Þjóðviljinn - 05.10.1990, Blaðsíða 4

Grímur Valdimarsson er á beininu
Agaleysið
er okkur
hættulegt
Nefnd Júlíusar Sólness um mótun atvirmustefnu
skilaði skýrslu í vikurmi, þar sem gagnrýni er
beint að ýmsum aðilum. Grímur Þ. Valdimars-
son, fovmaður nefndarinnar og fórstjóri Rarm-
sóknastofnunar fiskiðnaðaríRS, er á beirmu í dag
Mynd: Jim Smart
Það er eftirtektarvert að að-
eins ein kona átti sæti í nefnd-
inni og kom reyndar inn í hana
vegna forfalia karls. Hefði ekki
verið eðlilegt að fleiri konur
hefðu átt sæti í þessari nefnd?
Mér finnst það hefði verið
eðlilegt, en umhverfismálaráð-
herra skipaði nefndina. Við hefð-
um að sjálfsögðu ekki haft á móti
því að hafa fleiri konur.
Þið sakið þjóðina um aga-
leysi og ýmisiegt annað verra.
Getið þið fært rök fyrir því að
þetta sé einkenni á Islendingum
umfram aðrar þjóðir?
Við ætluðum ekki að vera sér-
fræðinganefnd og við leggjum
ekki fram tölur og töflur um þetta.
Hins vegar höldum við að þetta sé
mjög algengt og almennt ein-
kenni á Islendingum og það met-
um við út frá okkar reynsluheimi.
Flest okkar hafa starfað í útlönd-
um og við teljum að það sé ein-
kenni á Islendingum að þeir sætti
sig illa við aga og kerfí. Við vilj-
um hafa fijálsar hendur og gera
hluti á síðustu stundu. Við viljum
spila af fingrum fram. Við sjáum
það bara þegar við tökum okkur
eitthvað fyrir hendur, hvort sem
það er að undirbúa heimsókn
þjóðhöfðingja eða fara í fiskeldi,
að við gerum allt með trompi.
Þetta hefur komið niður á
íslensku atvinnulífi?
Tvímælalaust. Til dæmis má
nefna að þegar við fórum út í að
kaupa togara þá dugði ekki minna
en að togaravæða allt þjóðfélagið
á mjög skömmum tíma. Það þýð-
ir að öll þessi skip ganga úr sér á
sama tíma. Við vitum hvemig
gengur í skipasmíðaiðnaðinum,
annað hvort er ekki hægt að sinna
verkefnum eða það er verkefna-
leysi. Það má einnig nefna fisk-
eldi og loðdýraeldi. Þetta er ákaf-
lega hættulegt. Hlutimir fá ekki
að þróast með eðlilegum hætti.
Þið beinið sjónum ykkar
mjög að skólakerfinu. Það eru
engir skólamenn í nefndinni, en
höfðuð þið samráð við skóla-
menn?
Já, við leituðum til skóla-
manna. Við lásum skýrslur, meðal
annars skýrslu menntamálanefnd-
ar Efnahags- og framfarastofnun-
ar Sameinuðu þjóðanna sem kom
út 1987 og fékk góða umfjöllun,
enda vel skrifuð og kurteis
skýrsla. Hún gefur íslensku skóla-
kerfi almennt ágæta einkunn, en
þar eru nokkrir punktar sem okk-
ur finnst renna stoðum undir það
sem við segjum í okkar skýrslu.
Þama em náttúrlega ýmsar
ábendingar, til dæmis varðandi
ráðningar skólastjóra. Ef menn
ætla að hafa lifandi skólastarf þá á
ekki að æviráða skólastjóra. Það
er almennt viðurkennt.
Ert þú æviráðinn?
Já.
Fyndist þér ekki eðlilegt að
þú yrðir ráðinn til fimm ára í
senn?
Jú, og ég hef alltaf haldið því
fram. Hins vegar var þetta gert
svona af tæknilegum ástæðum á
sínum tíma með mig.
Ég skil skýrslu ykkar þann-
ig að þið viljið að skólakerfið
taki meira mið af atvinnulífinu
en nú er. Sérðu engar hættur
fólgnar í þessu?
Að sjálfsögðu er hægt að
ganga allt of langt í þessum efn-
um. Það sem við vomm að leggja
áherslu á varðandi atvinnulífið er
að við höfúm ýmsa sérskóla, t.d.
Hótel- og veitingaskólann og
Fiskvinnsluskólann, og okkur
finnst að atvinnulífið geti sýnt
þessum skólum miklu meiri rækt-
arsemi. Það er ekki óalgengt að
þessir skólar gangi svolítið sjálf-
krafa án þess að atvinnulífið reyni
að hafa áhrif á hvað er verið að
kenna, með hvaða hætti og hvem-
ig þessir skólar eiga að breytast.
