Þjóðviljinn - 14.12.1991, Blaðsíða 12

BÓKáBLAÐl\
Marguerite Yourcenar
Austurlenzkar sðgur.
Thor Vilhjálmsson þýddi
Mál og menning 1991
að eru ekki mörg ár síð-
an Marguerite Yourcen-
ar lést, öldruð og virð-
ingum prýdd. Og þótt
menn hafi hvíslað hér og þar á
okkar breiddarbaugum um
ágæti þessarar frönsku skáid-
konu, þá hefur hún ekki verið í
þessari fjölmiðlabirtu sem ger-
ir rithöfund stóran í athygiinni
°g Þ® gjarna fyrir eitthvað
annað en hann skrifar.
Svo mikið er víst að ekki hef-
ur bók út áður komið á íslensku
eftir þessa merkilegu konu og er
það þakkar vert að Thor Vil-
hjálmsson skuli bæta úr þeirri
vöntun.
Austurlenzkar sögur komu
íyrst út 1938. Þær tilheyra eilifð-
inni ef svo hátíðlega má að orði
kveða. Þær eru sögur sem vaxa af
sögum, eins og höfundur segir í
efitirmála: þar er sögunni „Síðasta
ást Genji prins“ lýst sem eftir-
mála við japanska skáldsögu frá
elleftu öld eins og hann „hefði
getað orðið“ ef höfundur „Genji
Monogatari“ hefði sjálf samið
hann. Við erum ýmist stödd í
Austurlöndum á fyrri tíð eða á
Balkanskaga þar sem fomar sög-
ur hafa sterkan vilja til að gerast
upp á nýtt, hreiðra um sig á okk-
ar öld. Þetta er ekki auðvelt
sögusvið þótt það sýnist þakklátt:
hugblær helgisagnar, ævintýris,
hinar miklu fjarlægðir - gengur
þetta ekki allt í haginn? En hætt-
umar eru margar: að elta barasta
gamlar sögur, detta niður í lág-
kúru í eftirsókn eftir því „sam-
mannlega“ sem er sérleika svipt.
Eða þá að slá öllu upp í kæru-
leysi skopstælingarinnar.
En hjá slíkum freistingum
sneyðir sú mæta kona Marguerite
Yourcenar og kann til þess hin
bestu ráð. Með stakri þolinmæði
og klassískri ró ieggur hún sig
eftir einhverju því sem á skilið
að heita eilíft. Hún hafnar hvorki
skaphita né stílgaldri, hún bætir á
ker sín austrænu kryddi, nýtur
góðs af því fjarlæga og sérstaka
og óendurtakanlega, en er samt
fyrst og síðast í kallfæri við ei-
líðflna, amen.
Þessum lesanda hér verða eft-
irminnilegastar „austrænustu"
sögumar - um síðustu ást Genji
prins og það „Hvemig Wang-Fo
var borgið“. Genji prins hafði
notið alls hins besta, valds og
fríðleika og kvenna margra og
hann þolir ekki ellina, hvort sem
henni fylgir vorkunnsemi eða
lotning, hann vill hverfa í
gleymsku, veita sér hinn æðsta
munað, „að neita sér um allt“. En
ein af ástkonum hans sem var
leitar hann uppi, kemst að honum
með brögðum og freistar hans til
ásta og vill sigrast á gleymsk-
unni, á gleymsku hans: hver vill
ekki verða sem ódauðlegastur í
huga þess sem hann hefur faðm-
lögum beitt? Og ef nokkur saga
má nefnast ljúfsár án væmni þá
er það þessi.
Sagan af listamanninum
Wang-Fo er víst ættuð úr taó:
hún er um listamann sem keisar-
inn vill refsa, en hann bjargar sér
inn í eigin málverk, rær á báti yf-
ir haf myndarinnar og á bak við
klett á myndinni og hefur enginn
séð hann síðan. Er þetta lofgjörð
um dýrð listarinnar og undra-
mátt? Varla er það einhlítt svar.
Sagan er líka um siðblindu listar-
innar: Wang-Fo hefur eignast
lærisvein og tekið hann frá konu
sinni sem hengir sig, og þá verða
þeir kumpánar svo uppteknir við
Thor
Vilhjálmsson
Mynd: Jim Smart.
