Dagblaðið Vísir - DV - 19.04.1999, Blaðsíða 16

16
íennmg
MANUDAGUR 19. APRIL 1999
Anatómía sálarinnar
Mannslíkaminn er eitt af sígildum við-
fangsefnum myndlistarinnar. Menn hafa frá
upphafi spreytt sig á formum hans og módel-
ið hefur alltaf verið lykilatriði í þjálfun
myndlistarmannsins enda hlýtur tilfinningin
fyrir eigin líkama í samhengi við nánasta
umhverfi að vera undirstaða þroskaðs form-
og rúmskyns. En mannslíkaminn er ekki ein-
ungis vel fallinn til æflnga, hann er enn í dag
efniviður í listaverk þrátt fyrir að hafa þjón-
að því hlutverki í mörg þúsund ár. Til vitnis
um það er sýning Ragnhildar Stefánsdóttur
sem þetta vorið er gestur Listasafns Reykja-
víkur í Ásmundarsafni í Laugardalnum. Á
sýningunni Form skynjana eru reyndar ekki
eingöngu verk eftir Ragnhildi því hún hefur
einnig fengið að velja úr verkum Ásmundar
til sýningar. Við valið hefur hún tekið mið af
sínum eigin verkum, snertiflöturinn á milli
þeirra er augljósastur í ysta salnum í einföld-
um og beinskeyttum styttum sem miðla til-
finningum á mjög skýran hátt. Hér verður þó
látið nægja að fjalla um verk Ragnhildar.
Yfirskrift sýningarinnar segir heilmikið
um innihald verka hennar en þau eru
einmitt tilraunir til að efnisgera hugsanir,
skynjanir og tilfinningar, að gera sálina lík-
amlega. í tilraunum sínum fer hún fleiri en
eina leið. Stundum opnar hún líkamann og
skyggnist inn fyrir, sjálfar tilfinningarnar
eða taugaboðin eru uppistaðan í sumum
verkunum, í enn öðrum steypir hún tilfinn-
inguna sjálfa í formi líkama sem hún sneiöir
niður og teygir á með endurtekningum eða
pressar saman með því að fjarlægja ákveðna
hluta.
Samhljómurinn
í heildinni
Ragnhildi tekst afar vel að sameina and-
stæður í eina heild, mýkt og hörku, gamalt og
nýtt, huglægt og hlutlægt. Hún blandar m.a.
ævafornum hugmyndum austurlenskrar
Ragnhildur Stefánsdóttir - Fortíð, nútíð, framtíð, 1999. DV-mynd Teitur
Myndlist
Áslaug Thorlacius
heimspeki saman við nútíma læknisfræði og
notar efni með ólíka eiginleika, ósveigjanlegt,
brothætt gifs og latexgúmmí sem hægt er að
toga og teygja án þess að það glati forminu.
Áherslan er samt ekki á áreksturinn milli
andstæðnanna heldur samhljóminn í heild-
inni og á það bæði við um efni verkanna og
innihald.
Þetta eru raunsæ verk að því leyti að þau
eru afsteypur af lifandi líkömum eða sann-
færandi eftirmyndir innyfla og liffæra, æða
og tauga. Þó er ég ekki viss um að gúmmítil-
fmningarnar, hugsanirnar og taugaboðin til-
heyri öll
hefðbund-
inni
anatómíu.
En þó
sum verk-
in séu
svona vísindaleg
í aðra röndina á
það ekki við um
öll. Litlu augna-
blikin úr fortíð,
nútíð og framtíð
eru t.d. mun nær
ljóði en tilraun.
Líkaminn hefur
löngum þótt full-
kominn í hlut-
föllum sínum og
hér er ekki síður
fallegt það sem
sjaldnast er sjá-
anlegt, þarmar,
nýru, móðurlíf,
hjarta, heili.
Þetta er falleg sýning og innihaldsrík.
Hvítt gifsið og gagnsætt gúmmíið
njóta sín vel í birtunni í þessum
fallegu hvítu sölum. Tónninn er já-
kvæður og uppbyggilegur, byggir á
nánast trúarlegri sannfæringu um
að efni og andi séu aðeins tvær birt-
ingarmyndir á sama fyrirbæri. Þessi
sannfæring er ekki merkt neinum sér-
stökum trúarbrögðum heldur samsett
af skynsemi úr bestu hugmyndum sem
völ er á. Ekki er heldur um beint trú-
boð að ræða en þar sem sannfæringin
snýst um umhyggju og virðingu fyrir mann-
eskjunni á hún ábyggilega heilmikið erindi
við okkur öll.
Því fylgir bæði vegsemd og vandi að sýna í
Ásmundarsafni ásamt meistaranum sjálfum.
Ragnhildur er þeim vanda vel vaxin.
Kæri brjálæðingur!
