Þjóðviljinn - 21.03.1991, Page 2

Vinstri velgengni
S ðalsherrar hægri aflanna á íslandi vita innst inni,
Oþrátt fyrir hagstæða útkomu úr snemmbærum
skoðanakannenda, að þeir leggja nú upp í kosn-
ingabaráttuna við erfiðari skilyrði en oftast áður, og
haga sér eftir því. Hægri öflin eru að uppgötva sér
til hrellingar, að þau standa höllum fæti málefnalega og hafa
valið sér of þrönga forystu, reyna því að einfalda umræðuna
eftir megni og leiða hana afvega. Vinstri menn þurfa að átta
sig á þessu samhengi.
Stuðningsmönnum og kjósendum Alþýðubandalagsins er
það einkar mikilvægt að vega og meta hlutina núna af fullum
heilindum, vegna þess að sá flokkur horfist í augu við að
nokkrir fyrri stuðningsmenn þess hafa kosið sér annan pólit-
ískan vettvang, auk þess sem aðrirfélagar hafa lagt áherslu
á að gagnrýna ráðherra, þingmenn og forystu flokksins inn-
an frá, ekki síst á hugmyndafræðilegum forsendum, fyrir
skort á skýrri afstöðu og skeleggum framkvæmdum í sam-
ræmi við stefnumið hreyfingarinnar.
Tilvera og málflutningur beggja þessara hópa veldur
ákveðnu hiki hjá mörgum fyrri kjósendum Alþýðubandalags-
ins og þeim sem eru hliðhollir stefnumiðum þess, en þurfa
nú að ákveða val sitt í fyrsta sinn.
Eftir þingslit í gær er það því nærtækt fyrir þá sem nú
bræða með sér hver sé ábyrg afstaða í þingkosningum í vor,
hvað muni skila raunhæfustum árangri, að íhuga hverju Al-
þýðubandalagið hefur fengið áorkað með setu sinni í ríkis-
stjórn á þessu kjörtímabili. Er Alþýðubandalagið enn sem
fyrr sterkasta baráttutæki aukins jafnaðar og réttlætis í ís-
lensku samfélagi? Eða hefur því ekki lánast að koma því í
verk, sem réttlætir áframhaldandi stuðning við það?
Sú vinstri velgengni sem sagnfræðingar geta undireins
fært á spjöld sögunnar er sú staðreynd, að núverandi ríkis-
stjórn er fyrsta íslenska vinstri stjórnin sem situr út kjörtíma-
bilið. Með því einu er hrakin sú röksemd hægri aflanna að
sundurlyndi vinstri manna komi í veg fyrir að stjórnir þeirra
geti starfað til langframa. Vinstri velgegnin birtist í öðru lagi í
því, að á tíma ríkisstjórnarinnar hefur náðst hérlendis efna-
hagslegur stöðugleiki sem ekki á sér fordæmi í minni flestra
þeirra sem nú hafa kosningarétt á íslandi. Með traustri hag-
stjórn hefur vinstri stjórn ekki aðeins náð verðbólgunni niður
í um 5%, neðar en stjórnvöldum hefur lánast bæði í Bret-
landi og Svíþjóð, heldur einnig haldið genginu stöðugu, sem
hvort tveggja hefur úrslitaþýðingu fyrir langtímavelgengni at-
vinnufyrirtækjanna. Það veitir aftur á hinn bóginn launafólki
viðspyrnu og réttlætingu til þess að sækja bætt kjör.
Þessi árangur vinstri stjórnar er rothögg á kenningar
Sjálfstæðisflokksins um að hans sé þörf við hagstjórnina.
Aldrei hefur gengið betur en þegar honum var haldið fjarri
stjórnvelinum.
Mál hægrimanna eru margvísleg. Allir vita að viðskilnað-
ur síðustu ríkisstjórnar þeirra var slæmur og hefur hlotið
þungan dóm sérfræðinga á alþjóðavettvangi, til dæmis inn-
an OECD.
Gagnvart stuðningsmönnum jafnaðarstefnunnar getur Al-
þýðubandalagið bent á velgengnina sem felst í því að hafa
náð fram feikna mikilvægum málefnum, eins og leikskóla- og
grunnskólalögum, tvöföldun raunframlaga til menningar-
mála, vegaáætlun með nýjum áherslum og afnámi virðis-
aukaskatts á leiklist og íslenskar bækur.
Ýmsir stuðningsmenn Alþýðubandalagsins hafa lýst yfir
vonbrigðum með þær áherslur sem ráðið hafa og ákvarðanir
í sumum verkefnum. Rammt hefur kveðið að þessari gagn-
rýni á stundum, en hún oftast verið næsta ómakleg. Stjórn-
mál eru ekki framkvæmd hins fullkomna, heldur list hins
mögulega. Þau mikilvægu dæmi um vinstri velgengi, sem
hér hafa verið nefnd, eru ein sönnun þess. Nú reynir veru-
lega á það, hvort áróðurstækni hægri aflanna nær því mark-
miði sínu að slá ryki í augu almennings.
