Þjóðviljinn - 14.12.1991, Blaðsíða 8

BÓKABLAÐh
Lífshlaupin, sagan,
spekin og fróðleikurinn
egar blaðað er í íslenskum
bókatíðindum í ár kemur í
ljós að í flokkinum „ævi-
sögur og endurminning-
ar“ eru sjö þýddar bækur og nær
þrjátíu íslenskar. Eins og allir
vita er nokkur gusugangur jafn-
an í kringum þennan flokk bóka.
Bæði vegna pesónuforvitni
manna og svo koma heilir flokk-
ar ævisagna „í gusum“: kannski
fímm sjómannabækur eða fjórar
prestabækur í einu. Nú eru öng-
vir prestar á ferð. Barasta einn
sjómaður í bókinni „Brotsjór
rís“, sem Seinn Sæmundsson
skrifar um Einar Bjarnason.
Barasta einn bóndi, Stefán í
Vorsabæ (Páll Lýðsson skráði).
Aftur á móti er haldið áfram þar
sem frá var horfið í fyrra við að
skrifa sögur þeirra sem allir þekkja
úr fjölmiðlum og leikhúsum og
skemmtanabransanum.
Ómar Ragnarsson skrifar sjálf-
ur sína bemskusögu („Heitirðu
Ómar?). Þráinn Bertelsson skrifar
sögu Ladda og vekur það nokkra
forvitni fyrirffam að hægt skuli að
fá feimnasta mann heimsins til að
tala í heila bók. Ingólfúr Margeirs-
son skrifar sögu Ama Tryggvason-
ar leikara. Svanhildur Konráðsdótt-
ir skrifar sögu Jónasar Jónassonar
útvarpsmanns („Lífsháskinn") og
er í kynningu lögð sélega mikil
áhersla á að hér sé hispursleysið á
ferð. Einhversstaðar hér í grennd
setjum við niður sögu Heiðars
snyrtis eftir Nönnu Rögnvaldsdótt-
ur og er því lofað að hún sé „tæpi-
tungulaus“. (Það lofa allir einhveiju
slíku og væri tilbreyting ef einhver
segðist ætla að vera bæði hlédrægur
og umtalsffómur.) Og gleymum
ekki heldur Sigurði Ölafssyni
söngvara og hestamanni með
meim, sem Ragnheiður Davíðsdótt-
ir hefúr sett saman bók um („I
söngvarans jóreyk“ heitir bókin,
svo enginn efist um það hvað mað-
urinn hefur fengist við).
Mannraunir eða ferill?
Menn verða auðvitað tilefni
bókar með misjöfnum hætti. Sumir
vegna þess að þeir lenda í mann-
raunum eins og Gísli læknir Sig-
urðsson í hemumdu Kúveit - hefur
margur haft minnu frá að segja en
þessi geðþekki Iæknir („Læknir á
vígvelli“ eftir Ólaf E. Friðriksson).
Kannski em mannraunir löngu
liðnar eins og í dæmi Íslendingsins
sem var „Gagnnjósnari Breta á Is-
landi“ (höfundur Ágúst Guðmunds-
son). Með öðmm orðum - það
kemur á daginn að við áttum mann
sem komst svo nálægt reyfaranuin
að ráðast til einnar leyniþjónustu
(þeirrar þýsku) og vinna svo fyrir
aðra.
Athyglin á ævisagnamarkaði er
svo eitthvað að beinast að „athafna-
mönnum“. Erlendur Einarsson fyrr-
um forstjóri SÍS segir Kjartani Stef-
ánssyni frá sínu lífshlaupi („Staðið
í ströngu") og Sigurður Helgason
fyrmrn forstjóri Loftleiða hefur rætt
um sína ævi við Steinar J. Lúðvíks-
son í bók sem hefúr ekki síðra
stríðsheiti en Erlendarsaga: „I
sviptivindum“. Eins og vonlegt er
er okkur lofað því í kynnningum að
í þessum bókum sé sagt frá því sem
gerðist „að tjaldabaki“ - eins og
Omólfúr Amason er að gera í sini
Kolkrabbabók sem á öðrum stað er
nefnd. Vonandi verður við það
staðið - svo mikið er víst að Sigurð-
ur Helgason er þegar kominn í heitt
við Bjöm Bjamason í Mogganum
út af þessari bók, og láti guð gott á
vita.
Aðeins tvær konur em kvaddar
til frásagnar: Ingibjörg Sólrún
Mynd: Jim Smart.
