Þjóðviljinn - 14.12.1991, Blaðsíða 2

Hvað er að gerast í Evrópu?
Ivikunni komu leiðtogar Evrópubandalagsríkjanna til
fundar í Hollandi og ákváðu að stefna að pólitískum
og efnahagslegum samruna ríkja sinna í Bandaríki
Evrópu. Hefur niðurstöðum fundarins verið lýst í fjöl-
miðlum sem tímamótasamþykktum. Reyndar urðu leið-
togamir að samþykkja málamiðlanir í ýmsum stórmál-
um, eins og gjaldeyrissamrunamálinu, vinnumálum
o.fl., aðallega að kröfu John Majors forsætisráðherra
Bretlands, sem óttast um veldi og orðstír breska Ijóns-
ins.
Evrópa gengur í gegnum miklar breytingar dag frá
degi um þessar mundir. Þau ríki Austur- og Mið- Evr-
ópu, sem nýlega hafa losnað undan jámhæl flokksræð-
is, eiga við gríðarlega erfiðleika að etja, ekki síst í efna-
hags- og atvinnumálum, sem óumdeildanlega geta haft
áhrif á pólitískan stöðugleika og jafnvægi í álfunni. í
Sovétríkjunum gerast hlutir ótrúlega hratt um þessar
mundir og má segja að jpað sé dagamunur á því hvort
ríkið er til eður ei. Samhliða þessum breytingum, þar
sem horfið er ffá miðstýrðu flokksræði og tilskipanahag-
kerfi eiga sér stað breýtingar í Vestur- Evrópu sem
ganga í gagnstæða átt.
Morgunblaðið Ijallar um þetta mál í leiðara í gær og
segir eðlilegt að „menn staldri við og flölmargar spum-
ingar vakni, þegar í vændum eru svo gífurleg umskipti,
sem snerta munu daglegt líf hundruð milljóna manna.“
Þá getur Morgunblaðið þess að mörgum þyki nóg um .
skrifstofuveldið í Brussel og tilskipanaflóðið sem þaðan
berst og að ffamkvæmdastjóm bandalagsins hafi feng-
ið óheyrilegt vald til að ráðskast með líf almennings.
Telur blaðið að niðurstöður leiðtogafundar Evrópu-
bandalagsins í vikunni skjóti stoðum undir þessar
áhyggjur. Síðan segir í leiðara Morgunblaðsins: „Evr-
ópuþróunin mun óhjákvæmilega fela í sér aukið yfir-
þjóðlegt vald og sú spuming hlýtur að vakna hvort
nauðsynlegt sé að koma á fót eins konar sambandsríki
Evrópu til þess að tryggja lýðræði, frið, velmegun og
frelsi. Aðildam'ki Evrópubandalagsins geta, flest hver
hið minnsta, talist rótgróin lýðræðis- og réttamki og
þeim árangri náðu þau án þess að gangast undir sam-
eiginlega miðstjóm."
Þessi viðbrögð Morgunblaðsins em eðlileg, sérstak-
lega þegar blaðið tengir þróunina í EB hinni gagnstæðu
þróun mála í Austur- Evrópu. Það er óneitanlega kostu-
legt að horfa upp á þá sem helst hafa talið sig málsvara
frelsis í viðskiptum og barist gegn miðstýringarvaldi,
koma nú og boða fagnaðarerindið um samsteypu Evr-
ópuríkja með einni miðstýringu frá Brussel. Þar skal allt
steypt í sama mót. Þeir sem kröfðust þess að miðstýr-
ingunni í Austur-Evrópu yrði aflétt til aö efnahags- og
tækniaðstoð ffá Vesturlöndum kæmi til greina, ætla nú
að taka upp miðstýringuna og stjóma með tilskipunum.
Öðm vísi mér áður brá. Og frelsið í viðskiptum og sam-
keppnin eiga vitaskuld ekki að ná til allra þátta efna-
hagslífsins því EB ætlar að halda landbúnaði sínum og
sjávarútvegi í vemduðu umhverfi með áframhaldandi
ríkisstyrkjum og niðurgreiðslum. Þar eiga markaðsöflin
ekki að ráða ferðinni af því að það hentar ekki EB-lönd-
unum. Svona er nú stefnufestan á þeim bæ.
