Þjóðviljinn - 05.10.1990, Blaðsíða 18

Ég reikna
með að
velja
þennan
valkost
Ekki er lengi hægt að þykj-
ast lifa á annarri öld, hvort sem
það er undir linditrénu á „Reg-
ensen“ í Kaupmannahöfn eða
annarsstaðar. Og kyrrðin þar, sú
sem ég hef áður lýst, er kyrrð
tuttugustu aldar, þar sem götuy-
sinn ffá göngugötum nútímans
nær ekki inn fyrir múrana, en á
fyrri öldum hefur væntanlega
heyrst þangað vagnskrölt, ef
ekki háreysti frá óeirðasömum
námsmönnum sem stundum
voru til vandræða í hverfmu.
Það breytir ekki því, að á síðustu
öld lögðu nokkrir íslendingar,
sem þama hlutu menntun sína,
grundvöllinn að endurreisn ís-
lenskrar menningar, einkum
tungunnar, með stofnun nýs
tímarits er þeir nefndu Fjölni.
Það var því hollt, þótti mér, að
eiga með þeim stutta stund á Iið-
inni öld, hugsa milli tveggja
tíma, sjá í leifúrsýn hve margt
við getum þakkað þeim, spyija
hvað þeim myndi þykja um
meðferð íslenskrar tungu nú á
dögum eða um menninguna. Og
til þess er ég kominn aftur í
heim míns tíma að gleyma ekki
því sem Jónas Hallgrimsson og
Konráð Gíslason vörpuðu til
mín og komandi kynslóða Is-
lendinga varðandi það sem sker
úr um sjálfstæði þjóðar minnar,
málið sem hún talar, les og
skrifar - menningarstig hennar.
Eg býst við að Jónas og
Konráð gætu verið harla ánægð-
ir með ýmsa skriffmna á þessari
öld, að þeir kynnu að sjá þar far-
sælan árangur af starfi sínu, en
ánægjan hlyti að minnka þegar
kæmi að sumu fjölmiðlafólki
nútímans.
I íslenska sjónvarpinu
heyrði ég fyrir nokkrum dögum
viðhaft um einhvetja kvikmynd
þetta danska orðalag: „Myndin
byggir á“ þessari eða hinni
skáldsögu í staðinn fyrir orða-
lagið „myndin er byggð á“ eða
„myndin byggist á“. Það er ekki
í fyrsta skipti sem slíkt heyruist í
íslensku sjónvarpi og útvarpi.
Þetta hefur gengið svona lengi.
Fyrir nokkrum dögum sagði
einn fréttamaður sjónvarps:
„Þetta byggir á þeirri for-
sendu...“ Annað dönskudæmi
(og ensku) er það, að ef einhver
myndlistarmaður opnar sýningu
nú á dögum, má búast við að
heyra það orðað þannig í útvarpi
eða sjónvarpi: „Sýningin opnar“
I staðinn fyrir „Sýningin verður
opnuð“. Slíkt orðalag hefði um-
svifalaust verið leiðrétt, ef borist
hefði t.d. í auglýsingu á fyrstu
áratugum útvarpsins. Sama
hefði gilt um danska orðalagið
„að reikna með“ sem nú dynur á
hlustum hvem dag. Danskurinn
segir „Jeg regner med det“ og
hann „tager det med i regning-
en“. Nú hefúr þessi danska verið
tíðkuð í íslenska ríkisútvarpinu í
mörg undanfarin ár. Þingmenn
reikna einnig með, háskólamenn
og ráðherrar „reikna með“, eins-
og þeir séu búnir að gleyma því
íslenska orðalagi „að gera ráð
fyrir“ eða „að búast við“ ein-
hverju. Menn streitast bara
endalaust í þessum danska
reikningi, en auk þess eiga þeir
von á hruni og óáran. Attu von á
hruni í efnahagslífinu? spyija
fféttamenn. Það er að sjálfsögðu
íslenska, en sumir mundu frem-
ur velja orðalagið „Býstu við
hruni?“ Og þykja það smekk-
legra. Nú eru einnig sum orð að
falla burt úr íslensku málkerfi,
svo sem orðið „skulu“, „skyldi“.
Dæmi úr sjónvaipi: „...sagt
ganga kraftaverki næst að mað-
urinn sé enn á lífi...“ Svona
orðalag er hægt að hafa á ensku,
en á íslensku hljóðar þetta:
„...sagt ganga kraftaverki næst
að maðurinn skuli enn vera á
lífi...“ Nú taka menn ekki þátt í
þessu eða hinu lengur, heldur
taka menn bara þátt, klippt og
skorið, undir enskum áhrifum.
Og svo er það þessi kostur sem
fréttamenn eru sífellt að klifa á.
