Þjóðviljinn - 24.08.1990, Blaðsíða 22

Birgir
Svan
Símonarson
Sjómannslíf
— sjómannslíf
Sjómenn geta verið bölvuð
hrekkjusvín. Ég heyrði þá sögu á
Hellissandi að einhverju sinni
hefði bátur látið reka í blíðskap-
arveðri á Breiðafirðinum.
Mannskapurinn var örmagna
eftir aðgerð og hver kjaftur
hrjótandi í koju. Þá bar þar að
ónefndan bát er lagðist utan á
þann sem var á reki. Nú voru
hafðar hraðar hendur, farið niður
í lúkar og starfað um stund. Þegar
mennirnir vöknuðu mörgum
klukkustundum síðar, gekk þeim
eitthvað illa að komast fram úr
kojunum. Pað var búið að sauma
áhöfnina fasta við dýnurnar. f*að
er gaman á sjó í blíðskaparveðri,
gaman að vera svolítið kjölsvín.
Mér finnst eins og þessa stund-
ina andi fremur köldu í garð sjó-
manna og á þá ekki við veðrið þó
komið sé haust. Ég er með nýj-
ustu grein frjálsíþrótta í hug,
Iaunasamanburðinn. í þessari há-
þróuðu íþróttagrein er hart barist
en steinum tíðast kastað í með-
vindi, svo metin fást ekki stað-
fest. Mig langar til að nefna
nokkra hluti sem mér virðast gera
sjómenn verðuga launa sinna.
Pegar ég tala um laun sjómanna
þá á ég auðvitað ekki við lottó-
vinningana sem fréttastofurnar
eru svo iðnar við að auglýsa. Það
eru svo örfáir sjómenn sem detta
í þann lukkupott. En þetta vita
nú allir, eða ættu að vita.
Auðvitað eru sjómenn í
hrekkjalómafélaginu og hafa
sjaldnast áhyggjur af almanna-
tengslum. Ég man t.d. eftir því að
eitt sinn kom áhöfnin á Litlu
hryllingsbúðinni á lítinn stað úti á
landi. Aldrei þessu vant var ekk-
ert í óperunni, ballettinn undir
steini. Það var ekkert að gerast
nema hvað konurnar í þorpinu
höfðu verið að þvo þvott og hengt
út til þerris. Þessa nótt fórum við
og færðum allan þvottinn á milli
snúra. Mér er sagt að það hafi
tekið marga daga að greiða úr
nærbuxnaflækj unni.
En ég ætlaði að tala um hlut-
skipti sjómanna.
Flestir sjómenn dvelja langd-
völum fjarri heimili og fjöl-
skyldu. Loðnusjómenn eiga t.d.
fjögurra daga frí á mánuði. Á sjö-
unda áratugnum var algengt að
menn væru þrjá til fjóra mánuði í
Norðursjónum án þess að sjá
fjölskylduna. Það er algengt að
togaramenn taki þrjá túra og svo
einn frí. Það þýðir mánaðar úti-
vist og svo tíu daga frí. Það þarf
ekki mikið ímyndunarafl til að
skilja að þetta hefur neikvæð
áhrif á tengsl hjóna og bama.
Sjómaðurinn er gestur á heimil-
inu dagana sem hann á frí. Hann
lifir að mörgu leyti í óraunveru-
legum tilfinningaheimi og missir
oft af lestinni f bamauppeldinu.
Landkrabbarnir gera grín að
þessu öllu saman og ég hefi heyrt
sálfræðing halda því fram að sjó-
menn fari á sjó til að flýja átök við
veruleikann. Það er auðvitað
mesta bull. Sem betur fer ná
menn stundum þokkalegum tekj-
um á sjó fyrir mikla vinnu og það
em einfaldlega aurarnir sem
menn eru að sækjast eftir.
