Dagblaðið Vísir - DV - 07.04.1999, Blaðsíða 11

MIÐVIKUDAGUR 7. APRÍL 1999
tenning
Umsjón
Aðalsteinn ingólfssnn
J Dauðinn í útvarpi og sjónvarpi
I
■ Undanfam-
| ar vikur hefur
: Þórunn Valdi-
| marsdóttir
1 sagnfræðingur
| séð um þátta-
| röð sem nefh-
íst Horfmn
heimur á Rás
11. Þar hefur
1 hún fjallað um
aldamótin 1900
| í ljósi lands-
j málablaðanna
1 sem gefín voru
j út á þeim tíma
og með aðstoð þeirra hefur hún dregið upp mynd af
1 íslensku þjóðiífi fyrir einni öld. í dag kl. 15.03 verð-
j ur fluttur þáttur í þessari röð sem nefiiist Dánar-
I fregnir og jarðarfarir. Þar gaumgæfir Þórunn dán-
arfregnir aldamótablaðanna og ber þær saman viö
i dánarfregnir í nútíð og grennslast fyrir um viðhorf
1 manna til dauðans nú og þá. Sem minnir umsjónar-
| mann menningarsíðu alveg óvart á heimildarmynd-
9 ina Corpus Camera, sem flutt var á Stöð 2 á fostu-
daginn langa. Þar fjölluðu þau Hrafnhildur Gunn-
arsdóttir og Sigutjón Baldur Hafsteinsson um þann
lítt umtalaða sið íslendinga (og fleiri þjóða) að taka
j ljósmyndir af látnum ástvinum á dánarbeði, en sið-
‘ urinn er sjálfsagt jafn gamail ljósmyndinni. í mynd-
j inni var reynt að svara spumingum um tilgang
1 þessarar ljósmyndatöku; hvers vegna menn væru
| yfirleitt að minnast dauðans og hvort ljósmyndunin
I væri eins konar afiieitun hans, og gekk það misjafn-
j lega. Að sönnu var margt laglega gert í þessari
j mynd og nokkrir viðmælendur, til að mynda vest-
I firsk(?) kona sem misst hafði foreldra og bróður,
i; gulls ígiidi fyrir heimildasafnara. Myndin var hins
1 vegar í það lengsta, ekki síst vegna tilgangslítilla
: myndskeiða af fólki að taka myndir, fara með
j myndir í framköllun eða fá þær afhentar úr fram-
I köllun. Sem fólk er auövitað að gera upp á hvem
; dag, án þess að látnir ástvinir komi þar sérstaklega
5 við sögu.
(orpusQ
flMERn
Milli bókstafstrúar og væmni
Samræmd þekkingarinnar
Edward 0. Wilson heit-
j ir frægur bandarískur fé-
1 lagsliffræðingur. Fyrir ári
sendi hann frá sér bók
j sem nefnist Consilience:
j The Unity of Knowledge,
sem vakið hefur athygli,
ekki aðeins meðal fræði-
| manna heldur fjöida ann-
arra sem láta sig varða
j þekkingu og þekkingar- ___________
leit. „Consilience" - (að því er ég best veit er hér um
; að ræða nýyrði höfundar, mætti e.t.v. þýða með
1 nafnorðinu „samræmd"), er orð Wilsons yfir þann
I mikilfenglega samruna þekkingarinnar í samræmi
1 við altæk lögmál sem hann telur hafa átt sér stað
innan raunvísindanna. Bók hans, sem nýlega kom
: út í kiljuformi, fialiar hins vegar um brýna nauðsyn
j þess aö koma einnig á þessari „samræmd" innan
| hugvísinda og felagsvísinda, annars muni mann-
1 kyni ekki takast að fmna lausn á helstu vandamál-
j um sem við þvi blasa, til dæmis á vaxandi spillingu
| umhverfisins. Eins og nærri má geta kemur Wiison
j víða við í umfjöllun sinni en tekst á einkar læsileg-
| an hátt að gera margbrotiö efhið áhugavert, jafiivel
j fyrir leikmenn i samræmdum alheimsfræðum. Þeg-
ar bók hans kom fýrst út fyrir ári kallaði gagnrýn-
i andi New York Times hana eins konar „predikun
j sanntrúaðs visindahyggjumanns...tillegg hans tfi
I umbóta á veröldinni".
! Leónsriddarinn
í kvöld kl. 20.30 boðar Félag íslenskra fræða til
fundar í Skólabæ með Hönnu Steinunni
Þorleifsdóttur bókmenntafræðingi.
Hún ætlar að halda ermdi um
Leónsriddarann eða ívent
Artúrskappa, sem kemur
fyrir í íslenskum hand-
ritum íventssögu, en
upprunalega mun sagan
af honum vera ættuð
úr fomfranskri ljóð-
sögu frá 12. öld. Þetta
er viðburðarík saga,
því eins og stendur í
kynningu „berst ívent
við riddara með vellandi
reiði, við Aleus jarl og
lið hans, bjargar ljóni undan
eitri og eldi orms og berst sið-
an með dyggri hjálp ljónsins
við jötun, við ráðsmann og tvo
bræður hans, við tvo jötunssyni
o.s.frv." í stað þess að leigja spólu með Bruce Willis
ættu menn því að kynna sér foman hasar uppi í
Skólabæ.
