Þjóðviljinn - 14.12.1990, Blaðsíða 22

Karl
Matthíasson
Jólakort
og klækir
Þá eru jólin að koma einu
sinni enn. Og við erum á fullu
í því að undirbúa okkur fyrir
komu þeirra. Farin að hugsa til
þess hveijum við ætlum að
senda jólakort eða gjafír. Rifj-
um upp hveijir sendu okkur
kort í fyrra sem við sendum
ekki og munum að bæta fyrir
það. ,JfL, æ þama kom kort ffá
Jóni og Gunnu og við sendum
þeim ekkert. Við verðum að
senda þeim um næstu jól.“
Þetta er mjög oft sagt og ein-
mitt á þeim degi þegar of seint
er að senda jólakortið. Og við
sendum þeim Jóni og Gunnu
kort næstu jól til að bæta fyrir
mistökin en þá gleyma þau að
senda okkur eða hafa tekið
okkur af jólakortalistanum,
verða miður sín þegar þau fá
kort frá okkur.
Jólakortin og gjafimar geta
valdið vissum vandræðum, en
sem betur fer er boðskapur jól-
anna svo fagur og góður að all-
ir fyrirgefa hveijir öðmm mis-
tökin og misgjörðimar. Þess
vegna má það teljast vist að
allur sá fjöldi stjómmála-
manna sem telur sig svikinn
eða hlunnfarinn af flokks-
systkinum sínum í undanföm-
um átökum munu fyrirgefa
þeim. Allir þeir sem fallið hafa
í prófkjöri (af því að það var
vitlaust gefíð) munu senda sig-
urvegurunum jólakort með
einlægum óskum um vel-
gengni og loforði um stuðning.
Sjálfstæðismenn, kommar og
Framsóknarmenn ættu sérstak-
lega að taka þetta til athugun-
ar.
Annars er það merkilegt að
mestu deilumar á vettvangi
stjómmálanna fara ffam innan
flokkanna. Svo rammt kveður
að þessu að menn em mjög
miður sín i viðtölum einsog
þeir hafi orðið fyrir heiftarlegri
árás, svik viðhöfð o.s.frv.
o.s.frv. Það er annars íhugun-
arefhi hvort nokkur maður geti
verið í góðu standi til að sitja á
hinu háa Alþingi ef hann er
fullur beiskju og jafnvel hat-
urs. En eins og ég sagði þá em
nú jólin að koma og við sem
ekki komumst á þing skulum
reyna að fyrirgefa þingmanns-
efnunum að vera svona svindl-
in.
Hvað er annars svona effir-
sóknarvert við það að komast á
þing? Er það þingmennskan
sjálf eða möguleikamir sem
þetta starf getur gefið dugleg-
um „potara“? Þessu verður
hver þingmaður og þing-
mannsefhi að svara fyrir sig.
Hver svo sem svörin em þá er
greinilegt að tími hinna köll-
uðu og síðan útvöldu er senn á
enda. „Ég ætla að berjast fyrir
þingmannssæti.“ Þessi setning
heyrist æ oftar en hin setning-
in: „Vilt þú verða þingmaður-
inn okkar?“ E.t.v. endurspegl-
ar aukin löngun manna til að
komast á þing erfitt atvinnu-
ástand og bág kjör þeirra sem
hafa áttað sig á því að þing-
mannssætið er ekki bundið
erfðum. Þ.e.a.s. ef þú ert þing-
maður þá er ekki sjálfgefið að
bamið þitt eða tengdabam erfi
það sæti. Lýðræðið snýst um
annað.
Jæja, en ef ég kemst nú á
þing, þá ætla ég að beita mér
fyrir því að halda jafnvægi í
landinu. Vinna að því að Flug-
leiðir græði 1400 miljónir
næsta ár og 2800 þar næsta ár
o.s.ffv. I fyrra græddu þeir
þijúhundmð og eitthvað og í ár
sjöhundmð og eitthvað. Og
Eimskip skulu fá sitt líka og
bankamir og tryggingafélögin.
Það hlýtur hver maður að sjá
það að fyrirtæki sem ekki
græðir (sbr. að græða land,
græða sár) getur ekki greitt
laun.