Stjórnleysingi ferst af slysförum er pólitísk
háðsádeila, rituð á miklum umbrotatímum í
ítölsku þjóðfélagi. En þó að kveikjan að
verkinu sé dauðans alvara beitir Dario Fo
að vanda gamansemi og ýkjum til þess að
koma ádeilunni á framfæri. Þetta minnir
óneitanlega á aðferð Robertos Begninis í
verðlaunamyndinni Lífiö er dásamlegt, enda
byggja báðir á aldagamalli leikhúshefð. En
sá er munurinn að ádeilan í Stjórnleysingj-
anum er
harðskeytt
og bein og
litið farið
út í aðra
sálma. Sá
sálmur sem
þar er
kveðinn
fjallar um
tiltekinn at-
burð í
Milanó 1970
þegar jám-
brautar-
starfsmað-
ur og anar-
kisti, Pin-
elli að
nafni, var
handtekinn
vegna úr „Stjórnleysingi ferst af slysförum
gruns um Eggert Þorleifsson, DV-mynd Teitur
aðild að sprengjutilræði. En í miðjum yfir- -------
heyrslum hjá lögreglunni vildi það „óhapp“
til að hann féll út um glugga og beið bana.
Sjálfsmorð? Slys? Eða var honum hjálpað? ----------
í leikritinu birtist skömmu síðar ein-
kennilegur fyr á stöðinni. Hann hefur marg-
sinnis villt á sér heimildir, enda segist hann
sjálfur vera með hlutverkadellu. Vitgrannar
löggurnar hafa auðvitað ekki roð við hon-
um. Áður en varir er hann búinn að plata
þá upp úr skónum og þykist vera dómari
kominn til að rannsaka afdrif stjórnleys-
ingjans.
Eggert Þorleifsson er í essinu sínu í hlut-
verki brjálæðingsins. Hann bregður sér í
ýmissa kvikinda líki og slær hvergi af.
Hæfileikar hans sem gamanleikara njóta
sín hér í leikstíl með stórum og ýktum
áherslum, þó að ekki hefði skaðað að dempa
aðeins og draga úr látunum í upphafi, þegar
brjálæðingurinn er „bara“ réttur og sléttur
brjálæðingur. Þessi persóna er málpípa höf-
undarins og með því að leggja honum orð í
munn kemur Dario Fo á framfæri gagnrýni
á yfirvöld sem ekki hefði verið möguleiki að
sleppa frá heilskinna með öðru móti.
Ari Matthíasson, Halldór Gylfason og
Leiklist
Auður Eydal
Ýkjur og fáránleiki
Aðrir leikendur eru á sama róli. Ari
Matthíasson og Björn Ingi Hilmarsson leika
vitgrannar löggur og er framganga þeirra
byggð á tilburðum amerískra kvikmynda-
leikara. Þeir skila þessum manngerðum
með ágætum og ráða báðir vel við farsaleik-
inn. Þriðji lögvörðurinn er meira í bak-
grunni, leikinn af Hall-
dóri Gylfasyni, sem skil-
ar sínu eins og til stend-
ur. Þá kemur Halldóra
Geirharðsdóttir við sögu (aðallega í seinni
hlutanum) og lífgar upp á litrika samkund-
una á lögreglustöðinni.
Grínið byggist númer eitt á ýkjum og fá-
ránleika og Hilmar Jónsson leikstjóri hefur
gott auga fyrir heildarsvip og fjörugu
rennsli. í samvinnu við Finn Arnar Arnars-
son er leiksviðið þrengt og sköpuð tilfinning
fyrir litlum og þröngum rannsóknarher-
bergjum en um leið má á baksviði sjá húsið
utan frá, þar sem stjórnleysinginn hrekkur
á viðeigandi augnablikum út um glugga.
Hraði og alls konar fáránlegar uppákomur
gefa verkinu yfirbragð farsans og ekkert má
klikka í samhæfingu. Þessir hlutir voru
komnir á sæmilegt skeið á frumsýningu og
flestir fundu sig í hlutverkunum. Útlit og
gervi leikenda er kapítuli út af fyrir sig. Þar
er kirfilega undirstrikaður aulaháttur lög-
gæslumannanna og týpurnar eru forkostu-
legar. Þó má setja spurningarmerki við guð-
föður-útlitið á Gísla Rúnari Jónssyni i hlut-
verki lögreglustjórans, sem vissulega var af-
bragsfyndið, en hefti um leið sjálfstæða per-
sónusköpun leikarans.
Lipur og þjál þýðing textans er verk Hall-
dóru Friðjónsdóttur en Hilmar Jónsson leik-
stjóri og leikhópurinn útfærðu verkið og
skáru burt ýmislegt af staðbundnu efni.
Það má spyrja hvort Stjórnleysingi ferst af
slysförum sé endilega það verk eftir Dario
Fo sem höfði mest til áhorfenda en hinu er
ekki að neita að ýmislegt í verkinu er tíma-
laust og vekur upp áleitnar spurningar um
valdníðslu og yfirhylmingu.
Leikfélag Reykjavíkur sýnir á Stóra
sviði Borgarleikhúss: Stjórnleysingi
ferst af slysforum eftir Dario Fo.
