Þjóðviljinn - 27.10.1990, Page 5

Púkinn á
Ijósritanum
íslendingar hafa tekið sérstöku ástfóstri
við alla afritunartækni og eftirhermuskap.
Þessi djúpættaða kennd birtist oft i þeim
stellingum sem þjóðin setur sig í gagnvart
nýbreytni í atvinnulífi og sókn til meiri
hagsældar. Stunduð eru samanburðarvís-
indi í óða önn og draumurinn er sá að líkja
sem best eftir öðrum. En minna fer fyrir
því frumkvæði sem öllu skiptir í nútíman-
um. Hættulegast er þó, ef áhrifamenn þjóð-
arinnar - og þeir sem ætla sér að hafa áhrif
og blanda sér kappsfullir í baráttu og um-
ræður, - skortir heildarsýn og þekkingu. Og
um margt ber umfjöllun undanfarið um
stöðu okkar í viðskiptum við aðrar þjóðir
og sókn til bættra Hfskjara mót af því að
menn heyi sér að mestu efnivið og rök-
semdir úr lágfleygum fjölmiðlum, en hafi
verri tök á því að nálgast traustari grunna.
Skoðanaskipti hérlendis um Evrópu-
mál og GATT-viðræður bera það til dæmis
með sér, að Ijarri fer því að margir þeir sem
treysta sér til yfirlýsinga um slík málefni
líti þau í ljósi þeirrar umræðu sem ífam fer
á vettvangi alþjóðaviðskiptalífsins sjálfs.
Á tímum styrkingar, samruna fyrir-
tækja og aukinnar samvinnu þeirra yfír
landamæri leyfa menn sér til dæmis á ís-
landi flumbrulegar tilraunir til að sundra
sölusamtökum í fískútflutningi á forsend-
um úreltra hugmynda um ífumskógalög-
mál á markaði smáfyrirtækja. Islendingum
hefúr aldrei verið jafn brýn þörf á heildar-
samvinnu og samstöðu um eina ímynd,
helst eilt vörumerki, á alþjóðamarkaði.
Smæð okkar er slík á leikvangi heimsvið-
skiptanna.
Á sama hátt hefúr mörgum verið það
ljóst alllengi, að spumingin hefur ekki ver-
ið hvort Islendingar mundu eiga tvö flugfé-
lög í millilandaflugi í framtíðinni, heldur
hvort þeir munu eiga nokkurt fyrirtæki i
þeirri þjónustu þegar nær dregur aldamót-
um. Yfirtökur stóru flugfélaganna á þeim
smærri og sífellt þéttriðnara net samvinnu
gætu reynst Flugleiðum hættulegur mót-
vindur. Þetta er veruleikinn sem við blasir.
Djöfladýrkun
á skrifstofunni
Það situr púki á hveijum ljósrita á Is-
landi og menn skemmta skrattanum einna
mest þegar þeir umgangast þá vondu vél,
að sögn ffóðra manna, því hvergi á íslensk-
um vinnustöðum er að jafnaði bölvað
meira en fyrir framan ljósbera þessa sem
framleiða sorta (og jafnvel barist, eins og
staðfest dæmi ffá fundum Sjálfstæðis-
manna og Alþýðubandalagsins sanna, þeg-
ar hrindingar og pústrar kvikna við ffam-
leiðslu „matseðla" við atkvæðagreiðslur).
En kjafturinn á notendum ljósritunarvéla
stafar yfirleitt af feiknarlegri bilanatíðni
ljósritunarvéla hérlendis, sem aftur leiðir af
því að dagleg notkun þeirra er víðast langt
umfram þau hita- og núningsmörk sem
grunlausri framleiðendur hafa sett.
En hvers vegna ljósritum við svona
heiftarlega, með þeim afleiðingum að
munnsöfnuður verður sífellt verri í fyrir-
tækjum og stofnunum? Afritafræðingar
benda á að kópíu- kækir Islendinga séu
hluti af arfleifðinni. Það er í sjálfu sér ekk-
ert einstakt að íslenskir menn skyldu semja
og skrá margt sagna og ljóða á miðöldum.
En engin þjóð hefur hins vegar hlutfalls-
lega ffamleitt annað eins magn handskrif-
aðra afrita og við. Aldrei hefúr verið borin
fram almennileg skýring á nær sjúklegri ár-
áttu þessarar eyþjóðar að margendurrita
bækur, langt um ffam not.
Svo rammt kvað að þessari iðju, - for-
vera ljósritunarinnar, - að menn voru hér
afritandi fomsögur með penna allar götur
ffam á 19. öld, þótt iðulega væri nægilegt
framboð á prentuðum útgáfúm af sömu
gögnum.