Lýðræðislegir sósíalistar, jafnaðarmenn, á Vestur-
löndum hafa lengi haldið uppi hörðum árásum á hið
fallna stjómskipulag flokksræðis, skort á mannréttind-
um og tilskipunum á sviði efnahags- og atvinnumála í
Austur-Evrópu og Sovétríkjunum. Sömu rök em vissu-
lega gild í mörgu tilliti gagnvart miðstýringartDróuninni í
Vestur-Evrópu. Morgunblaðið hefur áttað sig á þessu
og er það vel. Sannleikurinn er sá að meö fjölþjóða-
samningum er hægðarleikur að auka samstarf og sam-
vinnu um verslun og viðskipti, um rannsóknir og vísindi,
um umhverfisvemd og auðlindanýtingu, um þróunarað-
stoð og nýsköpun og margt fleira. Það þarf ekki ný
Bandaríki Evrópu með stjómskipulagi miðstýringar og
tilskipana til að svo megi verða.
Þiót>vii.ttnn
Málgagn sóslalisma þjóðfrelsis og verkalýðshreyfingar
Síðumúla 37 — 108 Reykjavík
Sími: 681333
Símfax: 681935
l'ltgefandi: Útgáfufélagið Bjarki h.f..
Framkvæmdastjóri: Hallur Páll Jónsson.
Rltstjórar: Ámi Bergmann, Helgi Guðmundsson.
Rltstjómarfulltrúar: Árni Þór Sigurðsson, Sigurður Á. Friðþjófsson.
Rltstjóm, skrffstofa, afgreiðsla, auglýsingar: Slðumúla 37, Rvlk.
Auglýsingar: 681310, 681331.
Umbrot og setning: Prentsmiðja Þjóöviljans hf.
Prentun: Oddi hf.
Verð f lausasölu: 110 kr. Nýtt Helgarblað: 170 kr.
Askrfftarverð á mánuði: 1200 kr.
kllfl VI Wi
AÐALFUNDUR1
Fjölskyldurnar 14
Stjómmálamenn vitna iðulega til
kolkrabbans þegar þeir ræða um
hinn eiginlega valdhafa í íslensku
efnahagslífi. Þá eru fjölskyldumar
Qórtán einnig vinsælar þegar spum-
ingunni um það hverjir eigi ísland er
svarað. En þótt töluvert haft verið
skrifað um fyrirbærið „kolkrabbann"
og fjölskyldumar fjórtán vita fæstir
hvað við er átt, né hversu víðtæk
völd þessar fjórtán fjölskyldur hafa í
íslensku þjóðfélagi. Menn greinir
jafnvel á um fjölda fjölskyldnanna.
Omólfur Amason hefur ráðist í
það að skrifa bók um þetta huldu-
veldi sem kolkrabbinn er, en því
miður þá er lesandinn litlu nær um
kvikindið eftir Iestur bókarinnar en
fyrir. Ömólfur hefur fátt nýtt fram að
færa í bók sinni, nema ef vera skyldi
örfáar slúðursögur um fina fólkið í
Reykjavík.
Tímaritið Þjóðlíf gerði á sínum
tíma víðtæka úttekt á kolkrabbanum
sem Ömólfúr byggir bók sína m.a. á.
Hann leitar víðar fanga, í tímaritið
Frjálsa verslun, ársskýrslur fyrir-
tækja, viðskiptasíður Morgunblaðs-
ins, Reykjayikurbréf, og í fíeiri blöð
og tímarit. í bókinni em birtir langir
orðréttir kaflar upp úr þessum heim-
ildum. Þá hefur Ömólfur einnig leit-
að til manna einsog Harðar Sigur-
gestssonar, Jónasar H. Haralz, Helga
Magnússonar og Hannesar Hólm-
steins Gissurarsonar og beðið þá að
svara skriflega nokkmm spumingum
um samþjöppun valds í íslensku at-
vinnulífi, fákeppni og hlutabréfa-
kaupum fyrirtækja í öðmm fyrir-
tækjum.