Svo er nú annað sem ég
ætla að beijast fyrir og það er
að afhema alla félagsráðgjafa
og svoleiðis fólk sem gerir
ekki annað en að leita uppi
menn sem nenna ekki að vinna
og taka ekki þátt í að treysta og
efla fyrirtækin í landinu sem
em homsteinar þess - geta
ekki einu sinni keypt hlutabréf
fyrir peningana sína. Fyrirgef-
ið, ég gleymdi mér, ég byijaði
á aðventunni og er allt í einu
farinn að tala eins og ég sé á
leiðinni á þing.
Já, jólin em að koma. Og
jólasveinninn Kortaklækir er
kominn. Sá jólasveinn er góð-
ur. Hann segir: Allt þetta mun
ég gefa þér og þú borgar bara
seinna." Það er ekkert mál að
gleðja um jólin. Við fömm
bara út í búð og kaupum það
sem við þurfum, ekkert mál.
Hvað sem vantar - sumt á rað-
greiðslum og annað á hrað-
greiðslum. í búðina á daginn í
desember og barinn á kvöldin,
engar áhyggjur. Menn verða
að átta sig á þvi að það em
ekki jól nema einu sinni á ári.
Að vísu finnst mér fólk ein-
blína of mikið á hin efhislegu
gæði. Miklu skynsamlegra
væri að fara með kreditkortið
niður í verðbréfadeild bank-
anna og kaupa verðbréf eða
hlutabréf fyrir kortið. Selja svo
verðbréfm og hlutabréfm með
gróða (sbr. gróðurmold) og
borga kreditkortið og kaupa
aftur ný hlutabréf og verðbréf
(fyrir gróðann) og koll af kolli.
Þetta er i raun og vem vörðuð
leið til lífshamingju og bættra
kjara. Miklu skynsamlegri en
að stofna til keðjubréfa sem
löggan stoppar af því að ein-
hverjir sem töpuðu á þeim
urðu öfundssjúkir. Já, jóla-
sveinninn Kortaklækir er kom-
inn á kreik. Hann er góður við
þægu bömin sem nota kortin.
Þau munu fá, alveg eins og
þægu bömin sem setja skóinn
sinn út í glugga. Hann er ná-
lægt brjósti þínu þar sem vesk-
ið er sem geymir kortið. Hann
vill að þú takir á móti sér sem
litlu fallegu bami er liggur í
jötu og segir: „Vertu minn.“
Flóttinn frá útópíunni
Róska: Teikning, 1988
S. Mironenko: „Fjölnota slagorð" 1989 (50x200 sm.)
Listasafn íslands: Aldarlok,
sýning á sovéskri nútimaiist
Nýlistasafnið: Róska og Gísli
Bergmann
Gallerí Sævars Karls: Daníel
Magnússon
Endalok aldarinnar fela í sér
endalok Sögunnar og endanlega
jarðarför listarinnar. Þetta má
meðal annars lesa í sýningarskrá
sovésku sýningarinnar Aldarlok,
sem nú stendur yfir í Listasafni
íslands, þar sem birtar em stutt-
orðar yfirlýsingar hinna sovésku
gesta sem eins konar skýringar
við verkin. Textar þessir em end-
urómur umræðu sem átt hefur sér
stað í Evrópu og Bandaríkjunum
um alllangt skeið, og má segja
það sama um sýninguna í heild.
Umræða þessi snýst í hnotsk-
um um endalok útópíunnar. Þeg-
ar menn sjá ekki lengur fram á
veginn til hins fyrirheitna lands,
þá er eins og allt skreppi saman,
og i myndlistinni jafiit sem bók-
menntunum og tónlistinni hverfa
menn ffá hinum algildu mæli-
kvörðum til hins brotakennda og
sjálfhverfa. Tími hinna hetju-
fiillu ffamúrstefnumanna og
hinna algildu viðmiðana er í raun
liðinn, segja menn. Nú er best að
hver hverfi til síns heima og fari
að rækta garðinn sinn.
Einn er þó angi þessa máls,
sem sjaldnast kemst inn i þessa
umræðu, og varðar hinar sið-
ferðilegu forsendur: sá maður
sem ekki á sér draum um betri
heim og ekki á sér algildar við-
miðanir um sannleikann er í
rauninni siðlaus. Upplausn útóp-
íunnar jafngildir þá siðferðilegri
upplausn og innreið siðleysisins.
