Dagblaðið Vísir - DV - 15.06.1998, Blaðsíða 14

14
MÁNUDAGUR 15. JÚNÍ 1998
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: EYJÓLFUR SVEINSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ÖSSUR SKARPHÉÐINSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjóri: PÁLL ÞORSTEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift: ÞVERHOLTI11, 105 RVlK,
SÍMI: 550 5000
FAX: Auglýsingar: 550 5727 - RITSTJÓRN: 550 5020 - Aðrar deildir: 550 5999
GRÆN númer: Auglýsingar: 800 5550. Áskrift: 800 5777
Stafræn útgáfa: Heimasíða: http://www.skyrr.is/dv/
Vísir, netútgáfa Frjálsrar flölmiðlunar: http://www.visir.is
Ritstjórn: dvritst@centrum.is - Auglýsingar: dvaugl@centrum.is. - Dreifing: dvdreif@centrum.is
AKUREYRI: Strandgata 25, sfmi: 462 5013, blaðam.: 462 6613, fax: 4611605
Setning og umbrot: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Filmu- og plötugerð: ÍSAFOLDARPRENTSMIÐJA HF. - Prentun: ÁRVAKUR HF.
Áskriftarverð á mánuöi 1800 kr. m. vsk. Lausasöluverð 160 kr. m. vsk., Helgarblað 220 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaösins í stafrænu formi og f gagnabönkum án endurgjalds.
Sparnaður eða verðbólga
íslendingar eru eyðsluklær sem hvorki kunna né vilja
spara. Sagan sýnir að í góðæri bresta öll bönd. Einka-
neysla eykst umfram hagvöxt, viðskiptahalli verður
meiri og loks brestur á fárviðri verðbólgu. Gamalkunnur
vítahringur er í uppsiglingu.
Því miður eru íslendingar líka meistarar í að horfa
fram hjá því sem þeir vilja ekki sjá. Þeir óttast verðbólg-
una. Þess vegna setja þeir kíkinn fyrir blinda augað og
neita að horfast í augu við að hún er um það bil að kom-
ast á fleygiferð.
Mælingar á innlendum neysluþáttum sýna nú þegar
4% verðbólgu. Verðhjöðnun á innfluttum vörum hefur
hins vegar vegið upp stóran hluta af verðhækkunum inn-
anlands. í heildina mælist hún því ekki nema 2,4%. Það
er þó meira en í flestum iðnríkjanna.
Launakostnaður innanlands hefur hækkað um það bil
tvisvar sinnum meira en í Evrópu. Það er eðlilegt. Á tím-
um kreppu tóku landsmenn á sig auknar byrðar í formi
lágra launa. En það er ólíklegt að á kosningaári dragi úr
þeirri þróun.
Á síðustu árum hefur mikil hagræðing orðið í at-
vinnulífinu og framleiðni stóraukist. Þannig hafa fyrir-
tæki getað mætt hækkunum án þess að velta þeim út í
verðlagið. Samkeppnisstaðan gagnvart útlöndum hefur
því ekki versnað.
Innstæðuna, sem við áttum í möguleikum til að auka
framleiðni gegnum hagræðingu, höfum við hins vegar að
mestu tekið út. Vítahringur verðbólgunnar, þar sem
hækkun á einum stað kallar fram hækkun annars stað-
ar, er því farinn af stað.
Hefðbundið ráð til að draga úr þenslu er að hækka
vexti. En dugar það á okkar tímum? Efnahagsumhverfið
er orðið miklu alþjóðlegra en áður. í dag geta íslensk fyr-
irtæki einfaldlega leitað heiminn á enda að bestu lána-
kjörum sem bjóðast.
Vaxtahækkanir, sem þar að auki eru í besta falli um-
deilanlegar, eru því úrræði liðinna tíma. Besta ráð
stjómvalda til að draga úr þenslunni, sem er að glóðhita
gangvirki efnahagslífsins, er að hefja skiþulegar aðgerð-
ir sem hvetja fólk til spamaðar.
Stjómvöld geta í fyrsta lagi aukið eigin sparnað. í bull-
andi góðæri er það vitanlega forgangsverk að greiða nið-
ur skuldir í sama mæli og þær söfnuðust upp á tímum
kreppu. í öðm lagi búa þau yfir stjómtækjum til að örva
spamað almennings.