Það sem frá Ömólfi sjálfúm
kemur er að raða þessum heimildum
öllum saman og reyna þannig að fá
út heildarmynd yfir þennan huldu-
heim fjármálalífsins á íslandi. Því
miður tekst höfundi bókarinnar ekki
nógu vel upp, því efnið er svo sann-
arlega allrar athygli vert, en útkom-
an er grautur sem bætir fáu nýju við.
Hafi lesandinn kynnt sér úttekt Þjóð-
lífs á sama fyrirbæri getur hann al-
veg sleppt þessari bók, því sú úttekt
var sett upp á mun skýrari hátt en
Ömólfur gerir.
Nóri
Það kann að hafa áhrif á hversu
mikill grautur þessi bók er að bindi-
efni hennar er frásögn af samskipt-
um höfundar við huldumanninn
Nóra. Það er einsog höfundur hafi
alls ekki áttað sig á hverslags bók
hann væri að semja, skáldsögu
byggða á raunvemlegum atburðum
eða hreina og klára skilgreiningu á
ákveðnu fyrirbæri í íslensku samfé-
lagi. Sem skáldsaga er bókin mis-
lukkuð.
Nóri er á vissan hátt haganlega
gerð persóna, þótt undirrituðum
finnist hann hafa lesið ótal lýsingar á
svipuðum dekurbömum íslensku
borgarastéttarinnar. Persónan á bara
ekkert erindi í þessa bók. Eina hlut-
verk hennar er að segja mis-áreiðan-
legar slúðursögur af háaðlinum í
Reykjavík, en þessar sögur veikja
gildi bókarinnar sem alvarlegrar út-
tektar á kolkrabbanum og fjölskyld-
unum 14. Nóri flækist líka iðulega
fyrir í frásögninni. Nægir þar að
nefiia eitt lítið dæmi. 1 kaflanum
„Þegar skynsemin blundar" undir
lok bókarinnar, segist höfúndur ætla
að úttala sig um heimildimar sem
bókin byggir á. Síðan er ekkert
meira um þessar heimildir, heldur
fer kaflinn allur í snakk við Nóra.
Nóri myndar umgjörð og er eins-
og áður sagði bindiefni bókarinnar.
Það er hann sem fær höfund til að
ráðast í þetta verk og í lok bókarinn-
ar yfirgefúm við Nóra þar sem hann
stendur aumkunarverður á heimili
sínu og móður sinnar og falla tár af
hvarmi hans. Lesandi er hinsvegar
engu nær hversvegna Nóri er allt í
einu svona tilfinningasamur. Nema
ef vera skyldi að hann einsog aðrar
helstu persónur bókarinnar hafði
kosið öryggið í stað hamingjunnar.
Öryggið fann hann hjá móður sinni í
undirfatabúðinni, en öryggi kol-
krabbans var falið í að auka stöðugt
völdin og eigumar.
„Þeir eru öryggisfiklar," segir í
lokakafla bókarinnar.
Kolkrabbinn
En hverjir eiga þá ísland? Hver
er kolkrabbinn? Engin hrein svör fá-
um við við þeim spumingum í bók-
inni. Það em tíndar til nokkrar ættir
og sýnt fram á hvemig þær hafa
hreiðrað um sig í stjómum hinna
ýmsu fyrirtækja. Ættfræðin skipar
stóran sess í bókinni, en hún er
þannig sett upp að lesandinn þarf að
marglesa textann til að átta sig á
tengslum einstaklinga út og suður,
enda um flókin tengsl að ræða.
Þama hefði grafik komið að góðum
notum til að skýra þetta flókna net.
Nokkrir einstaklingar em mest
áberandi í þessari ætta- og fyrir-
tækjasögu. Þó skera tveir sig úr. Það
em þeir Halldór H. Jónsson stjómar-
formaður Eimskipafélagsins og
Hörður Sigurgestsson forstjóri Eim-
skip. Samkvæmt bókinni em höfúð-
stöðvar kolkrabbans á skrifstofu
„óskabams þjóðarinnar". Þessar
tvær persónur em af ólíkum upp-
mna, en eiga það sameiginlegt að
stjómast af „græðgi, valdafikn og
hégómagimd", að mati höfundar
bókarinnar.