Er þetta fysilegur kostur? segja
þeir. „Alver er besti kosturinn"
segja stjómmálamenn, svo
gæfulegt sem það nú er. Slíkir
hortittir eru oft í upphafi til
komnir fyrir klaufalega þýð-
ingu. Stundum kann þýðandi að
reyna allt hvað hann getur að
finna nafnorð samsvarandi út-
lenda orðinu, þó engin þörf sé á
því. Einhverjum þótti „kostur"
ekki nógu gott orð og fann upp
nýtt orð: „valkostur“. Fyrir í
málinu var orðið „valköstur" og
merkir kös dauðra manna,
myndað af „valur" (fallnir
menn) og „köstur“ (hrúga eða
hlaði). Af því má sjá hve smekk-
legt eða heppilegt orðið „val-
kostur“ er, fýrir utan að vera
gersamlega óþarft. Fyrir í mál-
inu er orðið úrkostur og úrræði.
Samt heyrist orðið „valkostur“ í
fréttastofúnum sem ættu að vera
til fýrirmyndar. Fréttaþulur í
sjónvarpi sagði fyrir nokkrum
dögum um staðsetningu álvers:
„...útlendingamir vilja ekki
velja valkost númer tvö...“ Jónas
réðst á lágkúmhátt rímnanna,
þegar hann vildi endurreisa
tunguna. Nú er honum stundum
legið á hálsi fýrir það. En hann
sá tengslin milli þess að upp-
hefja skáldskapinn og að upp-
hefja tunguna.
Töpuðsál
Sá hópur sem hér dansar er Kflegur en agalaus. Óljóst er hvort hreyfingar
eiga að vera taktvissar, en sýnilega vill Helena bjóða upp á tilþrif I dans-
inum," segir gagnrýnandi.
Hótel tsland sýnir
ROKKAÐ Á HIMNUM
Höfundar: Björn G. Björnsson
og Björgvin Halidórsson.
Leikstjórn, leikmynd og bún-
ingar: Björn G. Björnsson.
Tónlistarstjórn: Björgvin Hall-
dórsson.
Dansahöfundur: Helena Jóns-
dóttir.
Hljómsveitarstjóri: Jan Kjeld
Seijeseth.
Leikendur, dansarar og söngv-
arar: Björgvin Halldórsson,
Stefán Halldórsson, Sigríður
Beinteinsdóttir, Eva Ásrún Al-
bertsdóttir, Karl Örvarsson,
Eyjólfur Kristjánsson, Sig-
mundur Ernir Rúnarsson,
Bryndís Einarsdóttir, Elín
Helga Sveinbjörnsdóttir, Hrafn
Friðbjörnsson, Júbus Haf-
steinsson, Ólöf Björk Björns-
dóttir, Páll Ásgeir Davíðsson,
Ragna Sara Jónsdóttir, Ragnar
Sverrisson, Rúna íris Guð-
mundsdóttir, Anna Sigurðar-
dóttir, Yngvar Þ. Geirsson, He-
lena Jónsdóttir.
Allt frá því Hótel ísland
opnaði hefúr almenningi staðið
til boða að sjá þar nokkuð viða-
miklar skemmtidagskrár, blönd-
ur af dansi, söng og ftumstæðum
leikatriðum. Á laugardagskvöld
var ein slík frumsýnd í þessu
stærsta „leikhúsi“ landsins eins
og forráðamenn þessa helgileiks
kalla Hótel Island. Reyndar er
húsið alveg skelfilega illa til
sýninga fallið þótt það sé vel bú-
ið að alls kyns tækjum: lyfta er I
miðju sviðinu sem tekur heilt
combó, ljósabúnaður mikill og
kröftugur, eltiljós og leysigeisl-
ar. Þá er ótalinn allur hljómbún-
aðurinn, fúllkomið kerfi og
þráðlausir hljóðnemar. En tækin
duga ekki til. Húsið er björt vist-
arvera. Öll lýsing lekur af svið-
inu og allstaðar eru fletir sem
endurkasta birtunni. Sjónlínur
eru afleitar og skeifulaga áhorf-
endasvæði á þrem gólfúm eða
fjórum gerir sviðsetningu flókna
og ómarkvissa. Samt sem áður
er veldi Laufdælinga í sam-
keppni um áhorfendur umtals-
vert og getur reynst atvinnuleik-
flokkum skeinuhætt. Einkum er
Laufdal dijúgur í pakkaferðum,
árshátiðarsýningum og hópferð-
um. Hér er slegið saman máls-
verði, sýningu og dansiballi og
allt vætt í alkóhóli eftir lyst
manna og þreki.
ROKKAÐ Á HIMNUM er
sýningin kölluð. Hún var fýrr í
þessu riti kölluð helgileikur og
má það til sanns vegar færa. I
leikskrá og víðar er frá því sagt
að hér greini frá sögu af sálinni
hans Jóns sem Pía konan hans
tekur með sér á kassettu til
himna í þeim tilgangi að koma
kalli um gullna hliðið. Hér erþví
leitað fanga í þjóðsögunni góðu
sem Davíð skrifaði Gullna hlið-
ið uppúr. Gullna hliðið er líka
þungamiðjan í leikmynd Bjöms,
reyndar sem heljarmikið djúk-
box.