Hvort tveggja er hins vegar jafn fráleitt, að afgreiða þá
stuðningsmenn jafnaðarstefnunnar sem vilja veita Alþýðu-
bandalaginu fast aðhald, með einföldunum, sem pólitíska
villutrúarmenn eða óheilindamenn, eða að láta gagnrýni
þeirra og hugmyndir sem vind um eyru þjóta.Umræðan á
vinstri vængnum er undirstaða vinstri velgengni. Viðhorf og
áætlanir sem ekki hafa notið fulltingis eða náð fram að
ganga á þessu kjörtímabili, eru hvorki grafin né gleymd, þótt
málamiðlanir dagsins hafi tafið. ÓHT
r>JÓfíVIIJINN
MáIgagn sósíalisma þjóöfrelsis og verkalýöshreyfingar
Síðumúla 37 — 108 Reykjavík
Sími: 681333
Símfax: 681935
Útgefandi: Útgáfufélagiö Bjarki h.f..
Framkvæmdastjóri: Hallur Páll Jónsson.
Ritstjórar: Árni Bergmann, Helgi Guömundsson
Ólafur H. Torfason.
Fréttastjóri: Siguröur Á. Friöþjófsson.
Ritstjóm, skrifstofa, afgreiösla, auglýsingar: Slðumúla 37, Rvík.
Auglýsingar: 681310, 681331.
Umbrot og setning: Prentsmiðja Þjóöviljans hf.
Prentun: Oddi hf.
Verð í lausasölu: 100 kr. Nýtt Helgarblaö: 150 kr.
Áskriftarverð á mánuöi: 1100 kr.
TIPPT & SKOIIÐ
Kirkjurnar
sem tæmdust
Það var fróðlegt að heyra á
dögunum sjónvarpsspjall við Ólaf
biskup Skúlason, sem var nýkom-
inn heim af fúndi Alkirkjuráðsins í
Ástralíu. Hann minntist meðal ann-
ars á undarlega þverstæðu úr Aust-
ur-Evrópu, sem borið hafði á góma
á kirknaþingi. Þar eystra hafði
kirkjan ( t.d. í Austur- Þýskalandi)
orðið um skeið einhver helsti vett-
vangur baráttu fýrir lýðfrelsi og
mannréttindum gegn flokksræðinu
sem flest vildi gleypa. Og kirkjum-
ar voru fullar af fólki, ekki barasta
á sunnudögum, heldur kvöld eflir
kvöld þegar menn komu þar saman
til að styrkja sig í hinum stærstu
málum og ræða um sína siðferði-
legu ábyrgð í þjóðfélaginu. Og
hvert héðan skyldi halda.
Svo verða mikil og snögg um-
skipti. Flokksræðið hiynur og allt
skal fijálst. Og þá bregður svo við
að kirkjumar tæmast aftur.
Þér ég hafna
Drottinn...
Og nú má spyija: er hér kveðin
gamalkunnug vísa um að þegar
vandi steðjar að og að þrengir þá
„leita ég þín Drottinn“, en þegar
allt gengur vel þá „hafna ég þér
Drottinn" eins og segir í allþekktu
kvæði? Að nokkru leyti er þetta
rétt, en að nokkm leyti rangt: Fólk
í Austur-Evrópu er ekki laust við
þrengingar þótt málfrelsi sé komið
og samtakafrelsi. Öðm nær. Það er
á milli vita í svo mörgu og um-
skiptin þýða meðal annars að þeir
sem minnst hafa handa í milli
(ekki síst eldra fólk) komast á von-
arvöl eða því sem næst í verðlags-
þróun sem gengur nærri naumum
effirlaunum eða lægstu Iaunum.
Eða þá að menn missa vinnuna í
stómm stíl eins og nú gerist í Aust-
ur-Þýskalandi. En þessar þrenging-
ar, þær virðast samt ekki vísa fólki
til kirkjunnar, eins og í kvæðinu er
spáð.
Prestar, skáld,
listamenn
Hér er einhver undarleg þver-
stæða á ferð og næsta dapurleg.