Ef menn fylgjast með því sem
hefúr verið að gerast erlendis sjá
þeir að stór fyrirtæki, jafnvel ein-
stök fyrirtæki, telja bráðnauðsyn-
legt að setja upp eigin skóla fyrir
sína starfsmenn. Ekki bara til að
kenna þeim sérhæfð málefni sem
varða fyrirtækið, heldur landa-
fræði og sögu.
Þið teljið þjóðina þjást af of-
trú á brjóstvitið. Mér dettur í
hug að spyrja hvort þú verðir
var við þetta í stofnun eins og
Rannsóknastofnun fiskiðnaðar-
ins.
Það er góð spuming. Já, ég
verð mjög var við þetta. Það veld-
ur mér áhyggjum að í sumum
greinum virðist það sem ég kalla
iðnmenningu eiga mjög erfitt
uppdráttar. Til dæmis í lagmetis-
iðnaði, sem á sér langa sögu á Is-
landi. Það hefur ekki komið upp
iðnmenning á sama hátt og við
þekkjum hana meðal annarra
þjóða. Það hefur enginn sérstakur
skóli verið stofnaður um þetta. I
mesta lagi hafa verið sett upp
námskeið og það er eins og menn
telji nóg að leysa hlutina með
stuttum námskeiðum.
Þeirri þróun varið þið mjög
við í skýrslunni.
Já, námskeið duga einfaldlega
ekki. Það er alveg sama hversu
góð námskeið eru, þau eru mjög
takmörkuð. En jafnframt vara ég
við ofmenntunarbijálæðinu sem
maður finnur líka víða. Sumum
finnst eins og maður þurfi að hafa
háskólapróf til nánast hvers sem
er. Það er jafn vitlaust.
Þið sjáið færi á mikilli sókn í
sjávarútvegi og talið jafnvel um
miljarða. Hvar eru þessir mil-
jarðar og hvernig eigum við að
ná þeim?
Það er verið að leita þeirra
núna með skipulegum hætti á
vegum sjávarútvegsráðuneytsins.
Þar er í gangi verkefni sem heitir
„Gæðaátak“. Menn ætla að kom-
ast að raun um það hvað er hægt
að auka framleiðni og verðmæti
mikið með skipulegum, nýtísku
gæðastjómunaraðferðum innan
fyrirtækja. Þessu starfi á að ljúka
árið 1992.
Það er alveg sama hvemig
málin æxlast á Islandi, sjávarút-
vegurinn verður undirstaða efna-
hagslífsins um langa framtíð. Við
verðum að ákveða að standa eins
vel að sjávarútvegi og við getum
og hreinlega að taka forystu á því
sviði, þannig að þegar menn
hugsi um gæðafisk detti þeim í
hug ísland.
Menn hafa lengi talað um
þessi mildu sóknarfæri í sjávar-
útvegi. Hvers vegna erum við
ekki búin að ná í þessa miljarða
fyrir löngu?
Ef þú miðar við önnur þjóðfé-
lög sem stunda fiskveiðar höfum
við í raun gert það. Við höfúm
náð góðum árangri miðað við
aðra. Þetta fer eftir því við hvað
þú miðar. Fiskiðnaður er ein af
mjög fáum greinum matvælaiðn-
aðar í heiminum sem byggir á
villtu hráefni. Fiskiðnaðurinn er
sem matvælagrein um margt á
eftir öðrum greinum. Það er mikil
þróun eftir og þess vegna höfum
við ákveðið svigrúm til þess að
taka þama forystu ef við gerum
það með skipulegum hætti. Til
þess verðum við fyrst og fremst
að marka slíka stefnu, lýsa yfir
því að við viljum taka forystu.
Það gemm við með því að hafa
besta gæðaeftirlitið. Leyfa t.d.
ekki að skemmdur fiskur verði
fluttur út. Við verðum að hafa
besta menntunarkerfið í fiskiðn-
aði. Við þurfúm að koma upp
raunverulegri iðnmenningu í fisk-
iðnaði með sama hætti og við vit-
um hvemig iðnmenning í kjötiðn-
aði Dana er.
En jafnframt þarf væntan-
lega að leggja mikið fé i kynn-
ingar erlendis?
Einmitt. Við höfum nú þegar
ákaflega margt í þetta. Mjög
margir telja að Islendingar séu
„bestir“ í fiskiðnaði og um þetta
er skrifað í blöð og rætt á ráð-
stefnum. Auðvitað er þetta mjög
góður heimanmundur. En við vör-
um fólk við því að ofmetnast.
Langstærstur hluti fisksins okkar
er borðaður af fólki sem veit ekki
að það er að borða íslenskan fisk.
Þessu þarf að breytav
Þú meinar að ísland verði
gert að vörumerki?
Já.
Er útflutningur á óunnu
hráefni í stórum stfl í anda
skýrslunnar?
