Þjóðviljinn - 13.12.1991, Blaðsíða 6

Barnabækur
Sólar-
geisli!
Magnea frá Kleifum:
Sossa Sóiskinsbarn
Kápa og myndir: Þóra Sigurðar-
dóttir.
Mál og menning 1991
Magneu frá Kleifum lætur
undurvel að skrifa barnabækur.
Hinar eftirminniiegu sögur um Tó-
bías eru til vitnis um það. En nú
eru orðin mikil tiðindi. Með bók-
inni um Sossu sólskinsbarn er að
mínu mati komið besta verk Magn-
eu til þessa.
Sögusviðið er íslensk sveit þar
sem enn tíðkast tóvinna, móttaka og
firáfærur. Vísbending um tímasetn-
ingu er gullæðið vestra, sem greint er
frá í dagblöðum. Rauðhærða hrokk-
inkollan Sossa á tíu systkini í upphafi
sögunnar. Hún er sjálf sex ára og á
þijú yngri systkini. í frásögn Sossu
fer mest fýrir Siggu, fjögurra ára
systur hennar. Sigga er fallegt bam,
en mesta ólíkindatól og lætur illa að
stjóm Sossu. Sjálf er Sossa tviskipt
persóna, því innan í henni býr ljót og
Jón Dan:
Kjarrí og skemmubófarnir
Skjaldborg 1991
Út er komin hjá Skjaldborg
bókin Kjarrí og skemmubófarnir,
eftir Jón Dan. Efni hennar, letur-
stærð og uppsetning bendir til þess
að hún sé ætluð börnum sem þegar
eru orðin sæmilega iæs. Þetta er
um margt metnaðarfullt verk þar
sem tekið er á sálarháska barns
jafnframt því sem ætlunin er að
skemmta lesendum. Söguhetja bók-
arinnar er Kjarrri, sem er sjö ára
þegar bókin hefst, en niu ára þegar
meginatburðarás sögunnar fer
fram.
Kjarri er óttalegt ýlustrá. Honum
liggur svo hátt rómur að ónæði hlýst
af í blokkinni sem hann býr í. Hann
er sjö ára þegar móðir hans fer að
vinna utan heimilis daglangt, og þá er
voðinn vís, eins og pabbinn bendir á,
enda fer svo að mamma vinnur að-
eins hálfan daginn. Höfnunarótti
Kjarra fær hann til að trúa sögu vin-
konu sinnar um bamasafnarann, sem
tekur böm í gíslingu og krefur for-
eldra um lausnargjald. En em allir
Elías Snæland Jónsson:
Davíð og Krókódílarnir
Mál og menning
Davíð og Krókódflarnir er heiti
nýrrar bókar eftir Elías Snæland
Jónsson. Aftan á bókarkápu segir:
„I þessari spennandi sögu lýsir El-
ías Snæland Jónsson reykvískum
unglingaheimi sem er harðari en
margan grunar.“
Það er í sjálfu sér lofsvert að
vilja gefa út unglingabók sem á eitt-
hvað skylt við vemleikann, en und-
anfarin ár heíhr borið allt of mikið á
hraðsoðnum, fjöldaframleiddum, dí-
sætum o.s.frv. barbídúkkuómm, ætl-
uðum unglingum. Þar er tilveran
svarthvít og ofureinfólduð. Þar nota
vondu gæjamir dóp, en góðu, hressu
krakkamir kjamsa á kökum, bláeyg
hrekkjótt stelpa sem heitir Sesselja og
er kölluð Setta. Það getur komið sér
vel að bregða henni fyrir sig, hvort
heldur til að kenna henni um það sem
Sossu finnst miður eða láta hana ráða
ferðinni þegar Sossa er búin að lofa
öllu fogm. Bamahópurinn á bænum
er stór, munnamir margir og sísvang-
ir, bærinn allt of lítill. Fjölskyldan er
fátæk og skuldar kaupmanninum með
stóm hítina, en allt er alltaf tandur-
hreint, allt fólkið er lúsalaust og ekk-
ert er látið fara í súginn. Foreldrar
Sossu em heiðvirð og guðhrædd, þótt
með ólíkum hætti sé. Faðirinn er blá-
köld skynsemin holdi klædd, og þar
með snauður af hugarflugi, en af því
á móðirin nóg. Hún skilur hvemig
Sossu er innanbrjósts þegar faðir
hennar gefst upp á henni, en reynir
jafnframt að búa hana undir lífið og
brýnir fyrir henni að hafa hemil á sér.
Skap Sossu og hugarflug er eins
og náttúmöflin. Hún þarf að sætta sig
við sjálfa sig og aðra, og verður tals-
vert ágengt, með hjálp Guðs og
góðra... kvenna. Heilabrot hennar um
foreldrar tilbúnir til að reiða það af
hendi? Það er stóra spumingin. Kjarri
er ekkert of viss um að lausnargjaldi
sé á sig eyðandi. Hann skynjar óljóst
ósætti foreldra sinna og heyrir orða-
skipti sem hann skilur ekki vel. Pabbi
hverfur svo að heiman og er Kjarri
helst á því að hann sé á sjúkrahúsi.
