sami eilífðar- unglingur hafði ekki heyrt full- orðinsmálfar í mörg ár og kanns- ke áratugi, skildi hann ekkert í þeim sögum og kveðskap sem fyrir honum var haft með þessum skelfilega löngu orðum, svo það týndist allt með kynslóð foreld- ranna, og í staðinn hélt hann áfram að kyrja við raust einföld stef sem hann hafði tínt upp víðs vegar á rokkhátíðum, eldri kyn- slóðinni til sárrar armæðu: „Þél höggr stórt fyr stáli stafnkvígs á veg jafnan...“ Þannig má draga þann lærdóm af sögunni, að unglingavanda- málið er ekkert nútímafyrirbæri, það hefur skotið upp kollinum á mjög róttækan hátt á vissum tímabilum sögunnar og ef eitthvað er var það enn illvígara á dögum Egils Skallagrímssonar og Hallfreðar Vandræðaskálds en nú. En hvernig getur þessi vitn- eskja gert okkur hæfari til að meðhöndla þetta vandamál á okkar tímum, svo vikið sé aftur til þeirrar hugmyndar sem skotið var fram í byrjun? Af þessu for- dæmi víkingaaldarinnar má draga tvær ályktanir, sem sumum kann að finnast nokkuð mót- sagnakenndar. Önnur er sú, að menn skuli ekki stressa sig of mikið yfir stolnu tryllitækjunum, því aldrei sé að vita nema það sé Egill Skallagrímsson sem olli hvarfinu. Hin ályktunin er sú, að eigi að síður sé rétt að halda full- orðinsmálfari að unglingunum, því ef málið styttist um fimmtíu af hundraði við hvert unglingavand- amál færi svo um síðir að það yrði að engu, en það væri skaði. e.m.j. HUGVEKJA F&studagur 24. ágúst 1990 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 17

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.