Minnkandi áhugi í Austur-Evrópu
á því sem kirkjan hefur fram að
færa á sér ýmsar aðrar hliðstæður í
þeim sama heimshluta. I ritskoðun-
arsamfélögum, eins og þeim sem
uppi vom um austanverða Evrópu,
varð það bæði merkilegt og
„spennandi“ sem prestar sögðu. Og
skáld. Og leikhúsmenn. Allir áttu
þeir í höggi við valdhafa sem helst
vildu skammta sér lof og last sjálf-
ir, og sveigja allan boðskap undir
sinn vilja. Allir vom að glíma við
einhvem „ramma“ boða og banna,
eftirlits og ritskoðunar, sem utan
um þeirra vettvang var settur. Þetta
gerði suma klerka a.m.k. og bestu
skáld og listamenn að átrúnaðar-
goðum og siðferðilegum höfðingj-
um þjóða sinna í þeim mæli, að
starfsbræður á Vesturlöndum fúndu
einatt til öfúndar. Þama fyrir aust-
an, hugsuðu þeir, þar er hlustað á
okkar orð (guðsorð, hið listræna
orð). Þar lætur fólkið sig miklu
skipta hvað VIÐ segjum. Það er nú
eitthvað annað en hér á Vestur-
löndum, þar sem allt dmkknar í
hasar og auglýsingum og ekki
heyrist hundsins mál fyrir æsileg-
um gauragangi.
„Þörf fyrir skít“
Svo kom frelsið, og það var
hægt að segja hvað sem var. Boða
hvaða trú sem var. Rífast og
skammast eins og fara gerir. Velta
við hverjum steini. Og þá tekur við
þessi dapurlega upákoma, sem
einn eistneskur rithöfundur hefur
ekki alls íyrir löngu kallað „þörf
fyrir skít“. Það er minnkandi áhugi
á leikhúsi, hvemig sem listafólkið
leggur sig fram. Eftir að menn
höfðu um stutta stund skemmt sér
við bækur sem áður vom bannaðar
þá tekur við minnkandi áhugi á
skáldskap. Tónleikahaldi fer aftur.
1 staðinn fyllast bóksölustaðir af
billegu klámi og ofbeldi, eymn af
eítirlíkingapoppi. Og sem fyrr seg-
ir: kirkjumar tæmast. (Það er að
vísu ekki einhlítt, rússneska kirkj-
an er enn í uppsveiflu, enda átti
hún einna mest ógert, blátt áffam í
því að endurreisa mikinn fjölda
safnaða og opna kirkjur sem lokað
hafði verið áður.)
Nýtt jafnvægi
Við þessu er ekki margt að
gera. Enginn er svo skyni skropp-
inn að hann fari að nota þessa þró-
un til að mæla með því, að aftur
verði snúið: Enginn fer að afnema
málfrelsið til þess að gera bók-
menntimar meira spennandi!
(Vegna þess að forboðinn
ávöxtur er miklu merkilegri en
hinn sem liggur á glámbekk.)
Menn geta víst ekki annað gert
en vonað að „klámbylgjan“ (í víð-
tækum skilningi orðsins) gangi yf-
ir. Að fólk verði leitt á henni eins
og öðrum hasar. Og síðan komist á
jafnvægi aflur, þar sem hver finni
það sem hann leitar að. I bókabúð,
í leikhúsi og í kirkju. Og þá standa
þjóðir Austur-Evrópu í ósköp svip-
uðum sporum og við hin. Ög það
verður háð stríð um sálimar, ef svo
mætti segja. Ekki í gömlum kirkju-
legum eða flokkshollustuskilningi,
þegar þeir sem fóm með vald yfir
líkama og sálum beittu sér hart til
að innræta lýðnum „réttan“ boð-
skap. Heldur það eilífðarstríð, að
fá fólk til að gefa því gaum sem
gott er og merkilegt, spyija spum-
inga, leita, lesa og hugsa. Eins þótt
erfitt sé, fyrirhöfn á sig tekin og
tvísýnt um árangur náttúrlega.
Af einkavæðingu
Og þá er að tala við allt aðra
Ellu.
Það er oft sagt að einkavæðing
á hinum og þessum ríkisrekstri sé
nauðsyn vegna þess hve mjög hún
bæti rekstur og efli arðsemi. Það er
rétt í mörgum dæmum. En ekki í
öllum og síst þegar um starfsemi er
að ræða, sem er þess eðlis að ein-
okun hlutafélags tekur við af ein-
okun rikisfyrirtækis.
Þetta rifjaðist upp á dögunum
þegar spurt var að því í sjónvarpi,
hvemig á því stæði að það væri
svo miklu dýrara að tala í síma frá
íslandi til ílestra landa en frá öðr-
um löndum til Islands.
En ekki varð betur séð en að á
því dæmi væri helst ein fróðleg
undantekning: það var reyndar
dýrara að hringja ffá Bretlandi til
Islands en frá Islandi til Bretlands.
Og þá rifjaðist það einmitt upp,
að íhaldsstjóm frú Thatcher einka-
væddi símaþjónustuna. Breytti
henni í hlutafélag. Með þeim af-
leiðingum einna helstum að síma-
þjónusta varð dýrari og um margt
ófullkomnari en verið hafði. í ýms-
um öðmm löndum höfðu gjald-
skrár símans hinsvegar lækkað
vemlega.
Ekki úr vegi að hafa þetta bak
við eyrað með öðm.
ÁB
ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 21. mars 1991
Síða 2