Ólöf
Pétursdóttir
skrifar
Þeir feðgar em báðir miklir tómata-
fíklar, og er Kjarra mikið í mun að
alltaf séu til tómatar á heimilinu og
að pabbi fái tómata á sjúkrasæng.
Ekki verður söguþráðurinn rakinn í
smáatriðum hér, en í sögulok fær
Kjarri pabba heim aftur á sjálfum jól-
unum og allt verður gott að nýju.
Frásögnin er einföld og oft á tíð-
um bráðsmellin, og erjur fhllorðinna
em sýndar frá sjónarhóli bams, sem
ekki skilur hver alvara er á ferðum.
Aukapersónur hafa hver sínu hlut-
og blíð og undurheimsk. Bókaútgáa
þessarar tegundar gerir út á hrekk-
lausa, velviljaða ættingja sem kaupa
„traust" nöfn án þess að þekkja af-
urðina og skapa óafvitandi lítt metna
- og um leið ofmetna - metsöluhöf-
unda.
Hver er svo Davíð? Fjórtán ára
munaðarleysingi sem á sér þann
draum að komast inn í klíku Krókó-
dílanna, félagsskap vélhjólaunglinga.
Fósturljölskylda Davíðs er honum
lítils virði, og hann sniðgengur skól-
ann eftir áfall sem hann verður fyrir
þar. Hann kemst í álnir fyrir innbrot
og nær að þrífast á útjaðri klíkunnar.
Fyrr en varir þykir hann liðtækur i
innbrot sökum smæðar sinnar, en
ránsfengurinn alls kyns töflur og lyf,
verður draumadís Davíðs skeinuhætt-
ur. Útlitið er býsna svart á öllum víg-
Myna: Jim Smart.
lífið og tlvemna em blátt áfram ynd-
isleg í einlægni sinni. Hún kynnist
dauða og sorg, fæðingu og nýju lífi,
ranglæti og órétti, samviskubiti og
iðmn. Hún tileinkar sér umburðar-
lyndi og æðruleysi eins og sannri
hetju sæmir. Öll ffásögnin einkennist
af spriklandi lífsgleði og kátínu, einn-
ig þegar fjallað er um háalvarlega
hluti. Sossa er ómótstæðilegur sögu-
maður sem veit hvað hún syngur.
Hún töffar lesanda upp úr skónum.
Lífið er dásamlegt þegar það er skoð-
að með augum hennar.
verki að gegna, og hugarórar Kjarra
og umkomuleysi kemst vel til skila.
Að þessu leyti er margt prýðilega af
hendi leyst. Hitt er verra, að lesandi
fær það á tilfinninguna að Kjarri sé
ffekur og rellinn dekurkrakki og for-
eldrar hans óttalegar gufur. Maður
fær einfaldlega ekki næga samúð með
persónunum. Sú lausn sem fæst í lok-
in á átökum fjölskyldunnar er varla
viðunandi eins og hún birtist hér og
heföi þurft að undirbyggja hana mikl-
um mun betur. Eins er umdeilanlegt
hvort forsvaranlegt sé að láta líða
„nærri tvö ár“ milli fyrsta og annars
kafla, miðað við þann iesendahóp
sem bókin virðist ætluð. Hvað gerist
á þessum langa tima? Ekki tekur
Kjarri út mikinn þroska, svo mikið er
víst. Hefði ekki mátt slcppa þessu og
láta söguna gerast meðan Kjarri er
enn sjö ára? Trúgimi hans og uppá-
tæki hæfa þeim aldursfiokki betur en
níu ára bami. Á stöku stað truflar
rödd alviturs höfundar með því að
skipt er um sjónarhom og sagt ffá því
sem bamið ekki sér. Manni sýnist að
lítið mál heíði verið að sníða ann-
markana af þessu verki og að höfund-
ur hafi fulla burði til þess.
stöðvum, þegar óvænt atvik verður
til þess að vonin vaknar að nýju með
dálitlu jólaævintýri
Þetta er ærleg tilraun til að
bregða upp mynd af veruleika, sem
margir vilja sópa þcgjandi undir sam-
félagsteppið. Staðreyndin er sú að
fleiri nota dóp en vondir gæjar. Sam-
úðin er með afbrotaunglingum, sögu-
hetju bókarinnar, og sýnt fram á að
slíkir unglingar eiga ekki sjö dagana
sæla. Þetta sjónarhom er því miður
fáséð í íslenskum unglingabók-
menntum. í svipinn minnist ég að-
eins tveggja bóka Páls Pálssonar um
skyld efni. Þær em Hallærisplanið
(1982) og Beðið eftir strætó (1983),
báðar dúndurgóðar. í samanburði við
bækur Páls er Davíð og Krókódílam-
ir kannski heldur bragðlítil, en samt
vel læsileg og lipurlega samin. Verst
Það er ógjömingur að lýsa þessu
verki á viðunandi hátt í stuttu máli.
