Dagblaðið Vísir - DV - 06.04.2000, Blaðsíða 14

14
Hagsýni
FIMMTUDAGUR 6. APRlL 2000
DV
Svala Thorlacius hæstaréttarlögmaður hefur langa reynslu af erfðamálum:
Ströng formsatriði
gilda um erfðaskrár
- grunur um að skuldir séu meiri en eignir kallar á opinber skipti dánarbús
Dauðinn er ekki mikið til um-
ræöu í daglegu amstri og setning
eins og „þegar ég dey...“ vekur oftar
en ekki óhug. En dauðinn er það
eina sem öruggt er í lífinu og sjálf-
sagt að ræða hann, eins og aðra
hluti sem varða fjölskylduna og hag
hennar. Við fráfall maka geta kom-
ið upp ótal vandamál, stór og smá,
sem þarf að leysa. Og þá er betra að
hafa þegar gert ráðstafanir, hvort
sem þær felast í gerð efðaskrár, lista
yfir skuldir og eignir eða öðru.
Svala Thorlacius hæstaréttarlög-
maður hefur langa reynslu af erfða-
málum og skiptum dánarbúa. Hún
segir mörg verkefni blasa við eftir-
lifendum og sumt komi fólki
kannski í opna skjöldu. Fyrstu að-
gerðir eftir andlát felast þannig í
því að tilkynna látið svo fljótt sem
unnt er til sýslumanns með því að
afhenda dánarvottorð læknis. Erf-
ingjar hafa síðan 4 mánaða frest til
að taka afstöðu til þess hvemig
skiptum dánarbúsins verði hagað.
Fjórar leiðir
Möguleikamir eru í aðalatriöum
þessir:
1. að lýsa því yfir við sýslumann
að eignir dánarbúsins nægi ekki
fyrir öðru en útfararkostnaði. Því
til sönnunar þarf yfirleitt að fram-
vísa gögnum um fjárhag svo sem
skattframtali hins látna.
2. að eftirlifandi maki hins látna
ef hann er fyrir hendi, aflar sér leyf-
is til setu í óskiptu búi.
3. að afla leyfis sýslumanns til
einkaskipta á dánarbúinu.
4. að krefjast opinberra skipta fyr-
ir viðkomandi héraðsdómi.
Ranghugmyndir um
réttarstoðu
-Hvaða skiiyrðum þarf eftirlif-
andi maki að fullnægja til að fá leyfi
til setu í óskiptu búi?
„Hann þarf í fyrsta lagi að hafa
verið í hjónabandi með hinum
látna. Það er
afar brýnt að
fólk geri sér
það ljóst. í okk-
ar þjóðfélagi
fjölgar þeim sí-
fellt sem búa í
óvigðri sambúð
og hafa miklar
ranghugmynd-
ir um réttar-
stöðu sína. Fólk
í óvígðri sam-
búö hefur
hvorki erföarétt
né rétt til setu í óskiptu búi og
skiptir engu máli hvort sambúðin
hefur staðið í 3 ár eða 30. Engin lög
eru til um óvígða sambúð og réttar-
staða þvi að mörgu leyti mjög
óviss,“ seigr Svala.
„í öðru lagi er seta í óskiptu búi
því aöeins leyfð að um sameiginleg
böm sé að ræða milli hjónanna.
Áöur fyrr þurfti fólk að ganga bón-
arveg til bama sinna og fá uppá-
skrift um leyfi til setu i óskiptu búi.
En slíkt þarf ekki lengur ef aðeins
er um sameiginleg böm að ræða. En
hafi hinn látni hins vegar átt böm
sem ekki eru börn eftirlifandi maka
hafa þau rétt til að krefjast skipta á
dánarbúinu."
Svala segir mikilvæga undan-
tekningu frá þeirri reglu þó vera ef
hinn látni hefur látið eftir sig erföa-
skrá þar sem kveðið er á um að
langlífari makinn hafi rétt til setu í
óskiptu búi með stjúpbömum. Sé
gagnkvæm erfðaskrá ekki fyrir
hendi þarf að leita samþykkis
Svala Thorlacius
Viö fráfall maka geta komiö upp ötal vandamát, stór og smá, sem þarf aö leysa.
Innbú
Afla þarf leyfis sýslumanns til einka-
skipta á dánarbúi.
stjúpniðja sem geta allt eins hafnað
slíkri bón.
Einkaskipti algengust
Flestum dánarbúum hér á landi
er skipt einkaskiptum sem þýðir al-
mennt að erfingjar eru allir sam-
mála um slíkt fyrirkomulag og að
þeir taki að sér sjálfskuldarábyrgð,
einn fyrir alla og allir fyrir einn á
skuldum búsins. Viö veitingu leyfis
til einkaskipta áskilur sýslumaður
yfirleitt 1 árs frest frá andláti arf-
láta til aö ljúka skiptum.