Við tókum ekki á því, enda
held ég að við þurfúm að setjast
almennilega niður, kalla til okkar
helstu hagfiræðinga og reikni-
meistara og reyna að gera það
dæmi ærlega upp. Það er ekki bú-
ið að gera það upp hvort eða að
hve miklu leyti við eigum að selja
fisk óunninn.
Mér finnst það ekki alveg
samrýmast skrifum ykkar og
tali um iðnmenningu, handverk
og þekkingu í landinu.
Það er alveg rétt hjá þér. Ef
við höfúm ekki fiskiðnað í land-
inu höfum við enga iðnmenningu
og enga tækniþekkingu að selja.
En við tókum ekki afstöðu til út-
flutnings á óunnum fiski, enda
eru í raun ekki nægilega tærar for-
sendur til að gera það.
Þið fjallið ekki sérstaklega
um álver í skýrslunni. Þið fjall-
ið aðeins að óverulegu leyti um
stóriðju almennt. Hins vegar
bendið þið á að víða erlendis sé
mestur vaxtarbroddur í smáum
fyrirtækjum. Þið leggið einnig
mikla áherslu á mikilvægi þess
fyrir ferðaþjónustu að útlend-
ingar trúi því að landið sé
hreint og ómengað. Var álverið
feimnismál í nefndinni?
Álverið var ekkert feimnis-
mál. Við lítum þannig á að álver
sé eins og búhnykkur, viðbót. En
við vörum við því að menn hugsi
í svona stórum pakkalausnum,
hversu góðar sem þær annars eru.
Það þarf bara að vera í gangi
ákveðin þróun í þá átt að bæta
innri starfsemi fyrirtækja. Það
hefur ekki verið tækifæri til þess
hér, vegna þess að menn eru alltaf
að bjarga launagreiðslum næsta
fostudag.
En er ekki einmitt rætt um
álver sem allsherjarlausn á at-
vinnuvanda okkar?
Eg get svo sannarlega tekið
undir það. Það er eins og álverið
eigi að bjarga öllum atvinnumál-
um jslendinga næstu hundrað ár-
in. Eg er ekki með þessu að gera
lítið úr þeim vanda sem er víða úti
á landi og ég skil ósköp vel að
menn vilji fá álver, en það er þessi
ofúráhersla á stóru lausnimar sem
ég held að sé hættuleg.
Telurðu álver til þess fallið
að styrkja ímynd hins hreina og
ómengaða ferðamannalands?
Við ræddum þetta mjög mikið
og ég held ég tali fyrir munn allra
nefndarmanna þegar ég segi að
möguleikar okkar í ferðaþjónustu
era mjög miklir. Þessir möguleik-
ar byggjast á því að okkur takist
að skapa þá ímynd að við séum
vel menntuð, menningarlega
sinnuð þjóð sem býr í hreinu,
ómenguðu landi og að við viljum
halda því þannig.
En það sem við segjum í
skýrslunni er að þessi mynd verð-
ur að vera trúverðug. Það er ekki
nóg að tala svona og hafa svo tut-
tugu og fimm skolpræsi sem bulla
í kringum höfúðborgina.
Er það trúverðugt gagnvart
erlendum ferðamönnum sem
koma flugleiðis til landins og
aka svo framhjá 300 þúsund
tonna álframleiðslu á leiðinni til
Reykjavíkur?
Ég treysti mér ekki til að
svara þeirri spurningu nákvæm-
lega. En ég vil benda þér á að
hugmyndir stjómenda í stórfyrir-
tækjum hafa breyst stórkostlega á
síðustu 10 árum. Mönnum er
mikið í mun að skapa sér þá
ímynd að þeir skemmi ekki um-
hverfið og gera ímyndina trúverð-
uga.
Komumst við nokkuð hjá
þeirri ímynd sem áliðnaður hef-
ur í augum fólks, sem sé að
hann sé mengandi?
Ég held að við getum það. En
til þess þurfúm við að gera mjög
strangar kröfúr um mengunar-
vamir.
Hefurðu trú á að nú verði
loks farið að framfylgja at-
vinnustefnu í ætt við þá sem þið
setjið fram? Eða verður þessi
skýrsla bara geymd í skúffum
þessarar ríkisstjórnar og þeirra
næstu?
Ég get fúllvissað þig um að
nefndin starfaði þannig að við trú-
um því að það sé vilji til að móta
betri og skýrari atvinnustefnu en
hingað til. Og við skrifuðum
þessa skýrslu eins vel og við gát-
um með það fyrir augum að hún
yrði Iesin og að um hana yrði um-
ræða. Ég held að það sé ansi
margt í henni sem menn geta not-
að til stefnumótunar í atvinnu-
málum.
Og þú trúir því að það verði
gert?
Ég er bjartsýnismaður. -gg
4 SfÐA — NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 5. október 1990