Kynferðislíf sjómanna líður
óhjákvæmilega fyrir fjarvistirn-
ar. Það er annað en gaman þegar
kerlingin hún Rósa frænka kem-
ur í heimsókn í tveggja daga
stoppi. Annað en gaman þegar
rauðu gardínurnar em dregnar
fyrir eldhúsgluggann. En
dægurlagatextarnir segja víst að
sjómenn eigi kærustur í hverri
höfn þó ég hafi ekki orðið var við
það.
Stundum tala menn um að
leggja Hraunið niður en dæma
inenn þess í stað í pláss á togara. í
þessu felst sannleikskorn sem er
að skipið er á margan hátt líkt
fangelsi. Ég gæti þó trúað því að
oft sé aðbúnaður betri hjá föng-
unum en sjómönnunum. Þeir
geta í það minnsta fengið bæjar-
leyfi og kvenfólk í heimsókn.
En grínlaust þá hlýtur að verða
að meta þetta skerta lífsvigrúm til
launa.
Einhvern tíma var karl faðir
minn að segja mér frá því þegar
hann var á sfldinni í den. Hann
hafði það hlutverk meðal annars
að fara og vekja mennina. Sumir
voru svo harðduglegir að um leið
og þeir voru snertir, þá stukku
þeir fram úr kojunni og beint
ofan í stígvélin sem þeir höfðu
stillt upp á gólfinu. Pabbi sagði
mér að þetta hefði verið stór-
hættulegur starfi því karlarnir
gátu stokkið á þann sem var að
vekja þá og rotað hann. Karlinn
fann þó ráð við þessu en það var
að vekja með spýtu og negla stí-
gvélin við gólfið.
Einhvern tíma komst ég í
skýrslur frá Slysavarnafélaginu
og ef einhvern vantar hrollvekju
þá get ég bent á þessar skýrslur.
Þær lýsa fjölda fallinna, fjölda
þeirra sem missa tær og hendur
og fingur eða auga. Ekkert starf
er eins hættulegt og að vera hetja
hafsins. Enda lætur Bubbi Sigurð
sjómann enda í hjólastól. Ein-
hvern tíma báru menn saman
mannfall Bandaríkjamanna í
Víetnam og mannfall á íslands-
miðum miðað við höfðatöluna
frægu. Niðurstaðan reyndist sú
að á þessum tíma var öruggara að
gerast sjálfboðaliði í Nam en að
munstra sig á togara.
En eru sjómenn þá ekki bara
fi'fl og asnar sem vita ekki hvað
þeir eru að gera? Það er auðvelt
að vera möppudýr og blýantana-
gari frá níu til fjögur og aka svo
heim í öryggisbelti. Það er allt
annað að sækja gullið í gin hafs-
ins. Allt annað að eiga allt sitt
undir veðri og vindum. Þrátt fyrir
varkárni og fæmi sjómanna verð-
ur þetta alltaf hættustarf. Það vita
sjómenn og margir í landi einnig.
Það er því full ástæða til að launa
þetta starf vel.
Sjómenn eru ekki mikið fyrir
að grenja opinberlega eða heimta
hærri laun, ég vona samt ég hafi
ekki móðgað þá góðu menn. Sjó-
menn vilja heldur heyra góða
sögu. Það var mikið hlegið þegar
áhöfn eins loðnubátsins fór um
eitt þorpið og stakk eldspýtum í
skráargöt hvers einasta húss við
aðalgötuna og tappa í pústurrör
allra bflanna. Þetta var morgun
heiðursskota og lásaspeglasjóna.
Það er margt sem þyrfti að
breytast sjómönnum í vil. Mér
finnst engin sanngirni í að þeir
borgi olíuna á skipin. Ékki
mundu flugmenn sætta sig við
slíkt. Það þyrfti að bæta hluta-
skiptin verulega og hafa matinn á
sama verði og Mr Jakamútu fær
hann á í vinnutímanum. í landi fá
menn öræfauppbót ef þeir gera
handarvik ofan Ártúnsbrekku og
frítt fæði.