Leikstjóri Hilmar Jónsson, þýðing
Halldóra Friðjónsdóttir, hljóð Ólafur
Örn Thoroddsen, lýsing Lárus Björns-
son, tónlist Margrét Örnólfsdóttir, gervi
Sigríður Rósa Bjarnadóttir, búningar
Stefanía Adolfsdóttir, leikmynd Finnur
Arnar Arnarsson.
Ný þýðing á Karen Blixen .
Tími Karenar Blixen er svo sannarlega kom-
inn og enn er hann ekki liðinn
því ekki linnir útgáfum á verk-
um hennar, þekktum sem lítt
þekktum, víða um heim. Uglan
- íslenski kiljuklúbburinn - hef-
ur nú sent frá sér bók hennar,
Skugga í grasi, sem ekki hefur
áður komið út á íslensku. í
henni er að finna sagnaþætti
um ýmsar þær persónur sem
komu fyrir í Jörö í Afríku en
með öðrum formerkjum.
Bókin kom út árið 1960, tveimur árum áður en
Karen Blixen lést, og er að öllu leyti sjálfstætt
verk. Öðrum þræði er um að ræða minningar um
liðna tíð í Afríku sem hún magnar síðan með því
að lýsa viðhorfum sínum til siðmenningar
tvegga heima og þess siðgæðis sem ræður orðum
og athöfnum manna. „Samanburðurinn á veröld
Afríku og Evrópu er fullur af ísmeygilegri glettni
en umfram allt skáldlegur vitnisburður um þá
miklu og fomu menningu við miðbaug sem blés
skáldkonunni dönsku sagnaranda í bijóst," segir
í kynningu. Gunnlaugur R. Jónsson þýddi bók-
ina.
Tvær hliðar veflistar
í síðustu viku var opnuð alþjóðleg sýning á
J listvefnaði í Lochem í Hollandi undir
nafninu Near Distance. Sýningin, sem
sett er upp í tilefhi aldarloka, kapp-
kostar að sýna „tvær hliðar veflistar í
ólíkum menningarsamfélögum“ í for-
tíð, nútíð og framtíð. Annars vegar er
sýndur gamall vefhaður af söfnum
viðs vegar um heim, m.a. af Þjóð-
minjasafni íslands, hins vegar nú-
tímaveflist sem sýnir hvemig list-
vefarar hafa nýtt sér efnisnotkun
og tæknibrögð hinna gömlu hefða.
íslensku þátttakendumir í sýning-
imni era þau Ólöf Einarsdóttir, Auður Vésteins-
dóttir og Þorbjörg Þórðardóttir (á mynd) en þær
tvær síðastnefndu reka listhúsið Meistara Jakob
á Skólavörðustíg 5 ásamt nokkrum öðrum hsta-
mönnum. Sýningunni í Hollandi lýkur þann 1.
■ maínk.
Byggðastofnun vill ekki
Listaskálann
Á undanfómum vikum hefur verið altalað á
Suðurlandi aö helstu menningarfrömuðir sjálf-
stæðismanna á þeim
slóðum, Ámi Johnsen
og Knúfur Braun, rera
nú að því öllum árum að
láta ríkið, helst Byggða-
stofnun, kaupa upp
Listaskála Einars Há-
konarsonar í Hveragerði
og breyta honum í
„menningarhús" fyrir héraðið. Áhvúandi skuldir
á skálanum era sagðar rúmlega 90 milljónir með
vöxtum.
í samtali við DV í gær aftóku hins vegar for-
stjóri Byggðastofnunar, Guðmundur Malmquist,
og stjómarformaður, Egill Jónsson alþingismað-
ur, að stofnunin hefði nokkm áform uppi um að
leysa til sín skálann. „Þetta er tóm tjara“ sagði
Egill á Seljavöllum.
Bókin lifi!
Nú fer í hönd ein helsta
bókavika þjóðarinnar, að
undanskilinni síðustu vik-
unni fyrir jól. Félag ís-
lenskra bókaútgefendá og
fleiri aðOar beita sér fyrir
alls konar uppákomum
sem til samans eiga að
halda á lofti merki bókarinnar og hvetja til bóka-
kaupa og bóklestrar. Sérstök Bókatíöindi vorsins
hafa verið gefin út í 65 þúsund eintökum en þar
era kynntar þær 90 bækur sem komið hafa út frá
áramótum, 8000 eintök hafa verið gefín út af
gjafabók,Þrisvar þrjár sögur, sem geymir níu
áður óbirtar smásögm eftir jafnmarga höfunda.
Þessar sögm eru ekki merktar og fa lesendm
verðlarm fyrir að giska rétt á hverjir era höfund-
ar. Plastpokar með áprentuðum íslenskum ljóð-
um hafa verið framleiddir utan um bókakaup
’landsmanna en ljóðin völdu formenn þeirra
fmun stjómmálaflokka sem bjóða fram á lands-
vísu. Prentsmiðjan Oddi mun gefa öllum 10.
bekkingum grunnskóla bækm við útskrift í vor
og loks verðm gert uppskátt um valið á Bók ald-
arinnar sem landsmönnum gafst kostm á að taka
þátt í fyrir skömmu. Og svo framvegis...
Umsjón
Aðalsteinn Ingólfsson