Halldór H. Jónsson „The Grand
Old Man“ er stjómarformaður í eft-
irtöldum fyrirtækjum: Sameinuðumr
yerktökum hf, Hf. Eimskipafélagi
Islands, Burðarási hf., Hafnarbakk-
anum hf., Skipaafgreiðslu Jes Zim-
sen hf., Háskólasjóði Eimskips,
Eimskipafélagi Reykjavíkur hf.,
Byggingamiðstöðinni sf. og Borgar-
virki hf Hann á ennfremur sæti í
stjóm eftirfarandi fyrirtækja: Garðari
Gíslasyni hf., Skeljungi hf., Bænda-
höllinni, íslenskum aðalverktökum
hf., Flugleiðum hf. og í Lífeyrissjóði
Hf. Eimskipafélags íslands. Þá er
hann fyrrverandi stjómarforrnaður í
eftirtöldum fyrirtækjum: íslenska
álfélaginu hf., Bændahöllinni,
Skipafélagi Ok hf., Sipafélaginu Bif-
röst hf., Trésmiðju Borgarfjarðar hf.
og Farskipum hf.
Hörður Sigurgestsson gegnir eft-
irfarandi trúnaðarstörfúm um þessar
mundir; Forstjóri Hf. Eimskipafé-
lags íslands, framkvæmdastjóri
Burðaráss hf., framkvæmdastjóri
Eimskipafélags Reykjavíkur hf.,
ffamkvæmdastjóri Skipa- og togara-
afgreiðslu Hafnarfjarðar, stjómarfor-
maður Flugleiða hf„ stjómarformað-
ur Faxafrosts hf., stjómarformaður
Kvosar hf., stjómarmaður Almenna
bókafélagsins hf., stjómarmaður
Skipaafgreiðslu Jes Zimsen hf.,
stjómarmaður Tækniþróunar hf.,
stjómarmaður Eimskipafélags
Reykjavíkur hf. og formaður Lands-
neftidar Alþjóðaverslunarráðsins.
Það hálfa væri meira en nóg hjá
báðum þessum mönnum, og hinn
venjulegi meðaljón hlýtur að spyija
sig hvemig þeir geti annað öllum
þessum störfum.
Keppinautamir
í Kolkrabbanum er fjallað tölu-
vert um tvö stór gjaldþrot á síðasta
áratug, gjaldþrot Hafskips og gjald-
þrot Amarflugs. Þar fellur Ömólfúr í
þá gryfju að skrifa þessi gjaldþrot
nær alfarið á græðgi kolkrabbans.
Það er vissulega freistandi, enda hef-
ur hann hagnast mikið á þessum
gjaldþrotum, Eimskij) á gjaldþroti
Hafskips og Flugleiðir á gjaldþroti
Amarflugs. Þeir sem bám ábyrgð á
þessum fyrirtækjum, stjómendur
þeirra, em firrtir ábyrð á því hvemig
fór. Sökudólgamir em kolkrabbinn
og rikisvaldið, sem kolkrabbinn not-
ar að eigin vild.
Þá bendir Ömólfur á tengsl ým-
issa stjómmálamanna, m.a. núver-
andi forsætisráðherra við kolkrabb-
ann, en kafar því miður ekkert ofan í
þau tengsl.
Því miður kemur alltof oft upp í
hug Iesanda þessarar bókar, því efni-
viðurinn er svo sannarlega þess virði
að hann sé kannaður ofan í kjölinn
og dregin upp heilsteypt mynd af þvi
hvar völdin í íslensku efnahagslífi
em. Til þess hefði höfúndur þurfl að
liggja mun lengur yfir efninu, voka
yfir því og kafa í undirdjúpin og
beita til þess tækni rannsóknarblaða-
mennsku, sem hann gerir ekki. Allt-
of mikið er um hálfkveðnar vísur og
tipl á yfirborðinu. Það nægir ekki að
spýta bleki yfir síðumar að hætti
kolkrabbans, það gerir hann bara að
dularfýllra fyrirbæri en hann í raun
er og mjög í takt við vinnubrögð
hans sjálfs.
-Sáf
ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 14. desember 1991
Sfða 2