Mig langar til að enda þetta
með að þakka Karli Steinari frá-
bæra framgöngu við að fá niður-
fellt olíugjaldið sem alnafni hans
og tvífari átti þátt í að innleiða.
Öld er frá því tékkneski rithöfundurinn Karel Capek fæddist. Hann
var einn þeirra næmu manna á okkar öld sem finna á sér að veður eru
öll válynd: hann lifði á þeim tímum þegar enn var uppi sterk trú á
tæknilegar framfarir og pólitískar byltingar, en leikrit hans og skáld-
sögur eru ekki síst viðvörun um að ekki sé allt sem sýnist. Litlu megi
muna að framtíðardraumarnir snúist upp í martröð, framfarir flýti
heimsslitum.
borgara eftir fyrri heimsstyrjöld
og góður vinur Masaryks, fýrsta
forseta þess. En frægð hlaut hann
sem enn lifir af leikritum og
skáldsögum, sem tengjast mjög
merkilegu fyrirbæri: ótta fram-
faratímans við framfarimar.
Vegur smáþjóða
höfunda
vörum. Þetta er leið Karels Cap-
eks í þeim verkum sem menn
þekkja best.
Lærisveinn
galdramannsins
Smáþjóðamenn eiga helst
tveggja kosta völ, ef þeir gera sér
von um heimsfrægð fyrir skáld-
skap. Þeir geta lagt sem inni-
legast stund á sitt sérstaka pláss í
tilverunni, sinn smáheim, í þeirri
von að einmitt sérleiki hans
hjálpi til að tengja verkið við það
sammannlega, sem menn skilja
út um allan heim. Þetta er aðferð
Halldórs Laxness í Sjálfstæðu
fólki, þar sem hann smíðar
rammíslenskan bónda, sem
hvergi á heima nema hér, en er
um leið einyrkinn í veröldinni,
gæddur hugsunarhætti sem allir
kannast við.
Hinn kosturinn er sá, að rithöf-
undur smáþjóðar ráðist beint á
hin alþjóðlegu viðfangsefni, ryðj-
ist með sín skrif beint inn í hinn
stóra heim segjandi sem svo: hér
er ég og get get líka sagt sitt af
hverju um það sem er á allra
Fjölhæfur maður
Capek var fæddur árið 1890.
Hann var læknissonur, fór
snemma að yrkja tækifæriskvæði
og mála, lagði stund á heimspeki í
Prag, Berlín og París. Hann steig
fyrstu sporin á rithöfundar-
brautinni við hlið bróður síns,
Josefs; þeir gáfu saman út fyrstu
bók sína árið 1916. Árið 1920 hóf
Capek störf við ritstjórn blaðsins
Lidové noviny og vann þar til
dauðadags og tók blaðamennsku
sína heldur betur alvarlega eins
og um getur annarsstaðar á þess-
ari opnu. Hann varð einn helstur
menningarviti hins unga tékkósl-
óvakíska iýðveldis, sem upp reis
af rústum keisaradæmis Habs-
HELGARPISTILL
Til er gömul saga, sem Goethe
orti um frægt kvæði og Walt
Disney gerði teiknimynd um:
Lærisveinn galdramannsins.
Lærisveinn galdramannsins er
strákpjakkur (Mikki mús í
teiknimyndinni) sem á að bera
vatn í hús síns herra en nennir því
ekki og notar við það hrafl í galdri
sem hann kann til þess að láta
strákústinn bera vatnið fyrir sig.
Kústurinn er svo duglegur við
vatnsaðburðinn að út úr flóir, og
lærisveinn galdramannsins kann
ekki að stöðva hann, og þegar
hann ætlar að kvista kústinn í
spað tekur ekki betra við: hver
spónn úr kústinum tekur nú við
og hamast við að bera sem mest
vatn inn þar til allt sekkur (eða
Árni
Bergmann
22 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 24. ágúst 1990