Vitaskuld er skýringin einfaldlega sú,
að vinnuaflið var svo ódýrt hériendis, að
það gat borgað sig að láta einhvem nota
gersamlega úreltar aðferðir við framleiðslu
á bókum. Og af þessu má lærdóma draga.
Ekki er langt siðan þær laxeldishugmyndir
óðu uppi, að bændum hentaði vel að hafa
matfísk í keijum úti á túnum. Það þótti úr-
tölumennska, þegar bent var á að laxeldi í
smáum stíl hentaði bændum álíka vel til
tekjuöflunar og samsetning á Mercedes-
Benz bílum úti i hlöðu. En kjaminn í þess-
um samanburði er sá, að hérlendis hafa
menn lengi starað á orðin atvinnutækifæri
og ársverk gagnrýnislítið og haldið að
stærð talnanna um þau segðu einhveija
lífskjarasögu. Staðreyndin er sú, að hið
dulda atvinnuleysi á íslandi felst í óarðbær-
um störfúm vítt og breitt um landið, þar
sem menn hafa í raun ekki hærra kaup en
þeir sem afrituðu bækur með penna eftir að
prentgripir komu til sögunnar í stóram stíl.
Og því miður er margt i loftkastalasmíð
manna um framtíöarstörf bundið hug-
myndum um vanþfóuð handverksstörf
fyrri tíma og úreltar iðnir, en færra heyrist
nefnt af þeim hátækni- ðg þjónustumögu-
leikum sem mestar tekjur færa erlendis.
Hér á landi sætta menn sig við afkastal-
ítið skólakerfi, og virðast sumir halda að
tækni og framfarir byggist á því að fjölga
nemendum í verkmenntagreinum eitthvað
sérstaklega um þessar mundir, því hættu-
lega marga langi í háskólanám.
Fax og fiskur
Ekki er nóg með ljósrita-læti okkar,
heldur er sú pennalata þjóð íslendingar víst
orðin hinn mesti skelfir á símfaxvélum út-
lendinga. Fólkið sem var frægt fyrir að
nenna ekki að svara bréfúm hefúr nú kom-
ist yfir ný og spennandi tæki, og vegna
þess að íslendingar era tækjaóðir rignir nú
yfir forviða útlendinga íslenskum símbréf-
um með svöram, beiðnum, fyrirspumum
og athugasemdum af ótrúlegasta tagi. Og
dugir litt að benda á, að símbréfaskiptin era
með dýrasta samskiptamáta sem nú tíðkast.
Telefax-tæknin er upp fúndin handa
táknletursþjóðum Asíu, Kina og Japan, og
hefur gerbreytt aðstöðu þeirra til skjót-
virkra samskipta með handskrifuðum
skilaboðum, því leturborð ritvinnslutækja
era óþjál við myndletrið.
%
Framlag atvinnugreina til landsframleiöslunnar
1988
3,65%
15,00%
4,13%
5,77%
14,90%
13,08%
6,54%
7,69%
8,46%
9,04%
■ Landbúnaður
63 Veilur
M Þjón.fyrirtæki
9S Fiskiðnaður
M Samgöngur
“ Byggingastarfs.
n Fiskveiðar
S Versl.,veit. & hótelr.
□ Ann. iðnaður en fiskiðn.
K3 Pen.stofnanir
BS Opinber þjón.
11,73%
Heimild: Seöiabartki (slands
Fax-fárið er hér nefnt sérstaklega, því
það er dæmigert einkenni á því skelegga og
dýrkeypta atferli þjóðarinnar sem fær hana
iðulega til að steypa sér til veiða ofaní
grængolandi djúp nýrra atvinnugreina og
tækni og telja framfarimar alltaf liggja í því
að kaupa og byggja eitthvað nýtt. Hins
vegar má færa sterk rök að því, að velferð
okkar og arðsemi í þjóðarbúinu mundi oft
aukast og treystast á varanlegri máta, ef
gætt væri að hagræðingu og fyrirhyggju í
Að gefnu
tilef ni
Staðrevndin er sú,
a0 hið dulaa atvinnuleysi á
Islandi felst í óarðbærum
störfum vítt oa breitt
umlandío,
þar sem menn hafa í raun
ekki hærra kaup en þeir
sem afrituðu
bækur með penna eftir að
prentgripir komu
til sögunnar í
stórum stíl.
Starfsemi hins opinbera
Byggingastarfsemi
Fiskiðnaður
Smásöluverslun
Landbúnaöur
Heildverslun
Samgöngur
Fiskveiðar
Persónuleg þjónusta
Matvælaiðn.f.ut.landbún.
Fasteingarekst.&þjón.viö atv.r.
Peningastofnanir
Málm-og skipasmíði, véla-og
skipaviög.
Skó- og fatagerö, skinnaiðn.
Pappírsiðnaður
Menn.mál, skemmt. & íþr.