\USTUR1 ENSKAR
SÖGUR
Mai^iK'riltUourœnar
að ná yfir í mynd þeim grænleita
blæ sem breiðisí yfir andlit hinna
dauðu að sorgin sjálf týnist. Og
þegar Wang-Fo stendur andspæn-
is keisaranum, þá sjáum við ekki
fyrir okkur Iistamanninn göfuga
og valdsmanninn sem vill hann
þjóni sér eða hafi verra af: nei,
við heyrum reiðilestur keisarans
yfir list sem lýgur því að heimur-
inn sé fagur. Keisarinn ólst upp
umkringdur myndum Wang-Fo
og nú skal sá drjóli hljóta
grimma refsingu: „þú sem með
gemingum þínum hefur fyllt mig
óbeit á öllu sem ég á og byrlað
mér þrá eftir því sem ég fæ aldrei
öðlast.“ Komdu þar!
Við lestur þýðingarinnar
vaknar stundum sú spurning
hvort Thor hafi seilst til sjald-
hafnarorða oftar en þyrfti, en sá
grunur er heldur veimiltítulegur
þegar á allt er litið: þýðandinn
sýnir mikinn sóma þeim virðu-
lega einfaldleik textans sem er
hvorki stífur né lágkúrulegur.
Árni Bergmann
Fáður
Ljós ár
Þórður Helgason
Goðorð 1991
Titill nýjustu ljóðabókar
Þórðar Helgasonar
safnar yrkisefnum hans
í brennipunkt á ein-
staklega Iaglegan hátt. Söknuð-
ur eftir liðnum tíma og horfnu
rúmi sem hvort tveggja virðist
svo óralangt í burtu að ástæða
væri til að mæla í Ijósárum og
jafnframt eru bernskuárin Ijós
í þeirri merkingu að þau eru
björt.
Á undanfomum árum hef ég
lesið bækur eftir margt fólk sem
skrifar um bemsku sína út frá þe-
manu „kalinn á hjarta þaðan
slapp ég“, en í bili man eg ekki
eftir neinum höfundi sem Iýsir
bemsku sinni jafn ákveðið sem
paradísarmissi og Þórður Helga-
son. Þetta minni fiéttast inn í
náttúmdýrkun því að óspillt nátt-
úra er umhverfið, eða „rúmið“ í
þessari bemsku og andstæða við
vélvæddan nútíma borgarinnar
þar sem syndafallið er á dunið, -
bemskan týnd og spegill náttúr-
unnar brotinn.
Brú
Enn halla ég mér
yfir handriðið á brúnni
og horfi í strenginn
spegillinn brotinn
En strákurinn sem forðum
starði i augu mér
er horftnn
Og fljötið sem einu sinni
féll í djúpum hyljum
rennurnú á flúðum
fáður spegillinn brotinn
Mörg ljóða Þórðar virðast
miða að því að byggja einhvers
konar brú úr skáldskapnum og ná
þannig sambandi við hin Ijósu ár
bernskunnar sem var fyrir Ijósár-
um síðan. Andstæður hennar, elli
og dauði,, fá þó nokkurt rými í
bókinni. Óttinn við elli og dauða
og söknuðurinn eftir hinni Ijúfu
bemsku magna hvort annað eðli-
lega upp. Þegar róið er á þau mið
er náttúran lifandi og gefandi
hvar sem komið er að henni. Ösp-
in breytist í illa klæddan, forvit-
inn ungling; á vorin verður landið
dröfnótt egg sem mófuglinn fiýg-
ur yfir og þröstur á birkigrein
undrast yfir vorskáldi.
Þegar vikið er að nútímanum
breytist ásýnd náttúmnnar, verður
egghvöss, blóði drifin og ógnandi
og tíminn er ekki lengur mældur í
Ijósámm heldur stríði dags og
hvíld nætur. Það eru hjaðninga-
víg:
Dagur
Meðan sárin gróa
undir mjúku myrkri
safnar hann kröftum á ný
og bregður handan jjalla
blóðugri egg
og skinandi
Það besta við þessa ljóðabók
er að mínu mati kvæðin þar sem
saman koma ást höfundar á nátt-
úrunni og glúrið auga fyrir mann-
lífinu. Könnumst við ekki öll við
loðvíðinn ef útí það er farið:
Loðvíðir
Það er eitthvað kunnuglegt
við loðvíðinn
þar sem hann skriður varlega
með moldinni
og gœgist yfir þúfnakolla
grár og gugginn
Stundum réttir hann ögn úr
sér
reigir sig jafnvel
í skjóli hœrri trjáa
Aðspurður
gæfi hann loðin svör.
Kristján Jóh. Jónsson
Þóröur
Helgason
ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 14. desember 1991
Síða 12