Listasafn Islands hefur
uppá síðkastið verið ötult
við að kynna okkur ljós-
myndina sem tjáningarmiðil
myndlistarmanna, nú síðast
með sýningum á verkum
tveggja ungra erlendra lista-
kvenna, þeirra Inezar van
Lamsweerde og Janietu
Eyre, en sýning þeirrar síð-
arnefndu stendur einmitt
yfir núna. Sjálfsmyndin er
ríkur þáttur í báðum þess-
um sýningum, þó segja megi
að aðkoman að henni sé úr
fullkomlega andstæðum átt-
um.
Sjálfsmyndasyrpa Lams-
weerde var sett saman úr
einfóldum portrettum af
henni sjálfri, nánustu ætt-
ingjum hennar, samstarfs-
mönnum og vinum. Janieta
Eyre sviðsetur á hinn bóg-
inn flókin portrett af ýmsum
persónum með leikmynd,
búningum og tölvutækni.
Aðalhlutverkið leikur hún
hins vegar sjálf og birtist
auk þess tvöföld í öllum
myndunum, en þessi tvö-
feldni er einmitt aðalsmerki
verksins.
Myndimar eru allar
byggðar upp á svipaðan hátt.
Hvor hinnar tvöfóldu per-
sónu á sinn helming, sínum
megin við leikmyndina. Per-
sónan hægra megin virðist
vera nokkurs konar frum-
mynd. Kópían, sú sem er
vinstra megin, stendur aftar
í fletinum, snýr sér frá eða hefur á einhvern
hátt minni þyngd i myndbyggingunni, eins
og bergmál. Það gefur til kynna að tíminn
stefhi i lestrarátt, senan hægra megin gerist
fyrst, hin komi síðar. Hins vegar gerist fátt,
helst að persónan leggi eitthvað frá sér, setj-
ist eða snúi sér við.
Myndimar hafa mikið aðdráttarafl. Lit-
myndimar em í sterkum og hreinum litum
og svarthvítu myndirnar em skarpar og
skrautlegar. Föt persónanna eru falleg og
leikmyndin margslungin og spennandi. En
undir fallegu yfirborðinu liggur „gróteskur"
óhugnaöur, kynferðislegar öfgar, ónáttúra,
feigð og dauði. Gamlir draugar sveima um
kæmi mér ekki á óvart
þó mikið af þessum kyn-
ferðislega óhugnaði ætti
rætur að rekja til Niður-
landa. Fötin vísa þangað,
flauel, knipplingar og
blúndur, hollenskar þjóð-
búningahúfur. Sömuleið-
is finnur maður fyrir
listasögunni. Maturinn í
uppstillingunni, tómat-
arnir, dauðu fuglamir og
fiskurinn eru í anda hol-
lensku uppstillingarhefð-
arinnar. Og sjálfur Jan
van Eyck er ekki langt
undan. Tvöfalda portrett-
ið, húsgögnin, spegill á
vegg, rangeygðu, mjó-
slegnu andlitin o.fl. vísa
mjög afdráttarlaust til
hinnar frægu brúðkaups-
myndar hans.
Styrkur þessara mynda
felst í því sem illmögulegt
er að festa hönd á (hvað
þá koma í orð), þversögn-
um og innri spennu. Við-
burðaleysið sem felst í
endurtekningunni á per-
sónunni verður frásögn-
inni í umgjörðinni yfir-
sterkara. Ógnin togast á
við gleðina, þrátt fyrir lit-
rík föt og umgjörð era per-
sónurnar fölar, rangeygð-
ar og stjarfar. Síðast en
ekki síst fyllir tvifarinn
myndirnar spennu.
Draugurinn, andhverfan,
eftirmyndin og klóninn
vekja manni ósjálfrátt
óhug, þó tvífarinn sé ósköp eðlilegur þegar
náttúran býr til eineggja tvíbura án nokk-
urrar hjálpar galdurs eða vísindalegra ein-
ræktunaraðferða.
Ég lýsi ánægju minni með breytingamar
á starfsemi Listasafns íslands. Hraðinn
virðist vera að aukast, boðið er upp á fleiri,
smærri og styttri sýningar. Það gerir
mögulegt að sýna fleiri hliðar á myndlist-
arheiminum, m.a. verður meira svigrúm
til að kynna yngri og reynsluminni lista-
menn í bland við hina ráðsettari. Fyrir
vikið tekur Listasafnið meiri þátt í umræð-
unni um samtímalist. Þaö hlýtur að vera
skref i rétta átt.
Janieta Eyre - Vinnukonurnar, 1998.
Myndlist
Áslaug Thorlacius
þessa veröld, ekki bara í þeim skilningi að
tvífarinn sé draugur, heldur em þessar kon-
ur allar einhvem veginn í fiötrum fortíðar-
innar og heftandi hefða.