Gísladóttir er hefúr talað við Sigur-
veigu Guðmundsdóttur, merka
konu hafnfirska og sanna ættmóður
kaþólsku kirkjunnar hér á landi. Og
Nanna Rögnvaldsdóttir hefur rætt
við Maríu Þorsteinsdóttur sem hef-
ur af þungum persónulegum hörm-
um að segja og þar við hlið er lýs-
ing á þeim friðarferðalögum og
„sendinefndasósíalisma“ sem hefur
tölvert verið á dagskrá hjá mönnum
á seinni misserum („Skilmálamir
hennar Maríu'j.
Sex bækur úr þessum flokki
eru syrpur - bændasyrpa og trillu-
karlasyrpa sem Helgi Bjamason og
Hjörtur Gíslason taka saman,
Prestaþættir sem Auðunn Bragi
Sveinsson tekur saman, viðtalsbók
við eiginkonur þekktra manna
(„Betri helmingurinn“), viðtalsbók
við vinstrimenn og verkalýðsfröm-
uði eftir Harald Jóhannsson („Þá
rauður loginn brann“). Og svo bók
scm þessum skrifara hér list einna
best á fyrirfram af syrpum - við-
talasafn um „Lífsviðhorf mitt“:
hvað er betra tilefni í viðtal en ein-
mitt það?
I þær er mest lagt.
Ekki verður allt upp talið.
Menn gætu spurt: er nokkur leið að
gefa „neytendaleiðbeiningar“ um
þennan flokk bóka? Svo er ekki.
Þær em flestar einskonar blaða-
mennska og blaðamennska getur
verið flumbmleg og ýtin og vönduð
og allt þar á milli. Það er eftirtekt-
arvert að ekki em nýlega út komnar
nema tvær ævisögur um menn sem
lokið hafa sínu lífshlaupi - ævisög-
ur sem krefja höfunda sína um að
leita víða til fanga, vinna úr heim-
ildum, beita sagnfræði. Hér er um
að ræða Kristjáns sögu Eldjáms eft-
ir Gylfa Gröndal, sem er áreiðan-
lega metnaðarfyllsta verk Gylfa til
þessa, en hann hefur áður komið
mjög við sögu samtalsbóka. En fær
nú margt gott úr að vinna, m.a. dag-
bækur forsetans og þjóminjavarðar-
ins. Hin er saga Jónasar frá Hriflu
sem Guðjón Friðriksson sagnfræð-
ingur heiur skrifað („Með sverðið í
annarri hendinni og plóginn í
hinni“). Er það enn að rætast sem
Sverrir spáði Kristjánsson, að í
sögu íslands yrði seint hljótt um
þann mann?
Og þá er enn ónefnt mikið ævi-
sögulegt rit þar sem víða er til
fanga leitað - hér er átt við bók Að-
alsteins Ingólfssonar um Erró, sem
margvíslegt lof hefur hlotið.
Erlendar ævisögur
Þær eru reyndar mest blaða-
mannabækur um fólk í fréttunum:
um Raisu Gorbatsjovu, um Jeltsín
Rússlandsforseta og um Díönu
Bretaprinsessu. Og Pele fótbolta-
garp. Og svo er búið að þýða bók
um efni sem virðist fólki afar hug-
stætt um víða veröld: bók Betty
Mahmood um strið hennar við Is-
lam um bam sem hún á með írana
(„Aldrei, aldrei án dóttur minnar").
Og út úr klassíkinni skýtur Samuel
gamli Johnson upp kolli hjá Hinu
íslenska bókmenntafélagi með bók-
inni um „Vandræðaskáldið" Rich-
ard Savage, og detur manni þá í
hug hvort hér sé ekki komin óska-
lestur furðu margra mörlanda: öll
erum við vandræðaskáld, hvert á
sinn hátt.
Hvað er almennt efni?
Flokkun er mjög lausleg í þessu
kynningarriti. Undir einn hatt sem
kallast „Bækur almenns efnis“ (um
níutíu titlar) er sett allt mögulegt:
hcimspekirit Platóns og Mikaels-
fræði, draumaráðningar og sagn-
fræði, kynlífsfræðsla og náttúru-
fræði. Æjá, bækur eiga kannski
ekkert annað sameiginlegt en að
það er hægt að lesa þær. Kannski
vekur það fyrst athygli hve mikið
er af andlegheitabókum sem kenna
mætti við nýöld: draumar, hug-
leiðsla, spádómabækur, endur-
holdgunarfræði, samband við „ann-
að Iíf‘ - þessar bækur eru talsvert á
annan tug og þó fleiri ef við bætt-
um við úr flokki handbóka nokkr-
um (um streitu og jóga og fleira)
sem í rauninni eiga hér heima.