„Þótt erfingjar vilji almennt að
einkaskipti fari fram er þó í raun
oft langt frá því
að eining sé í
upphafi um slík
skipti. Fara lög-
menn þar oft með
stórt hlutverk til
að reyna að koma
skiptum fram án
þess að til þess
þurfi að koma að
vísa málinu til
opinberra skipta.
Oftast þarf að
fara fram mat á
markaðsverði
eigna, könnun á skuldastöðu og síð-
an þurfa erfingjar að taka afstöðu til
þess hvort þeir vilja leysa til sín
eignir búsins eða selja þær. Komi í
ljós meðan á einkaskiptum stendur
að ágreiningur erfingja sé slíkur að
útilokað sé að ljúka skiptum á þann
hátt getur hvaða erfingi sem er kraf-
ist opinberra skipta."
- Hvað þýða opinber skipti?
„Ýmsar ástæður, sem hér er of
langt er rekja, geta orðið til þess að
dánarbú þarf að fara í opinber
skipti. Það þýðir að erfingjar missa
forræði búsins og við því tekur
skiptastjóri sem skipaður er af við-
komandi héraðsdómi. Skiptastjóri
er sjálfstætt starfandi lögmaður og
greiðast laun hans af eignum bús-
ins. Oftast sjá auk þess aðrir lög-
menn um að gæta hagsmuna erf-
ingja við skiptin þannig að mikili
kostnaður er því oftast samfara að
dánarbú fari í opinber skipti,“ segir
Svala. Hún bætir því við að hlut-
verk skiptastjóra sé í stuttu máli að
Kostnaour vlö jaröarfor.
Hluti af þeim málum sem
leysa þarf.
verið að komast hjá með örlítiili fyr-
irhyggjusemi. Þvi er mjög mikil-
vægt og léttir tilveru eftirlifenda ef
ljóst er hver á að fá hvað og ef hægt
er að ganga frá hlutunum í bróð-
emi. Þannig getur verið mikilvægt
að fólk geri gagnkvæma efðaskrá
eða kaupmála til að fækka eins og
hægt er lausum endum við fráfall
maka. Þetta á jafh mikið við um
yngra sem eldra fólk.
Áður en skipti hefjast hvort sem
um er að ræða einkaskipti eða opin-
ber skipti þarf að rannsaka hvort
hinn látni hafi skilið eftir sig erfða-
skrá. Svala segir erfðaskrár oftast
varðveittar hjá sýslumannsembætt-
um eða lögmönnum og séu jafn gild-
ar, svo framarlega sem strangra
formsatriða hefur verið gætt við
koma eignum búsins í verð, nota gerð þeirra. „Lögmenn vara fólk
andvirðið til að greiða skuldir bús- eindregið við því að gera erfðaskrár
ins og skipta hreinni eign á milli „á eigin spýtur“ eða skrifa nöfn erf-
erfingja í réttum erfðahlutfollum. ingja á húsgögn, myndir eða aðra
, , , hluti. Slíkar „erfðaskrár" eru ógUd-
Skuldir meiri en eignir ar -
- Er ekki varasamt að taka bú tU
einkaskipta ef vafi leikur á því Þriðjungi ráðstafað í
hverjar raunverulegar eignir eru? erfðaskrá
„Ef grunur kemur fram við fyrstu Þeir sem eiga niðja mega ráðstafa
skoöun á búinu um að skuldir séu með erfðaskrá 1/3 hluta eigna sinna á
meiri en eignir eiga erfmgjar að hvem þann hátt sem þeir óska. Bam-
fara fram á opinber skipti. Við opin- laust fólk sem er ógift má ráðstafa öU-
ber skipti er birt innköUun í Lög- um eigum sínum með erfðaskrá. Meö
birtingablaðinu þar sem þeir er erfðaskrá er einnig unnt að ákveða
telja sig eiga Setu í óskiptu búi
kröfur á hendur np-----með stjúpniðjum
dánarbúinu fá eins og áður
ákveðinn frest sagði, að arfur
tU að koma " i skuli
fram með sína eign barna, um
kröfur Et tjár- ,ui ni ..11nl11.
máiaóreiða er maka o.s.frv.
fyrir hendi og Áöur en skipti
ekki er farið i ^ lögerfingja
opinber skipti Lausafjármunir fara fram er
geta erfingjar Maki tekur, auk síns helmingsbús- gengið frá erfða-
átt á hættu að hluta, 1/3 í arf og böm 2/3 hluta. skrárarfi, þ.e.