Það er réttlætanlegt að ríkið noti hluta af auknum tekj-
um sínum til að bjóða ívilnanir sem hvetja til aukins
sparnaðar af hálfu ahnennings. Spamaður hans, sér í
lagi aukinn lífeyrissparnaður, sparar ríkinu þar að auki
útgjöld síðar.
Skattaívilnanir og sérkjör á kaupum almennings á
hlutabréfum í ríkisfyrirtækjum, sem verða sett á mark-
að, geta í senn tryggt ákjósanlega dreifmgu á eignarhaldi
og stóraukið sparnað. ívilnanir vegna annarra hluta-
bréfakaupa ætti einnig að auka.
Sömuleiðis þarf almenningur skattalegan hvata til að
leggja í sjóði fyrir framtíð barna sinna. Með skattaaf-
slætti gæti ríkið stýrt foreldrum til að safna í bundna
sjóði sem einungis yrðu leystir vegna húsnæðiskaupa og
framhaldsnáms barna þeirra.
íslendingar verða að læra að spara. Ríkið hefur stjórn-
tæki til að örva þá þróun. Það er besta vömin við verð-
bólgunni.
Össur Skarphéðinsson
Virðingarlaus umgengni mennskra viö æðri máttarvöld. „Slóttug alþýðukona leikur á sjálfan Lykla-Pétur.“ (At-
riöi úr leikritinu Gullna hliðinu) - Sammerkt með raunsæjum, klókum og bragðvísum íslendingum frá önd-
verðu?
Agirnd og oflæti
Þjóðsögurnar eru til
vitnis um þá sterku þörf
að slíta margvísleg höft
mannlífsins, gera
draumsýnir að veru-
leik, sigrast á þungbær-
um lögmálum hvunn-
dagsins.
Einstæö siövenja
Ein íslensk siðvenja,
sem ekki verður rakin
til þjóðsagna og á sér
enga hliðstæðu í öðrum
löndum, virðist benda til
hins sama. Eins og
kunnugt er, var óskírð-
um börnum ekki huguð
paradísarvist í kaþólsk-
um sið og raunar miklu
lengur. Þetta gátu íslend-
„Þjóðsögurnar eru til vitnis um
þá sterku þörf að slíta margvís-
leg höft mannlífsins, gera
draumsýnir að veruleik, sigrast
á þungbærum lögmálum hvunn-
dagsins.“
Kjallarinn
Sigurður A.
Magnússon
rithöfundur
Eitt af minnum
íslenskra þjóð-
sagna, sem ekki ku
eiga sér margar
hliðstæður með
öðrum þjóðum, er
útsmogin og virð-
ingarlaus um-
gengni mennskra
manna við æðri
máttarvöld, hvort
heldur þau ráða
fyrir himnaríki eða
helvíti. Þekktastar
slíkra sagna eru
sennilega „Sálin
hans Jóns míns“ og
„Sæmundur á seln-
um“. í annarri
þeirra leikur
slóttug alþýðukona
á sjálfan Lykla- Pét-
ur og fær laumað
sál syndugs og for-
herts bónda sins
inní himnaríki. í
hinni semur Sæ-
mundur fróði við
Kölska um sál sína,
en prettar hann
þegar til kastanna
kemur og sleppur
við elda vítis.
Þessar sagnir og
margar fleiri gætu bent til þess, að
íslendingar hafi frá öndverðu ver-
ið jarðbundnir, raunsæir, klókir
og bragðvísir. Kannski er það eng-
in tilviljun að við eigum á þriöja
tug orða yfir slægð, en einungis
hálfan tug yfir heiðarleik. Hvað
sem um það er, þá virðist lands-
mönnum jafnan hafa verið hug-
leikið að rjúfa skorðurnar sem
ómilt umhverfi setti þeim, hafa
betur í viðureigninni við fjand-
samleg öfl þessa heims og annars.
ingar augljóslega ekki sætt sig við,
enda ungbarnadauði almennur.
Þeir brugðu því á það ráð að
„pretta" Almættið og staögengla
þess með þvi að fá líkum óskírðra
barna komið fyrir í kistum þeirra
sem skírðir höfðu verið áðuren þeir
burtkölluðust. Með því móti gerðu
þeir sér vonir um að lauma mætti
óskírðum börnum inní himnaríki
svo lítið bæri á. Semsé skóladæmi
um útsmogna bragðvísi.