Sagnfræðin
Það er ekki nema eðlilegt að Is-
lendingur skoði undir þessum lið
fyrst og fremst það sem undir sagn-
fræði má falla. Nú er bæði verið að
gefa út Heimskringlu með glæsi-
brag (þótt Garri á Tímanum óttist
að vondir menn hjá Máli og menn-
ingu Iaumi inn i hana bölvuðum
marxisma í leiðinni) - og mikið af
staðarsögu. Pláss og sýslur hafa í
auknum mæli fengið sér sagnfræð-
inga til að skrifa sögu sína, og nú
eru í gangi Seltimingabækur og
Isafjarðarbækur og Vestmannaeyja-
saga og saga Ólafsfjarðar, fyrir utan
hemámssögu Akureyrar, og er þá
hvergi nærri allt upp talið - gleym-
um ekki heldur Reykjavíkursög-
unni hans Guðjóns Friðrikssonar.
Slíkar bækur eiga sér vísan „mark-
hóp“ í byggðarlögum náttúrlega.
Aðrar eiga sér markhópa í starfs-
greinum (saga bifvélavirkja, saga
flugsins, saga íslenskrar togaraút-
gerðar). Við getum líka numið stað-
ar við það að nú er út komin fyrsta
saga blindra á íslandi (höfundur
Þórhallur Guttormsson) - þar er
vissulega unnið þarft verk.
Ef þessi lesandi hér ætti svo að
lýsa persónulegri fovitni sinni um
sagnfræðideildina, þá nefhdi hann
fyrst til þijár bækur. Ein er eftir
Lúðvík Kristánsson og fjallar um
Jón forseta Sigurðsson og umhverfi
hans eins og svo margt annað gott
sem Lúðvík samdi. („Jón Sigurðs-
son og Geirungar“). í annan stað
skal á það minnt að Menningar-
sjóður er að byija úgáfu sína á sögu
íslenskrar leiklistar eftir Svein Ein-
arsson. í þriðja lagi hefur Jón Orm-
ur Halldórsson leyft okkur að heyra
svo margt um heim Islams að erfitt
er að stilla sig um forvitni í garð
bókar hans „íslam - saga pólitiskra
trúarbragða".
Nú er margt hér ótalið, eins og
vænta máti. Glæsibækur og fróð-
leiks um íslenska náttúru (meðal
annars tvær um hella). Ferðabækur
- bæði endurútgáfa á suðuramríku-
reisubók Kjartans Ólafssonar víð-
förla og ný Afríkubók Stefáns Jóns
Hafsteins. í umhverfisbókum er
skorað á menn strax í bókartitli að
bjarga jörðinni. Ömólfúr Amason
heitir því að leiða menn í_ sannan
fróðleik um það „hver á ísland?“
(spuming sem Jón Baldvin ætlaði
að svara, en gleymdi svo) í bók
sinni „Á slóð kolkrabbans“, sem er
um ættaveldið íslenska.
Þijú skáld em líka á bókaiði
undir hinum „almenna" hatti. Thor
Vilhjálmsson með greinasafnið
,Ældur í laufi“, en hann hefur, eins
og menn vita, allt frá dögum Birt-
ings verið einn háðvísasti og skarp-
asti penni okkar um menningar-
vandann og aðra stóra hnúta sem
mennsk kind ríður sér. Hannes Pét-
ursson á bók sem geymir hugleið-
ingar skálds á ferðalögum og heitir
hún „Eintöl á vegferðum". Og þá
kemur út önnur bók í syrpu Matthí-
asar Johannessens sem ætlar einu
nafni að kallast ,Ævisaga hug-
mynda“ og heitir „Þjóðfélagið". Sú
útgáfa fór af stað í fyrra og geymir
Helgarspjall eða spuna ritstjórans
úr sunnudagsblöðum Morgunblaðs-
ins.
Handbækur líka
í flokki handbóka (einir 35 titl-
ar) kennir líka rnargra grasa: þar er
kennt að búa til stjömuspádóma,
sofa hjá, kyssa, þekkja fúgla, fóðra
fiska, velja nafn á bam („Hvað á
bamið að heita?“). Þijár bækumar
em fyrir hestamenn og þijár fyrir
matargerðarfólk. Var einhver að
kvarta yfir því að illa væri séð fyrir
þörfúm vomm? Mesta fúrða að
ekki skuli koma út handbók í því að
ávaxta peninga og fara snyrtilega á
hausinn - ef marka má fféttir er
engin kunnátta biýnni en einmitt
þessi.
Árni Bergmann tók saman.
ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 14. desember 1991
Síða 8