greiða meira en ....... ............ fyrst er greiddur
þeir fá í arf.“ út arfur sam-
, , kvæmt erfðaskránni, aUt að 1/3 hluti
Ekkl a eigin spýtur eigna dánarbúsins. Eftirlifendur fá
Fólk er yfirleitt Ula undir það síðan það sem eftir er.
búið að takast á við erfðamál við Maki tekur, auk sins helmingsbús-
fráfaU maka. Það getur síðan haft i hluta, 1/3 í arf og böm 2/3 hluta.
fór með sér átök og leiðindi í fjöl- GUdir þá einu hve mörg bömin eru.
skyldum, leiðindi sem auðvelt hefði -hlh
Runólfur Ólafsson
„Þaö er ekki í samræmi viö nútíma-
hugsun og viöskiptahætti aö neysi-
unni sé stýrt meö mismunandi
flokkum á vörugjaldi. “
Mismimandi vöru-
gjald á ökutæki:
Hefur veriö
furöuleg for-
sjárhyggja
- viö fögnum breyt-
ingum, segir Runólf-
ur Ólafsson, fram-
kvæmdastjóri FÍB
Runólfúr Ólafsson, framkvæmda-
stjóri FÍB, segir breytingar tU lækkun-
ar á vörugjaldi á ökutækjum hið besta
mál.
„Eins og við höfum verið að horfa á
þetta, þá hafa verið þrir Uokkar á bU-
um með 30%, 40% og 65% vörugjaldi.
Vélsleðar hafa verið á 70% gjaldi, en
hjálparsveitir og ferðaþjónusta hafa
fengið sleða á lægra gjaldi. Vegna
þessa hefur markaðurinn á vélsleðum
verið kolgrár. Það em varla tU vöm-
Uokkar sem hafa 70% vöragjald leng-
ur. Þetta hefur því verið mjög furðuleg
forsjárhyggja og skilar engu öðm af
sér en kerfisfræðingum.
Meginsjónarmið félagsins hefur ver-
ið að auðvitað eigi bara að vera eitt
vömgjald á ökutæki. Þau em hvort
sem er í mismunandi verðum frá fram-
leiðanda svo þeir sem kaupa dýrari
bíia borga þess vegna hærri gjöld. Það
er því ekki í samræmi við nútima-
hugsun og viðskiptahætti að neyslunni
sé stýrt með mismunandi Uokkum á
vömgjaldi.
Vönigjald lækkað í þrepum
Það náðist viss áfangi fyrir þremur
árum þegar gjaldfiokkunum var fækk-
að úr fjóram í þrjá. Síðustu tvö árin
höfum við haft það í huga að frekari
fækkun gjaldflokka gæti verið fram-
kvæmd í áfóngum. Flokkamir verða
tveir nú og þá kannski einn næst.
Þetta sem gert er núna er nálægt því
sem við höfúm lagt áherslu á. Við lögð-
um tU að farið yrði í 30 og 40% gjald-
flokka, en niðurstaðan er 30 og 45%.
Bíll er nauðsyn
Við höfum haft það sem meginrök í
okkar málflutningi að bUlinn er í okk-
ar dreifbýla landi nauðsyn en ekki lúx-
us. Þá er ýmis framþróun í öryggis-
búnaði sem kemur fram sem staðal-
búnaður í miUistórum og stærri gerð-
um bíla, hann er ekki í minni bflun-
um. Fyrir fólk með stóra fjölskyldu
sem haföi þörf fyrir fleiri sæti vom sjö
manna bílamir flestir í hærri flokki.
Með þessari breytingu nú lenda þeir
margir í 30% gjaldflokki. Á lands-
byggðinni sérstaklega getur öflugur
vel búinn bfll með drifi á öUum hjólum
verið nauðsynlegt öryggistæki. Þá er
undarlegt að setja einhvem aukaskatt
á þá aðUa sem þurfa nauðsynlega á
slíkum tækjum að halda. Þetta em
auðvitað áhrif frá þeim hugmyndum
að bfll sé lúxus.
Það er auðvitað hlutverk okkar að
fylgja því eftir að þessar lækkanir skili
sér tfl neytenda. Mikil samkeppni á
markaðnum hjálpar vissulega tfl í
þeim efhum.
Þessi breyting eykur líka valkost
neytenda á markaði. Sem dæmi þá
hafa bandarískir bflar varla verið
markaðsvara hér á landi út af skatta-
reglum. Við fógnum þessu því sem
áfanga í rétta átt,“ segir Runólfur
Ólafsson. -HKr.