Hér er því á ferðinni ári
snjöll hugmynd. Gullna liðið eru
allir þeir sælu dýrlingar rokksins
á klassiska tímanum sem em
horfnir yfir móðuna miklu:
Presley, Holly, Orbison, Cochan
og fleiri. En þar skilja leiðir með
sögunni og sýningunni. Þótt
stöku sinnum minnist skrúð-
málgur og sjálfúmglaður sögu-
maður á söguþráðinn og tveir
dansarar hafi hlutverk stráks og
stelpu, þá glutrast sagan niður í
sýningunni og dugar höfúndum
ekki sem fararefni. Sem ersynd,
því hugmyndin er snjöll og hefði
gjaman mátt útfærast miklu bet-
ur í sýningunni með meiri vinnu
af hálfú höfúndanna.
Eftir stendur löng syrpa af
dægurlögum frá gullöld rokks-
ins sem er flutt af söngvurum í
stælingum, öllsömul á ensku, í
þrælgóðum útsetningum Selje-
seths. Söngurinn tekst misjafn-
lega vel. Á frumsýningu var
fúllljóst að sá söngvarinn sem
beitti sér af mestri kunnáttu naut
mestrar hylli áhorfenda. Björg-
vin Halldórsson bar af í sýning-
unni sem flytjandi. Hann er
reyndar blessaður að komast á
það stig að minna á Frank og
Dean og sæmdi það Laufdæling-
um vel að gefa honum spott sem
tilefni eigin sýningar með sæmi-
lega stóm bandi „a la Riddle“
þar sem hann gæti flutt stand-
ardana, sína og annarra, með
glas við höndina eins og Frankie
boy. Vatnsglas að sjálfsögðu. En
það er önnur sýning. En víst
saknar maður þess þegar hann
syngur „Smoke gets in your ey-
es“ eftir Jerome Kem að hann
fari ekki með intro og syngi lag-
ið til lykta. Það dugar lítið að
syngja slíka ópusa nema þeir
komi allir.
En hvers vegna eru allir
þessir slagarar sungnir á ensku?
Er hitt of púkó, strákar? Efnisins
vegna hefði það ekki skaðað
samsetningu þessa prógrams að
svissa á milli eins og þurfti. Enn
betra hefði verið að snúa þessu
öllu á ástkæra ylhýra. Slíkur
snúningur gat styrkt söguna og
gefið flytjendum fast land undir
fót, Hótel ísland, í stað þessa
ameríska skuðs sem sýningin er
sett í með þessum púkalegu
sjötta áratugs stíl sem bara er til
á auglýsingastofúm, hafnabolta-
kylfúm og baðstrandarpartíum
sem koma rokkinu reyndar ekk-
ert við.
Ef söngurinn og lögin eiga
að gefa sýningunni átök og til-
finningar þá era dansar Helenu
Jónsdóttur hreyfing hennar. Þeir
dansahöfúndar sem berjast við
sviðið á Hótel íslandi drepa
dönsum sínum gjama á dreif,
stilla kröftum vítt um sviðið.
Sá hópur sem hér dansar er
líflegur en agalaus. Óljóst er
hvort hreyfingar eiga að vera
taktvissar, en sýnilega vill He-
lena bjóða upp á tilþrif í dansin-
um með sólónúmeram og fjöl-
breytilegum stíl. Hún getur hins-
vegar ekki treyst á dramatískan
styrk dansaranna. Til þess hafa
þeir hvorki kunnáttu né stíl. Og í
samfélagi sem er fúllt af dönsur-
um en fátækt af listrænum til-
þrifúm er sárt að sjá ekki betri
árangur en þetta.
Nýlega hefúr gagnrýni á
leikhús verið svarað svo, að öll
aðfinnsluefni séu á misskilningi
byggð. Þetta hafi bara átt að vera
svona. Sem minnir á þjóninn
sem bar fram skolp sem ijóma-
lagaða humarsúpu og svaraði
aðfinnslum kúnnans með furðu-
svip: Þetta á að vera svona vont.
Sem er náttúrlega ágæt afsökun
fýrir vonda framleiðslu. En í
þessu tilviki þá er varla annað
hægt en að spyija þá atvinnu-
menn sem lögðu hönd á plóg:
Hvers vegna gerðuð þið ekki
betur? pbb
Inferno 5 tónleikar
Hljómsveitin Inferno 5 er með tónleika í kvöld í kjallara Keisar-
ans og hefúr hljómsveitin gjöming sinn klukkan 23. Infemo ætlar að
frumflytja nokkur ný tónverk, meðal annars „Herskarar himnanna
bíða ósigur“. Þetta tónverk er tileinkað Anatole France og Anton La-
vey. Á undan Infemo 5 leikur útvarpsmaðurinn og trúbadorinn G. G.
Gunn.
18 SÍÐA — NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 5. október 1990