Hvemig birtist þessi siðferði-
legi vandi í myndlistinni?
Saga myndlistar 20. aldar-
innar hefúr öðrum þræði ein-
kennst af rannsókn á möguleik-
um haldbærrar myndrænnar tján-
ingar er endurspeglaði á sann-
ferðugan hátt menningarlegan og
félagslegan veruleika samtím-
ans. Rænnsókn þessi hefur leitt
til tæmingar á myndmálinu,
þannig að viðfangsefni myndlist-
arinnar hafa í æ ríkari mæli orðið
heimspekilegs eðlis. Ut frá mó-
demismanum spmttu stefnur
eins og pop-list, nýdadaismi,
konseptlist og naumhyggja, sem
í reynd hafa beint sjónum okkar
að þvi að vandi myndlistarinnar
er ekki bundinn við efnislega eða
tæknilega útfærslu verksins,
heldur miklu frekar við hug-
myndalegt innihald þess og
sannleiksgildi. Þessi þróun hefur
jafnffamt skilið marga opinbera
myndlistarskóla eftir eins og skip
á flæðiskeri, þar sem hin hefð-
bundnu viðfangsefni skólanna
hafa fyrst og ffemst beinst að
kennslu í tæknilegri útfærslu
listaverksins, góðu handverki og
klassískri myndbyggingu.
Sá þröngi og kröfuharði
mælikvarði, sem framúrstefnu-
hetjur konseptlistarinnar, naum-
hyggjunnar og nýdadaismans
setti mönnum, leiddi á sínum
tíma til sprengingar, sem margir
töldu að markaði tímamót í
myndlistarsögunni: nýexpress-
íónisminn með sínu hömlulausa
og hugsunarlausa útflæði var hið
nýja lausnarorð undan aga heim-
spekinnar, og listaverkasalar og
braskarar tóku nú við sér og sáu
langþráða drauma rætast um
blómlegri viðskipti eftir langvar-
andi ládeyðu. Jafnvel þótt fljót-
lega hafi orðið Ijóst að tómahljóð
var í tunnunni, og að nýexpress-
íónisminn myndi ekki marka þau
skil í listasögunni sem vænst var,
þá héldu menn áffam að spinna
lopann og andhetjur póstmó-
demismans héldu innreið sína á
sviðið: boðað var afturhvarf til
handverksins og formgerða for-
tíðarinnar, þar sem formið var
gert að inntaki um leið og hinni
heimspekilegu umræðu var hafh-
að. Menn drógu sig inn í skel
sína og reistu sér vamarmúra
gegn hinum gagnrýnu og algildu
viðmiðunarkröfúm ffammúr-
stefnumannanna með því að upp-
hefja hina sjálfhverfú naflaskoð-
un og daður við persónubundna
duttlunga sem ekki var hægt að
setja í beint samband við félags-
legan og menningarlegan vem-
leika samtímans. Eða menn
reyndu í anda popúlismans að
búa til nýja mælikvarða á listina,
sem byggðu á þjóðlegum for-
sendum eða staðbundnum, eða
jafnvel mælikvarða sem vom
bundnir við kynþátt eða kynferði
og eiga sér helst hliðstæðu í pest-
inni miklu, sem geisaði í Mið-
evrópu á 4. áratugi aldarinnar.
Allar þessar tilhneigingar í
listinni eiga það meira og minna
sammerkt að vera hvort tveggja í
senn, flótti frá útópíunni og flótti
ffá því að gefa myndlistinni al-
gildan sannleiksmælikvarða út
ffá félagslegum og menningar-
legum vemleika samtímans. Það
er ekki auðveldur leikur að skapa
haldbært listaverk, og því er sá
leikurinn léttari að velja sér sjálf-
ur mælikvarða: Ég er mín eigin
höll og fjandinn eigi það sem
fyrir utan ffýs.
Það er ekki í verkahring
þessa greinarkoms að finna lausn
á þeim vanda, sem hér hefúr ver-
ið reifaður. Heldur aðeins að
benda á, að vandi listarinnar er
ekki bara tæknilegs eðlis, heldur
varðar hann fyrst og ffemst inni-
hald og sannleiksgildi, og að hin
heimspekilegu vandamál listar-
innar em jafnframt siðferðilegs
eðlis.