Veitingahús
Slátrun, kjötiön, mjólkuriðn.
Rekstur Pósts og sima
Trjávöruiönaður
Efnaiðnaður
Heilbr.þjón. á vegum einkaaö.
Vamari. og ísl.starfsm.sendir.
Rekst. vatns- rafm. og hitaveitna
Gististaðir
Steinefnaiðnaður
Ál- og kísiljámframleiðsla
Tryggingar
Ýmis iðnaður og viðgerðir
Heimild: Þjóöhagsstofnun.
ÞJÓÐVILJINN / ÓHT
ÞJÓÐVIUINN / ÓHT
þeim greinum sem við þegar stundum.
Einna skýrastu dæmin þar era sjávarút-
vegur, verslun og þjónusta. Slæleg tök
okkar á þeim vígstöðvum verður aldrei
hægt að vinna upp með álgróða eða arði af
ferðaþjónustu, svo dæmi séu nefnd. Eitt
brýnasta baráttumál þeirra sem láta sér
annt um þjóðarheill er að láta t.d. útgerð,
fiskvinnslu og verslun aldrei í friði, meðan
hægt er að hagræða þar og bæta. Aðhaldið
sem þeim er hægt að veita skiptir sköpum.
I þeirri umræðu sem nú er uppi vegna
hugsanlegrar stóriðju hafa þeir liðir sem
snerta gjaldeyristekjur og verðmætasköpun
af einhveijum orsökum oft vikið fyrir
ábendingum um fjölda ársverka í áliðnaði,
og sumir býsnast yfir kostnaðinum bak við
hvert ársverk í stóriðju.
I hverju liggja svo raunveralegu ffam-
farimar? Nýjum tækjum, iðnaði, fjölda árs-
verka, hagvexti og kaupmætti? Fáeinir
spekingar hafa imprað á því hógværlega,
að mokfiskirí á næstu misseram og ofboðs-
legur álgróði hafi í raun ekki önnur áhrif en
þau, að þjóðin kaupi sér meiri stundarþæg-
indi og afþreyingu, verði markráðari og
gráðugri. Undanfarandi góðæristimabil
hafa ekki skutlað þjóðinni mikið lengra á
menningarsviðinu, ekki gert hana neitt sér-
staklega áhugasama um aðbúnað þeirra
yngstu og elstu í samfélaginu. Reynslan
kenni okkur að eftirsóknin eflir hagvaxtar-
vindinum sé ekki verðugt verkefni sannra
þjóðfélagsumbótasinna.
í umræðum um hagvöxt og ffamfarir i
landinu beinist athyglin einatt að nýjung-
um og uppbyggingu, með fogram fyrirheit-
um um arðsemi, þótt alltof mörg dæmi síð-
ari ára hafi leitt annað i ljós. Minna er
stundum rætt um hvemig stórbæta má og
tryggja afkomu okkar með hagræðingu í
þeim atvinnuvegum sem mestu máli
skipta. Eitt höfuðatriðið í því sambandi er
að öðlast þekkingu og skilning á þeirri
framvindu sem verður í umheiminum.
Verslun og samskipti við aðrar þjóðir
era Islendingum mikilvægari en fjölmörg-
um öðram nágrönnum okkar, sem ffam-
leiða fjölbreyttari vaming og eiga sjálfar
þau hráefni sem til þarf. Eins og sést af
meðfylgjandi súluriti yfir fjölda ársverka í
atvinnugreinum 1986 töldust þá tæp 16
þúsund ársverk í heildsölu- og smásölu-
verslun á Islandi.
Utanrikisverslun okkar er risavaxin
miðað við það sem sums staðar annars
staðar tíðkast.
Það leiðir því af sjálfu sér, að allt sem
til breytinga horfir í millirikjaverslun skipt-
ir þjóðarhag miklu máli. Og það er ekki að-
eins innan GATT, alþjóðabandalagsins um
tolla og viðskipti, sem ögurstundir virðast
vera í aðsigi, heldur verður einkenni þessa
áratugar ef til vill byltingar á formi og inni-
haldi viðskipta um heim allan.
Áætlanimar um innri markað Evrópu-
bandalagsins, aukin samvinna Ameríku-
ríkja annarsvegar og Kyrrahafslanda hins
vegar, allt eru þetta hröð þróunarferli núna.
Og okkur er lifsnauðsynlegt að fylgjast
sem nánast með þeim.
Annars vegar getum við þjösnast á
framleiðslutækjum nútímans, eins og ljós-
ritunarvélum og telefaxgræjum, með til-
heyrandi kostnaði og orðbragði, eða geng-
ið til verks eins og menn í samkeppninni í
hátækniþjóðfélögunum. Nýtt tæloiina, en
ekki fallið fyrir henni. ÓHT
Laugardagur 27. október 1990 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 5