Úr hollensku listasögunni
Janieta Eyre er hollensk í móðurætt og
sækir greinilega mikið í þá arfleifð. Það
ari en fyrr og er einhvers konar meðalvegur
á milli rómantísks Bachs og geldings með
hárkollu.
Rödd sem titrar mikið
Flutningurinn á h-moll messunni um helg-
ina var litríkur og stórbrotinn, enda greini-
legt að Jón Stefánsson veit allt um þessa tón-
list. Þó gert sé ráð fyrir fiómm einsöngvur-
um í messunni er kórinn í aðalhlutverki,
enda er h-moll messan geysilega erfitt kór-
verk. Verður að segjast að hann stóð sig yf-
irleitt með miklum ágætum þó margir nýir
félagar séu í kómum. Veiki hlekkurinn em
tenóramir - í Gloria in exelsis vom þeir ekki
alveg með allt sitt á hreinu og í Cum Sancto
Spiritu jaðraði við að þeir væru falskir á
Tónlist
Jónas Sen
efstu nótunum. En að öðm leyti er kórinn
þéttur og hreinn, bassarnir sterkir og örugg-
ir og kvenraddimar sömuleiðis.
Einn helsti tónlist-
arviðburður siðasta
árs var þegar Jón
Stefánsson setti upp
Matteusarpassíu
Bachs í Langholts-
kirkju um páskana.
Um þessa páska
bætti hann um betur
og stjómaði flutningi
á einu mesta stór-
virki tónbókmennt-
anna, h-moll messu Kór Langholtskirkju flytur h-moll messu Bachs
Bachs. Það var kór
Langholtskirkju sem flutti ásamt Kammer-
sveit Langholtskirkju og einsöngvuram.
Jón Stefánsson bendir á í vandaðri efiiis-
skrá tónleikanna að flutningshefðin sé ekki
minna atriði en trúnaður við nótumar. Þeg-
ar sinfónía eftir Beethoven er flutt „erum við
þátttakendur í óslitinni hefð frá hans tímum,
því þær hafa verið fluttar mann fram af
manni og sérhver stjómandi er mótaður af
-því að hafa hlustað á þær ótal sinnum áður
en hann fékk að stjórna þeim sjálfur." En
ólíkt tónlist Beethovens féllu verk Bachs i
gleymsku og sváfu eins og Þymirós í hund-
rað ár, uns Mendelssohn vakti þau upp með
kossi, þó hann hefði litla hugmynd um
hvemig ætti að flytja þau. Það var engin
hefð fyrir túlkun á Bach og þar sem Mendels-
sohn var rómantíker var Bach fluttur eftir
rómantískum tiktúrum, hljómaði þá eins og
Schumann. Síðar fengu menn nóg af því og
þá fór bókstafstrú aö ráða ríkjum. Varð Bach
út frá því steingeldur og leiðinlegur. Síðustu
áratugina hefur áhuginn hins vegar vaknað
á að flytja Bach eins og „á að gera það“ og
því hefur rykið verið dustað af öllum hugs-
anlegum heimildum um flutningsmáta og
tónlistarheföir á barrokktímanum og margt
komið fram sem menn vissu ekki áður. Nú
er Bach-túlkun mun líflegri og spontantísk-
Einsöngvaramir
stóðu sig ágætlega.
Ólöf Kolbrún
Harðardóttir
kunni sitt hlutverk
en mikið víbrató
gerði þó að verk-
um að maður
skildi ekki alveg
línumar í söng
hennar. Þess má
geta að mik-
„litríkur og stórbrotinn flutningur". DV-mynd S ið eða
lítið
víbrató er smekksatriði; und-
irrituðum finnst rödd sem
titrar mikið ekki falleg og
einlæg í trúarlegu verki,
þó öðram kunni að finn-
ast það. Víbratóið var
minna hjá Rannveigu Fríðu
Bragadóttur, eins og Ólöf
Kolbrún hefur hún mikla, fal-
lega rödd og næma lýríska
tilfinningu en framburðinum
var stundum ábótavant og hefðu
samhljóðarnir í textanum gjaman
mátt heyrast betur. Stephen Brown
söng á hinn bóginn skýrt og greini-
lega og hefur einmitt réttu tenórrödd-
ina og söngstílinn í Bach; sömuleiðis
var Ólafur Kjartan Sigurðarson yffrleitt
mjög góður, hann hefur mikla og jafna rödd
á öllum sviðum og er kraftmikill söngvari
sem vafalaust á eftir að heyrast meira i.
Kammersveit Langholtskirkju lék oftast
vel, t.d. voru fiðlurnar afar fallegar og óm-
þýðar í Agnus dei i lok messunnar. í heild
var þessi tónlistarflutningur því áhrifamikill
og er lofsvert framtak hjá Jóni Stefánssyni
að leyfa okkur að hlýða á svona stórbrotna
tónlist sem á að hljóma í kirkju og nýtur sín
aldrei fyllilega í græjunum heima.
Tvöföld skilaboð