Sýning sovésku listamann-
anna í Listasafhi íslands endur-
speglar þetta ástand á yfirborð-
inu að minnsta kosti. Þátttakend-
ur virðast hafa gert sér grein fyr-
ir þeim vanda sem fólginn er í
sköpun sannferðugs myndmáls
er sé í haldbærum tengslum við
félagslegan og menningarlegan
vemleika samtímans, en lausnir
þeirra virðast hraðsoðnar og að
talsverðu leyti fengnar að láni
annars staðar ffá.
I Nýlistasafninu stendur nú
yfir sýning á verkum tveggja
íistamanna, sem dvalið hafa
langdvölum erlendis. Gísli Berg-
mann mun hafa dvalið erlendis
ffá bamæsku og menntað sig í
myndlist í Ástralíu og Bretlandi.
Þetta er fyrsta sýning hans hér á
landi. Gísli leggur áherslu á gildi
málverksins sem slíks. Form-
bygging málverkanna er einhæft
mynstur eða endurtekning, sem
hann leitast við að gæða lífi með
„hreinu málverki“. Aðferð hans
á sér kannski einhveija hliðstæðu
í bandaríska málaranum Jasper
Johns, sem talinn var einn af
forsprökkum pop-Iistarinnar á 7.
áratugnum, en hefúr í blaðavið-
tali lýst sig vinna í beinu ffam-
haldi hinnar stórbrotnu evrópsku
málarahefðar eins og hún birtist
til dæmis í vatnaliljumyndum
Monets. Mikið vantar þó á að
málverk Gísla nái þeim hæðum,
en óneitanlega má sjá nokkur til-
þrif í myndum eins og „Islam“
og ónefhdri mynd nr. 28.
Á neðri hæð Nýlistasafnsins
sýnir Róska málverk, ljósmynd-
ir, teikningar og tölvugrafík eftir
langa fjarvem ffá listasölum
borgarinnar. I myndum hennar
blandast saman erótík og ofbeldi
með sérstökum hætti: blæðandi
varir og augu, íbjúgir fótleggir
og oddhvassir háhælaskór bland-
ast við egghvöss rakvélablöð,
brotin glös og særandi odda.
Áhugaverðastar þóttu mér
grafíkmyndimar sem hún hefúr
unnið með tölvutækni, þar sem
tilfinningamar vegast á við vél-
ræna útfærslu verksins oft með
árangursríkum hætti. Myndir
Rósku em blátt áffam og hisp-
urslausar og gefa sig ekki út fyrir
að vera annað en þær em: eins
konar neðanmálsathugasemdir
við ljúfsára lifsreynslu munúðar
og sársauka.
I sýningarsal fataverslunar
Sævars Karls á homi Banka-
strætis og Ingólfsstrætis sýnir
Daníel Magnússon 5 verk um
þessar mundir. Verkin em unnin
með blandaðri tækni og úr ólík-
legasta efniviði eins og trétexi,
viði, trélími, límbandi, eldhús-
filabeini, nöglum o.s.ffv., en
efniviðurinn í verkin er mark-
visst valinn vegna formlegra og
efhislegra eiginleika. Daníel seg-
ir um verk sín að þau séu minnis-
varðar heimilislegra hugtaka,
sem væntanlega skýrast af
myndanöfnunum: Hraðlest lyg-
innar, Vims, Libido, Stofúveður
og Veðurlík. Nöfhin bæta þó
litlu við þau myndrænu áhrif sem
verkin búa yfir og standa vel fyr-
ir sínu. Þau em í senn framand-
leg og koma kunnuglega fyrir
sjónir. Kannski vegna þess að
Danél tekur ólíklegustu efni úr
okkar daglega umhverfi og gefúr
þeim nýja formlega merkingu og
nýtt fagurfræðilegt gildi. Hér er á
ferðinni athyglisverð tilraun til
þess að byggja sannferðugt
myndmál sem er í einhveijum
tengslum við félagslegan og
menningarlegan vemleika sam-
tímans.
Ólafur Gíslason
22.SÍÐA — NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 14. desember 1990