Sú siðvenja að koma líkum
kombama fyrir í kistum fullorð-
inna, jafnvel þó óskyldir séu og
stundum alls ókunnugir, hefur
haldist frammá okkar daga. Kunn-
ur danskur mannfræðingur, sem
kannað hefur greftrunarsiði viða
um heim, tjáði mér að siðurinn
væri einstæður og ætti sér hvergi
í heiminum hliðstæðu, svo hann
vissi til. Þótti honum fróðlegt að
heyra sögurnar um sálina hans
Jóns míns og Sæmund á selnum,
meðþví hann fór ekki í grafgötur
um að greftrun ungbarna með full-
orðnum væri til marks um alþýð-
lega slægð sem leitaðist við að fara
kringum lögmálin sem kristni og
kirkja hefðu þröngvað uppá auð-
trúa áhangendur.
Barnaleg prettvísi
Ef það sem hér hefur verið stutt-
lega rakið er vísbending um
ákveðna þætti í þjóðarþeli íslend-
inga, þá er kannski engin fjar-
stæða að sjá í framferði sjálftöku-
manna í háum embættum sams-
konar barnalega prettvísi - ekki
gagnvart Almættinu, heldur Al-
menningi. Þeir hafa til skamms
tíma talið sér trú um að þeir geti
að vild og án athugasemda gengið
í sameiginlega sjóði landsmanna
til eigin afnota, í þeirri trú að al-
mennum borgurum sjáist yfir sið-
laust athæfl þeirra.
Þar skjöplaðist þeim hrapallega.
Almenningur fór að dæmi kirkj-
unnar, vissi um þessi frávik frá
góðum siðum og settum reglum,
en lét þau átölulaus þartil mælir
græðgi og gróðafíknar var fullur
og ekki var framar hægt að láta
gott heita. Einsog endranær urðu
oflæti og hófleysi stórbokkunum
að falli.
Sigurður A. Magnússon
Skoðanir annarra
Landsbankamálið
„Landsbankamálið sem slíkt mun (hins vegar)
hafa víðtækari afleiðingar. í fyrsta lagi er ljóst að
kostnaður vegna veiðiferða og risnu hefur verið
kominn úr böndum innan Landsbankans. Mál þetta
mun verða til þess, að í öllum fjármálastofnunum í
eigu ríkisins og sjálfsagt einnig í einkageiranum
verða teknar upp mun strangari reglur varðandi lax-
veiðiferðir með viðskiptavini og risnukostnað al-
mennt.“
Úr forystugrein Mbl. 12. júní.
Sverrir hæfileikamaður
„Um Sverri Hermannsson vil ég segja, að hann er
um margt hæfileikamaður og prýðilega ritfær, ólíkt
hinum rígmontna ritstjóra Dags. Hefði ég viljað, að
Sverrir hefði notað hæfileika sína til annars en til-
gangslausra hefnda á mönnum, sem gerðu honum
ekkert illt og óska honum einskis ills, þótt þeir telji
hann verða að taka ábyrgð á eigin verkum og sitji
ekki heldur undir svívirðingum frá honum.“
Hannes Hólmsteinn Gissurarson í Degi 12. júní.
íslenskur hlutabréfamarkaður
„Fjárfestingar á erlendum mörkuðum hafa aukist
og samanburður við kjör á þeim er nú orðinn raun-
hæfari.... Grundvöllur fyrir verulega auknum vexti
á íslenskum hlutabréfamarkaöi hlýtur að vera frek-
ari einkavæðing ríkisfyrirtækja. I Bandaríkjunum
og Bretlandi, þar sem lítil velta hlutabréfa er varla
áhyggjuefni, eru fyrirferðarmikil fyrirtæki á hluta-
bréfamarkaði í geirum sem hér eru ríkisreknir. Þar
má nefna orkusvið; virkjanir og dreifingu orku, hita-
veitu, rekstur flugvalla og hafna og jafnvel heil-
brigðiskerfið, þótt allt tal um aukna þátttöku einka-
aðila í rekstri þess sé forboðið nú sem endranær hér
á landi.“
ÍPJ í Viðskipti/atvinnulíf Mbl. 11. júni.