Bókin er svo góð að ekki verður
henni líkt við neitt síðra en verk Astr-
id Lindgren um Madditt. Reyndar
sýnist manni að teiknaranum hafi
einmitt dottið sú samlíking í hug,
enda minnir snotur myndskreyting
helst á bækur sænsku skáldkonunnar.
Hér hefði að ósekju mátt sýna með
myndum ýmis þau fymdu fyrirbæri
sem minnst er á í texta, svo sem am-
boð og áhöld. Að vísu sýnir ein
myndin baðstofuna og önnur vinnu
iAHHI
NffivKMPK. Km H
og skémmnbéfamif
Frágangur bókar er ágætur, letur
hæfilega stórt og læsilegt, en ekki er
skeytt um að geta myndskreytinga-
manns, enda em myndimar engin
timamótaverk.
Söguþráðurinn gat þó orðið til-
efni skemmtilegra mynda úr heimi
fantasíunnar. Slíkar myndir hefðu
aukið við ffásögnina. Langbest er
myndin af bamasafnara sem sést á
bókarkápu. Hann er alveg skelfilegur
á svipinn.
er að höfundur kann ekki að beygja
orðið „hönd“, ffekar en margir aðrir.
Næstverst er að hann ofmetur Micha-
el Jackson. Flestum börnum, tíu ára
og eldri, þykir hann ofboðslega hall-
ærislegur. (í bókum Páls Pálssonar er
t.d. talað um Sex Pistols og Talking
Heads. Allt önnur deild.) Þetta em þó
ómerkilegar aðfinnslur þegar á verk-
ið í heild er litið.
Útlit og bókband er afar vandað
og ásjálegt, sem aftur endurvekur
gamla og áleitna spumingu: Hvers
vegna í ósköpum hafa pappírskiljur
ekki mtt sér til rúms á jólabókamark-
aðinum? Það mætti liklega gefa út
mun fleiri unglingabækur með því
móti, og eftir fleiri höfunda. Miðar
markaðssetningin alltaf við velvilj-
aða ættingja sem ekkert lesa, en
kaupa aðeins „trausta“ vöm?
við móttöku, en óhætt hefði verið að
ganga lengra í þeim efnum.
Til hamingju með sólskinsbamið!
Af
dofrum
og dýrum
Margrét E. Jónsdóttir
Tröllið hans Jóa
Myndir: Anna Vilborg Gunn-
arsdóttir
Selfjall 1991
Jói er ásamt fjölskyldu
sinni i sumarleyfi í Noregi þeg-
ar hann kynnist litlum dofra-
dreng sem þráir það heitast að
fara til íslands. Með því hefst
sagan um Tröllið hans Jóa eft-
ir Margréti E. Jónsdóttur. Jóa
tekst með ýmsum brögðum að
smygla tröllinu til íslands og
þar skilja Ieiðir að sinni, en
fundum þeirra ber saman að
nýju síðar og lýkur frásögninni
með dálitlu jólaævintýri, þar
sem tröllið fer með aðalhlut-
verkið.
Frásögnin af samskiptum
drengs og dofra er fleyguð af
öðmm sögum sem em nánast
sjálfstæðar. Þar ber hæst þáttinn
af maríátlunni og sögu kattarins
Brands. Frásagnargleðin nær há-
marki, en fyrir bragðið verður
sagan í heild sinni dálítið sund-
urlaus. Höfundi lætur afar vel að
lýsa raunvemlegum dýmm og
samskiptum þeirra við menn, en
kynjaveran verður svolítið utan-
veltu, þótt þar sé þungamiðja
sögunnar. Að visu skortir ekki
hugarflugið, og víst er dofirinn
allra skemmtilegasta tröll, en
samt hefði mátt einbeita sér að
sögu hans og þróa hana betur, og
halda dýrasögunum sjálfstæðum.
Þær standa fyllilega undir því. I
bókarlok fléttast svo gömul
tröllasaga inn í frásögnina, og er
það listilega vel gert. í rauninni
er upphafið einna síst. Sagan fer
hægt og hikandi af stað, líkt og
tvístígandi, nær flugi með dýra-
þáttunum, og lýkur með frábær-
um endaspretti sem er þó af öðr-
um toga en upphafið, þótt doff-
inn sé sá sami.
Anna V. Gunnarsdóttir
myndskreytir bók Margrétar E.
Jónsdóttur. Myndimar em mis-
góðar, koma ekki alltaf á alveg
réttum stað í textanum og ein er
beinlínis villandi (bls. 65). Best-
ar em myndir af dofra og dýmm,
en mennskar sögupersónur em
stirðlega dregnar. Samstarf höf-
undar og teiknara var á allt öðm
plani í bókunum um Skottu. Þar
virtust báðar vera á heimavelli,
enda útkoman hnökralaus og
listræn heild.
Taumlaus tómatafíkn
Dóp er vandmeófarió...
Fundinn lykill
eftir Normu E. Samúelsdóttir
NYSTÁRLEG OG
FORVITNILEG BÓK
V
Bókaútgáfan
Hildur
AUÐBREKKU 4 - 200 K0PAV0GUR
SÍMAR 91-641890 0G 93-47757